Zwaar van materie en licht van stof – Navid Nuur in het Kunstmuseum Den Haag
In I am because of you, een solotentoonstelling van de conceptuele kunstenaar Navid Nuur (Teheran, 1976) in Kunstmuseum Den Haag, kan de toeschouwer niet zeker zijn van wat hij ziet. Kommen zijn gemaakt van lucht en een schilderij van licht. Nuur trekt de wereld uit elkaar en bouwt van de onafhankelijke elementen geheel eigenzinnige kunstwerken.
De generatie waartoe Navid Nuur behoort groeide op ten tijde van de Iraanse politieke revolutie van 1979, de daaropvolgende culturele revolutie en de extreem geweldadige Iran-Irak-oorlog in het decennium erna. Ze wordt de Burnt Generation genoemd, vanwege het nihilisme, het scepticisme en de zwartgallige manier van denken die deze gebeurtenissen hebben achtergelaten. Van nihilisme en doemdenken zijn echter weinig sporen te vinden in zijn werk, van een positieve vorm van scepsis en een ontwrichtende manier van denken daarentegen wel. Nuur neemt de wereld niet zoals hij is, maar onderzoekt hoe hij kán zijn.
Dat dat onderzoek gepaard kan gaan met humor, blijkt ook uit eerder werk. Zo maakte Nuur met Your name in gum een online tool waarmee je woorden in stukken gekleurde kauwgom kunt spellen. Hij speelt met de ongrijpbaarheid van de gesproken taal door de vorm van de immateriële letters uit te kauwen. De ontastbare inhoud is zo gevangen in fysieke vorm – weliswaar digitaal gereproduceerd. Het laat zien hoe de kunstenaar met de werkelijkheid omgaat, zijn omgang is vragend, onderzoekend en manipulatief.
Tegen de achterwand van de tentoonstellingsruimte in Kunstmuseum hangt wat lijkt op een verweerde en ingelijste betonnen plaat. Op Untitled (2010-2019) staan zandkleurige vegen en vlekken, zonder enige herkenbare vorm. Van dichterbij wordt duidelijk dat het gaat om canvas, bewerkt met een eigenaardig soort materiaal. In zijn zoektocht naar ingrediënten om het licht te vangen, kwam Nuur uit bij Vitamine D. Omdat de stof geproduceerd wordt door licht, is het een ‘puurder’ materiaal dan pigment. Zodoende maakte Nuur verf van vermalen vitaminepillen, preparaten en oliën, die hij over het doek heen goot. Hij heeft zo een tastbaar werk gemaakt dat opgebouwd is uit verschillende lagen licht – tastbaar en ontastbaar. De laatste lagen die over het werk schijnen zijn het natuurlijke en artificiële licht in de tentoonstellingsruimte. Saillant detail: het kunstwerk is ingelijst in bubingahout, dat zijn kleurechtheid langzaamaan verliest naarmate het meer licht opvangt.
In een interview met presentator en programmamaker Luuk Heezen in onze podcast Kunst is Lang uit 2018 vertelde Nuur al over de inspiratie door Monet en de manier waarop het gebruik van licht diens voorstellingen dusdanig beïnvloedt, dat vorm en kleur nauwelijks meer van belang zijn. Vanuit de gedachte dat de betekenis van kleur eveneens onderdeel is van een cultureel paradigma, ziet Nuur kleurbetekenis als een imaginair construct. Zelfs in de chromatische kunstwerken van westerse canonkunstenaars als Newmann en Rothko heeft kleur geen universele waarheid, maar slechts een betekenis die cultureel bepaald is en toeschouwer is aangeleerd te herkennen.
Nuur beschouwt alles als een aangeleerd begrip met een gemaakte betekenis, tot de meest alledaagse dingen als een koffiekop. De betekenis die aan objecten wordt toegekend, zijn een menselijk gegeven. Dat gaf hem niet alleen ruimte om het begrip van een schilderij rond het thema licht op te rekken, maar ook andere materialen te kneden tot een nieuwe betekenis en daar ook een nieuwe vorm aan toe te kennen.
Zo staan er, een paar meter naast het lichtschilderij, vijf kommen in een vitrine opgesteld. Met een glazuren glimlach weerkaatsen ze het licht grijnzend terug de ruimte in. Een nieuwgevonden vrijetijdsbesteding – pottenbakken – infiltreerde zijn kunstpraktijk en leidde tot het kunstwerk Nightbowl – the formation of Earth (2018). Een kom heeft, in tegenstelling tot een schilderij, geen begin en eind en kan zodoende niet op een klassieke manier ‘gelezen’ worden. De vorm ervan geeft zijn betekenis niet meteen prijs. De toeschouwer wordt daardoor gedwongen om de kom langer te bekijken, de golvende vorm en de gekleurde patronen op te nemen. Het is een elementaire vorm, die “altijd inhoud heeft”: zelfs een lege kom draagt lucht, licht en het eigen gewicht. Niet alleen de vorm, maar ook de gebruikte materialen voor de kommen zijn opvallend. Zo wordt de binnenkant gemaakt van luchtelementen als meteoriet, gas en stof. Voor de buitenkant gebruikte hij onder andere mineralen van ieder continent, maar ook “gras, bladeren, struiken, bomen, vogels en sprinkhanen”. En, niet te vergeten, twee ongrijpbare elementen: “tijd en geluk”. Zo komen hemel en aarde – het universum – samen in de bedrieglijk eenvoudige vorm van een kom.
Hij zet de elementen om hem heen naar zijn hand en transformeert het materiaal, laat stoffen evolueren tot iets onstoffelijks en vice versa. Zowel het NRC als het Parool schrijven daarom, in navolging van de openingtekst van de tentoonstelling in Kunstmuseum, terecht over Nuur als een “alchemist”. De kunst van Nuur is op het oog niet te vertrouwen en laat meer zien dan alleen zijn stoffelijke vorm.
Zoals Luuk Heezen in datzelfde interview stelde: “(…) mocht het zwaar en conceptueel lijken, dat is het juist niet: het is eerder poëtisch, licht en speels.” In overeenkomst met de conceptuele kunstenaars van de vorige eeuw, onderzoekt Nuur de relatie tussen concept en vorm, maar maakt daarbij de uiterlijke kenmerken van het werk volledig ondergeschikt aan het onderzoek naar het gebruik van nieuwe materialen. Hij zocht daarbij voornamelijk naar een manier om het ongrijpbare vast te leggen, tastbaar te maken. De procesmatige ontwikkeling van het concept voert de boventoon, het zintuiglijke kunstwerk – een schilderij, een kom – is daarvan het eindstation.
Tegenover het meer conceptuele werk, staat ook werk dat opvallend lichtgewicht is. Aan een dun draad aan het plafond is een veertje ter grootte van een duim gespannen – je zou er bijna overheen kijken. Untitled (2002-2020) hing normaliter in het atelier van Nuur en middels de beweging werd de luchtcirculatie in de ruimte zichtbaar. Op behoorlijk paternalistische toon adviseert hij de toeschouwers dit werk thuis zelf na te maken. Nuur doet in zijn tentoonstelling uitgebreid beroep op de actieve houding en het intellect van de bezoeker voor het ontdekken en ontcijferen van de gelaagdheid in zijn kunst, maar kiest hier de meest eenvoudige manier om diezelfde bezoeker te prikkelen.
Met de tentoonstellingstitel, I am because of you, reflecteert Nuur op de noodzaak van het gezien worden. De bezoeker wordt uitgenodigd deel te nemen aan de expositie, de kunst te beleven. Hij heeft een actieve rol in het bestaan van de kunst – en daarmee het zijn van kunstenaar. De Ierse filosoof George Berkeley (1685-1753) schreef in A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge (1710) al over de (on)mogelijkheid van bestaan zonder waargenomen te worden. Als een boom valt in complete duisternis en niemand hem ziet, voelt of hoort vallen, kan men niet zeker zijn van het bestaan van die boom. Dat betekent dat iets pas kan bestaan als het waargenomen wordt en daaruit volgt, per deductie, dat iets dat waargenomen wordt per definitie ook bestaat. Of, in de woorden van Nuur zelf: “De eerste laag op een schilderij is licht. Als je het licht uitzet, is er geen schilderij.”
Nuur stelt dat zijn kunstwerken door anderen bezocht en gezien moeten worden en daardoor verbonden worden aan persoonlijke associaties. Ze bestaan bij de gratie van de bezoekers, die het werk actief ervaren. De kunstwerken worden slechts gedeeltelijk herinnerd en mentaal verder ‘verteerd’ en dát is volgens Nuur het echte kunstwerk. Zo heeft hij de ongrijpbare elementen gevangen in materiaal en keert het materiaal weer terug tot een concept in het hoofd van de bezoeker. Het is het werk van de alchemist.
‘I am because of you’ is tot en met 18 oktober 2020 te zien in Kunstmuseum Den Haag.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl