Zen en de kunst van boeken maken

Ellen Korths werkplek bevindt zich achter een karakteristieke huisje, het is compact ingericht. Het clichébeeld van een atelier onder verfspatten en overal ‘inspiratie’ is een tegenstelling van wat je hier ziet. Alles oogt zorgvuldig georganiseerd en sereen. In haar projecten bevindt Korth zich dan ook niet vaak in haar atelier, ze is altijd onderweg naar nieuwe beelden en verhalen. Sinds drie jaar richt ze zich meer op fotograferen en kunst in boekvorm. Dat is de reden waarom ik Ellen Korth op zoek, om de nieuwsgierigheid naar haar uitgegeven boeken tegemoet te komen.

Utilité

Het beeld van de breiende tandarts zette Korth aan om een project te maken met haar fascinatie rondom handwerken. Via een groothandel in wol komt ze achter de adressen van een aantal fanatieke naaldkunstenaars. Veertig mensen verzamelt Korth om zich heen. Elk van hen vraagt ze een kunstwerkje te breien, punniken, haken of borduren. Dat kleine kunstwerk wordt op twee pagina’s afgedrukt en na het openvouwen, biedt het toegang naar de wereld achter het kunstwerkje. Wie maakte dit handwerk en waarom? Een wereld die veelal verborgen blijft in een moeilijk sluitend laatje en zelden wordt getoond aan de buitenwereld. Het project, getiteld Utilité, resulteert in een boek, waarbij tekst en beeld even belangrijk zijn. Korth toont in verschillende manieren de nijverheid van de handwerker. Ingezoomd op de werkende handen, het eindresultaat, een reflectief briefje van de handwerker zelf en een portret van hen. Zoals vroeger je vriendenboekje je ogen opende over je naasten, opent dit boekje de wereld van handenarbeid. Het steekt aan om aan de slag te gaan.

Heimat

Ellen zoekt op het moment het land af naar de heimat van verschillende mensen, de Duitse invloed komt af en toe in haar woordkeus naar boven drijven. Met heimat bedoeld de kunstenares niet direct het thuisland, dorp of stad, ze vraagt ze vooral af: wat is belangrijk voor het creëren van een eigen plekje? ‘Ook de reuk van geschilde aardappels in de keuken van je oma kan een stukje heimat zijn’ aldus Ellen. Dit onderzoek is de basis voor haar nieuwe boek. Het wordt een tocht langs bijzondere leefstijlen, ze vindt mensen met bijzondere gedachten over wonen, eten, bezittingen en relaties. De kunstenares ontmoet onder andere mensen die altijd onderweg zijn: wonen in een camper. Een ander stel die in een oud weeshuis woont, volgestapeld met meubels uit allerlei erfenissen. Een man die nog in zijn ouderlijk huis woont, waar hij zestig jaar geleden geboren is en sindsdien ook niet de inrichting veranderde. Een rode draad die door het boek over heimat loopt is het verhaal van haar eigen moeder. Tijdens het project ontdekt Ellen dat haar moeder, die van Oekraïne met vele omwegen naar Nederland komt, maar weinig heimat om zich heen heeft: Ellen was haar heimat.

Jorinde

Tijdens haar tocht langs bijzondere mensen volgt ze ook een man, wiens leven zijn anderhalf jaar helemaal vastlegt, van het opstaan tot het toedoen van de ogen. De man wil graag dat ook het leven van hem met zijn dochters en kleinkinderen wordt vastgelegd, omdat zij echt een onderdeel vormen van zijn leven. Korth ziet dit in eerste instantie niet als een toevoeging van het project, maar gaat toch met hem mee op pad. ‘Materiaal is altijd goed om te hebben’ .

Eenmaal daar schiet ze een paar foto’s de man, zijn dochter met haar kind. ‘Eigenlijk wat ik zou fotograferen is helemaal niet gelukt.’ Thuis ontdekt Ellen een indringende foto van de moederdochter relatie op de rode bank. ‘Een mooi beeld’. De foto doet haar direct denken aan de bekende beelden van Madonna met kind. Nog diezelfde middag belt Korth de moeder op, om opnieuw een afspraak met haar te maken voor meer foto’s. De jonge moeder, Jorinde, heeft zich opgemaakt, haren gedaan en andere kleren aangedaan. ‘Het beeld is weg nu, ik wil je fotograferen zoals je bent’. Een jaar lang komt Ellen af en toe bij Jorinde koffie drinken, praten over het leven thuis en fotografeert haar als het moment daar is. Veilig thuis tussen de muren van haar huis vertelt Jorinde alles aan de kunstenares. Jorinde is altijd thuis, haar werkende man kan zich niet altijd goed verplaatsen in haar leven. Ellen Korth bundelt het verhaal van de moeder in een boek en noemt het ‘Jorinde’. De foto’s van Jorinde met haar kinderen zijn niet direct te zien, wanneer je kijkt tussen twee bladzijden zie je een glimp van de foto’s die Ellen maakte. ‘Haar leven zit tussen de bladzijden’ vertelt Ellen over de vormgeving van het boek. De afbeeldingen die direct in het oog springen zijn vijftien afbeeldingen van Madonna’s met kind die Korth kocht van het digitaal archief van het Rijksmuseum Amsterdam. Hiermee legt de kunstenares het verband tussen alledaagse Jorinde en historische Madonna, die allebei moederlijk hun kind op schoot houden. De tekst in het boekje is een slaapliedje dat Ellen in samenwerking met Margreet van ’t Wel schreef. Het lied is als een mantra, die de monotone klank van het leven van Jorinde verbeeldt. Elke dag hetzelfde ritme dat zich oneindig lijkt te herhalen.

Kindje lief
hartendief.
5 6 7 8
slaap maar door de nacht.
1 2 3 4
gulzig wicht, spuugt soms licht
5 6 7 8
het is de liefde die je bracht.
geloof en hoop op het kussensloop
5 6 7 8

‘Slaapliedje Jorinde’

Het boek Utilité wordt uitgekozen tot één van de Best Verzorgde Boeken van 2012, vervolgens krijgt Ellen Korth een zilveren medaille voor de internationale boekenprijs Schönste Bücher aus aller Welt.

Durf je dan nog een boek te maken als je vorige boek als de mooiste van de wereld was?

Ellen Korth gaat gestaag verder en snel volgen andere projecten die zich in boekvorm uitten. Boeken die stuk voor stuk een ander onderwerp belichten, maar altijd de persoonlijke verhalen van mensen uitlicht. Telkens hebben de boeken hetzelfde oog voor vormgeving. Ik sla de bladzijden voorzichtig om en vooral niet te snel. Het werk vraagt een bepaalde traagheid van mij, omdat de bladzijden op specifieke manier vouwen en je anders gedeelten zou missen.

Ellen vertelt me over haar liefde voor Japan en langzaam aan zie ik steeds meer linken van het serene atelier en haar strak vormgegeven boeken met de Oosterse cultuur. Ze is gefascineerd door Japanse snoepjes. Niet zo zeer het eten ervan, maar vooral het uitpakken van Japanse snoepjes en bonbons is een cadeau voor haar. Het folie rondom de doos is de eerste handeling, vervolgens haal je de deksel van de doos. Daar zijn de snoepjes stukje voor stuk weer verpakt met een folie en een papiertje. Alleen het zorgvuldig uitpakken van de zoetigheid brengt je bij het zoete centrum, net als de boeken van Ellen Korth.

Kijk voor meer informatie op de website van Ellen Korth.