Wineke Gartz – Een nieuw werk in Museum Kröller-Müller
De dynamiek van ruimte, licht en kleur bepalen in hoge mate de aard van het werk van Wineke Gartz (Eindhoven, 1968). Ze maakt tekeningen en audiovisueel werk dat vooral filmisch en sferisch is in ruimtelijke constellaties. Voor de reeks ‘Vestibulum’ van Museum Kröller-Müller maakte ze ‘Le rêve, la route, le mur’ die van 19 oktober 2019 t/m 29 maart 2020 te zien was, al was het museum vanaf 13 maart door de coronacrisis gesloten. Het was een werk dat de oudbouw van het museum uit 1938, ontworpen door Henry van de Velde, op meerdere niveaus doorgrondde.
Je zou op het werk van Wineke Gartz de term ‘installaties’ los kunnen laten, omdat het vaak meervoudige, complexe beeldsamenstellingen zijn van zowel statische als bewegende media in een audiovisuele setting. Toch is die kenschetsing niet adequaat. In Kröller-Müller laat ze onomwonden zien dat het hallucinerende droombeelden zijn die ze als environment tot stand brengt in de voormalige ingang met ruimtes die bedoeld waren voor kassaloketten, garderobe en winkel.
Het is een paradoxaal werk, omdat de voormalige vestibule ooit als een voorportaal door de museumbezoeker kon worden ervaren, terwijl het vandaag de dag juist de afsluiting vormt van een museaal parcours. Je stuit er op een glaswand met deuren voor de nooduitgang en moet dan weer helemaal terug. De route door het museum is omgedraaid. De wandeling door het gebouw kun je ervaren als een stroom en een tegenstroom die in elkaar vervloeien.
Wineke Gartz vatte de oude entree op als een portaal die ze ‘Doorstep’ noemde, om visueel een nieuwe doorgang te creëren. De ramen die uitkijken op het park bieden als een doorlaatbaar vlies zicht op de sculptuur van de omgekeerde graftombe gemaakt door Huang Yong Ping. Ze maakt het beeld als het ware onderdeel van dat vlies. Ze laat het beeld samenvloeien met haar kleurfilters en videoprojecties.
De wandeling door het gebouw kun je ervaren als een stroom en een tegenstroom die in elkaar vervloeien.
Wie vanuit het park naar het museum loopt ziet de oorspronkelijk entree rechts van het pad naar de nieuwe ingang van de latere aanbouw. Op de deels met gekleurd folie beplakte ramen is de weerschijn te zien van de film die Wineke Gartz erop projecteert. Voordat je het museum binnengaat heb je al contact gelegd tussen de buitenwereld van het park, het museumgebouw dat daar in is opgenomen en wat er binnen de muren te zien zal zijn.
Als je via een lange, deels glazen gang, langs de museumwinkel de oudbouw van het museum inloopt, kom je in een ruimte die rolstoelgebruikers via een lichte helling laat afdalen. Een metalen railing biedt houvast. In de ruimte daarvoor is een introductie over het werk van Wineke Gartz te lezen en hangt een aantal van haar tekeningen. Voor een deel zijn die ontleend aan werken uit de museumcollectie, zoals schilderijen van Odilon Redon, en andere hebben een connectie met de wereld buiten het museum, zoals de tekening ‘Missiles’ die een beschieting vanuit de lucht verbeeldt. Deze getekende vooraankondiging van wat uiteindelijk te zien zal zijn, roept de aanwezigheid van Wineke Gartz persoonlijk op. Ze is present in het werk. Je gaat met haar mee naar binnen. Je kijkt met haar naar de inrichting van de zalen, naar Cranach, Van Gogh, Cézanne, Redon, Van der Leck, Brancusi, Mondriaan.
Als je in de eerste ruimte de licht hellende vloer voor de rolstoelgebruikers betreedt, word je meteen opgenomen in de projectie op de wand van een schrale, roodbruin beschenen struik op een opgespoten zandvlakte. Je gedaante doet zich als een grote schaduwgestalte in het beeld voor, om steeds kleiner wordend eruit te verdwijnen zodra je met het licht van de projectie in je rug in de eerste museumzaal verdwijnt. Als je je dan omdraait zie je het weergaloze schilderij van Venus en Amor door Lucas Cranach de Oude waarvan de kleur baadt in vrijwel hetzelfde licht dat je in de ruimte ervoor hebt achtergelaten. Hier is de toon gezet voor al het andere werk dat over je uit wordt gesprenkeld als je de route door het museum vervolgt.
Voordat ze aan dit werk begon en tijdens de uitvoering ervan maakte Wineke Gartz eindeloos haar afwegingen over wat dit werk behelst en hoe het is samengesteld. Dat inhoudelijk overwegen gaat steeds door, omdat het werk voortdurend verandert. Wisselende weergesteldheden hebben invloed op de lichtinval afhankelijk van de stand van de zon, en het uitzicht, evenals wijzigingen in het tonen van de museale collectie. Het verschilt nogal als op de centrale muur voor haar environment het abstracte schilderij in zwart-wit ‘Compositie in lijn, tweede staat’ van Piet Mondriaan hangt of, zoals sinds begin maart, diens in nachtblauw uitgevoerde figuratieve werk ‘Boerderij in Duivendrecht bij avond’. Ze houdt met al die aspecten rekening, maar er doen zich toch dagelijks omstandigheden voor die haar blijven verrassen. Iedere keer als ze haar werk benadert, is de ruimte getransformeerd.
Alle ongrijpbare elementen die ze in dit werk heeft opgenomen, hebben voor haar de vorm van energievelden die het geheel steeds van een andere lading voorzien.
‘Le rêve, la route, le mur’ is tot stand gekomen doordat Wineke Gartz tal van omtrekkende bewegingen rond het gebouw heeft gemaakt en ook binnen het museum omzwervingen heeft gedaan die, voor zover ze bruikbaar waren, een persoonlijke verstandhouding met de ruimtelijke verhoudingen heeft opgeleverd. In een zandvlakte bij het museum zijn nog de bouwstenen te vinden van de eerste, nooit voltooide bouw van een groter museum dat Hélène Kröller–Müller voor ogen heeft gestaan. Die restanten spelen een rol in de samenstelling van het beeld van Wineke Gartz. Ze koppelt ze aan de kalkstenen van nieuwbouwwoningen en bouwterreinen, die in haar films voorkomen.
De hoogte- en diepteverschillen van het museum vormen een ander uitgangspunt, samen met de ruimtelijke volumes en de lichtinval die Henry van de Velde heeft bedoeld. Tegelijkertijd spelen ook de historie van het gebouw en de biografie van Hélène Kröller-Müller een rol in haar overwegingen bij het maken van dit ruimtelijke werk, evenals de verhouding van het gebouw tot de natuurlijke omgeving. Voor Wineke Gartz ging die wisselwerking met de locatie nog verder, doordat ze regelmatig vanuit Amsterdam op en neer reisde, zowel met de auto als per openbaar vervoer. Dat steeds weer omzichtig naderen van de plek leidde tot allerlei invloeden en ingevingen die ze onderweg opdeed: van autoverkeer en catamarans op het water, vreemd belichte struiken, wuivend riet en bibberend gras, scenes van bedrijventerreinen en nieuwbouwwoningen aan de rand van de stad, langs en vanaf wegen en water gefilmd. Alles oogt desolaat en ondanks de schaarse aanwezigheid van mensen die ze van enige afstand anoniem in beeld brengt ziet alles er enigszins onbestemd uit, juist ook als de lichtval romantisch en verleidelijk oogt. Het resultaat is verontrustend en rustgevend tegelijk.
Wineke Gartz: “Tijdens het filmen maar ook tijdens het inrichten van de ruimtes, probeer ik de functionaliteit van alle elementen als middel in te zetten om tot een zelfstandig beeld te komen. Het gaat me erom dat je je niet kunt onttrekken aan al die details van ons dagelijkse leven en de samenhang, en om aandacht te geven aan wat dat overstijgt, zodat je tegelijk over andere, wonderlijke dingen na kunt denken. Alles maakt onderdeel uit van elkaar. In mijn films gaat het er dan vooral om hoe ik iets zie en in beeld breng, want het zijn locaties waar ik al tientallen keer langs ben gekomen. Ik wil laten zien dat je er gewoon van kunt houden. Ik probeer mijn levenspad te vinden naast dat van anderen, iets wat je kunt delen als je samen op een bankje zit en de wereld observeert. Als ik begin verzamel ik heel veel informatie en beelden, ik film en ik teken veel en er ontstaan moodboards op mijn tafel, en dan blijven er woorden, zinnen, kleurstellingen en beelden over, zoals een struik, een flatgebouw of een wolk die ik als hoofdpersonen inzet.”
“De titel is erg bepalend, daar ben meestal lang mee bezig. Ik heb voor een Franse titel gekozen vanwege het ritme, de klank en het spel met de woorden. In het Nederlands of Engels zou dat heel anders zijn. De titel is ook een eerbetoon aan al die Franse kunst in de museumcollectie. Daar heb ik aansluiting bij gezocht, bij de manier van kijken van Paul Cézanne en de figuren van Odilon Redon waar ik me als jonge kunstenaar ook al verbonden mee voelde. De subtiele verschuivingen die plaatvinden in het kijken zoals bij Cezanne, die je waarneming direct veranderen, is ook essentieel in mijn werk. Cézanne is altijd belangrijk voor me geweest, door de manier waarop hij verschuivingen in perspectief en ruimte tot stand brengt. In mijn installaties probeer ik te bewerkstelligen dat er een bewustwording van je eigen waarneming plaatsvindt. Ook verhoud ik me tot wat er allemaal in de wereld gaande is. Dat komt allemaal binnen Dat is niet meteen letterlijk in mijn uiteindelijke werk aanwezig maar onderhuids. Ik film mijn omgeving, de laatste jaren met name Nederlandse landschappen, luchten, gebouwen, bedrijven, verkeer, natuur en begroeiing. De economie en technologie hebben rechtstreekse invloed op het landschap. De infrastructuur en dynamiek veranderen daardoor ieder moment van de dag. In die drukte van Nederland is het bijna geruststellend dat je dan even rustig in de file kunt staan. En ik ben al vier jaar aan het filmen op een grote technologiebeurs in de RAI. Daar zie je spanning en euforie over de nieuwste technologie, de fascinatie voor licht, beweging en beeldschermen die ik zelf ook heb. Ik probeer donker en licht bij elkaar te brengen. Ik heb een struikje op IJburg gefilmd dat door een lichtje op de brug rood werd beschenen waardoor de takken en blaadjes een bepaalde gloed kregen die lijkt op de kleur van de hei op de Veluwe. Dat zijn verwijzingen die het beeld een innerlijke samenhang geven. Het kijken wordt niet alleen gevoed door wat het oog ziet en die gewaarwording is in mijn werk belangrijk. Tijdens mijn bezoeken aan het museum krijg ik verrassende reacties en er is heel veel interactie met het publiek. Wat er gebeurt in het museum met het openbreken en de transformatie van de ruimtes is wel bijzonder: mensen die zich helemaal opladen in een stille observatie of ze spelen met de projecties en hun bewegingen om dan weer terug het museum in te gaan.”
In de zes vestibuleruimtes die door Wineke Gartz zijn getransformeerd, beland je in een aaneenschakelijking van ruimtelijke ingrepen door middel van sculpturale objecten, industriële materialen, een grote tekening van drie grassoorten, zelfontworpen bankjes, een uit witte kalkstenen opgetrokken muur, kunststof bloemen, dode struiken, met heldere kleurfolies beplakte ramen, filmprojecties en een geluidscompositie die door de kaatsende manier van construeren – de filmbeelden ketsen van de vloer naar de wand naar het plafond – een op het oog overweldigende, fragmentarische complexiteit vertonen. De samenhang tussen alle elementen is weer zodanig afgestemd dat er toch een sterk totaalbeeld tot stand komt waarin je wordt ondergedompeld. Een gele kamer en een blauwe kamer verbinden de ondergaande en opkomende zon met elkaar. In die twee kamers klinken ook twee soundtracks die bestaan uit combinaties van composities van muzikant/componist Dirk Bruinsma, geluiden uit de films zelf, en muziekfragmenten van Crashlog (kunstenaar Arnout Killian en Edwin van Munster). Door de hoge raampjes zie je hoe de bomen naar binnen kijken, zoals het beeld naar buiten kijkt. Het inzicht en het uitzicht botsen op elkaar. Bij iedere beweging van het hoofd, verschuift het perspectief. Je staat voortdurend stil om te bepalen hoe je je weg wil vervolgen, zoals de figuren in een landschap van Odilon Redon die Wineke Gartz zelf ook als preambule tekende en ‘Isolá und Amazon’ heeft genoemd. Er is een beeld dat als een muur voor je opgetrokken wordt, voor de muur van het museum dat eindigt waar het ooit begon in een niemandsland. Je zit tussen twee huizen in. Je verhuist van waar je bent naar waar je nog niet kunt zijn. Een hond blaft, een vogel fluit, een mitrailleur schiet. Het is een werk dat naar je omkijkt.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl