‘We zijn allemaal kunstenaars, we moesten iets doen’ – in gesprek met Sophia Bulgakova

Vorige week was ik in Portugal voor een expositie. De situatie in Oekraïne was al een paar dagen intens, maar toen ik op donderdagochtend opstond zag ik gemiste oproepen van een Oekraïense bevriende journalist. Toen wist ik dat er echt iets belangrijks aan de hand was. Vanaf dat moment ging het de hele dag door. Alleen maar nieuws, nieuws, nieuws, nieuws en nieuws. Ik was constant bezig de situatie in beeld te krijgen. Ik moest zoeken naar de juiste bronnen om te begrijpen wat er precies aan de hand was, hoe mensen weg konden komen en wie wat nodig had. Zittend in een hoekje van de galerie kreeg ik berichten van allerlei mensen, maar die van Tim (Terpsta, red.) van de Grey Space was het meest precies. Hij zei: ‘Wij hebben een ruimte, is er iets wat we kunnen doen? Iets wat kan helpen?’.

Toen wist ik, oké er is een locatie en ze willen helpen. Ik had deze zomer al eens gekookt in The Grey Space voor de Belarus solidariteitsexpositie Belarus – Screams of the Silenced, dus vanuit dat beginpunt ontstond het idee voor de inzamelingsactie.

Ik ben uiteindelijk weggegaan uit de galerie omdat ik daar niet kon zijn. Ik kon niet praten met mensen en was compleet hysterisch. Mijn ouders waren nog in Oekraïne en een bevriende kunstenaar Nikolay Karabinovych belde mij constant: haal ze eruit, haal ze eruit, eruit, eruit, eruit. Op 25 februari besloten ze eindelijk het land te verlaten via Roemenië naar Duitsland. Ik was dan ook helemaal niet aanwezig in die galerie, maar weg in gedachten via mijn telefoon.

De avond start om 17.00 en er is een diner waarvoor ik kook. Er zijn twee live performances, een van German Popov (OMFO), hij is een in Amsterdam woonachtige muzikant uit Odesa. Hij is al een tijd geleden gemigreerd vanuit Oekraïne, maar is nog steeds een belangrijke speler in de kunstenaarsscene daar. De tweede performance is van geluidskunstenaar Anna Khvyl. Daarnaast zijn er filmscreenings te zien, en schilderijen en prints te koop van verschillende Oekraïense kunstenaars. We verkopen ook prints samen met Karolina Uskakovych en studenten van de KABK. Clothes For Progress zal kleding verkopen.

We zijn allemaal kunstenaars, we moesten iets doen. Dit is wat we altijd al doen, kunst maken, dus daar gaan we mee door, maar dan nu met een ander doel.  Het is daarnaast ook belangrijk om een platform te geven aan mensen uit Oekraïne om zich uit te spreken en hun werk te tonen. Het is een manier om Oekraïense cultuur en stemmen te laten horen en een kans om deze kunstenaars zichtbaar te maken in Nederland. Ik begrijp ook dat dit natuurlijk niet hetzelfde belang heeft als militaire of humanitaire hulp op dit moment, maar we doen wat we kunnen.

Ik ben mij veel beter gaan voelen sinds mijn moeder het land heeft kunnen verlaten, mijn geestelijke gezondheid is nu stabieler en ik kan me meer focussen. Met sommige kunstenaars gaat het inderdaad niet oké. Maar we zijn constant met elkaar in overleg wie wat kan doen omdat sommige deelnemers mentaal niet in staat zijn om dingen te regelen. Naast de expositie is iedereen namelijk ook nog familie, vrienden en inwoners uit Oekraïne aan het helpen.

Jazeker, ik begin dan met mijn goede vriend Nikolay Karabinovych. Hij wil op antropologische wijze begrijpen wat Joodse tradities in Oekraïne betekenen. Hij onderzoekt zijn eigen verschillende identiteiten (Joods, Griekse, Oekraïens) in de context van het land op een poëtische manier met onder andere teksten en videowerken. Hij heeft ook veel werk gemaakt over de post-Sovjet cultuur en de breuk tussen de Sovjet en Oekraïense identiteit.

Anton Shebetko is een Oekraïense kunstenaar en fotograaf die werkt vanuit Amsterdam. Hij werkt nauw samen met LGBTQ+ gerelateerde onderwerpen en de queer geschiedenis van zijn geboorteland Oekraïne.

Lisa Weeda heeft een Nederlandse en Oekraïense achtergrond. Samen met Nienke Huitenga-Broeren maakte ze Rozsypne, een roomscale VR project dat in première ging op het IDFA in 2019. Rozsypne is het dorp waarboven de MH17 is neergeschoten en in dit project zien we het leven van een oude vrouw, Nina, die in dit Oekraïense dorp woont.

Yarema Malaschuk en Roman Himey zijn filmmakers en kunstenaars die werken en wonen vanuit Kyiv in Oekraïne, zij zijn daar momenteel nog steeds. Afgelopen jaar wonnen ze een belangrijke nationale kunstprijs en ze waren in 2021 ook genomineerd voor de internationale Future Generation Art Prize. Het duo werkt veelal met video’s over Oekraïense dorpen in het westen van het land waar ze zelf ook vandaan komen; de ruwe delen van Oekraïne. Maar ze leggen ook vaak gemeenschappen vast zoals een film over een groep jonge, Oekraïense ravers.

Mariia Ponomarova is een filmregisseur en haar werk gaat vaak over haar eigen ervaringen in Oekraïne en over de huidige post Sovjet identiteit in het land. In haar laatste film Good Boy zoekt ze de connectie tussen Nederland en Oekraïne.

Anna Zyvagintseva maakt videowerken en resideert nu aan de Jan van Eyck academie in Maastricht.
Aleksandra Kadzevich doet momenteel een residentie aan de Ateliers in Amsterdam en schildert. Ze komt ook uit Odesa, net als ik, we zaten vroeger op dezelfde school. Dan heb je ook nog de deelnemers Andrey Kiritchenko die muziek produceert en jaarlijks een muziek, media & kunstfestival in Kyiv organiseert en Dmytro Fedorenko die op muziek gebaseerde videowerken maakt. Zij allebei wonen en werken vanuit Oekraïne en het is belangrijk dat we ook deelnemende kunstenaars hebben direct vanuit het land.
Dit zijn niet alle deelnemende kunstenaars, maar dit geeft wel een inzicht in de onderwerpen en uitgangspunten van de werken die worden getoond tijdens de benefietavond.

Ja, dat is mij ook opgevallen. Ik denk dat alle makers hun eigen identiteit via hun werk aan het herontdekken zijn. Oekraïne is na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 compleet veranderd en in 2014 veranderde het perspectief op het land weer totaal door de vele protesten, de Maidan Revolutie(1). Ik heb de indruk dat deze kunstenaars, de mogelijkheden van een Oekraïense identiteit, willen terugvorderen. En via hun werk proberen ze de geschiedenis van hun land, die constant verandert, te begrijpen, om daarmee ook zichzelf te begrijpen. Het zijn bijna allemaal persoonlijke verhalen in de context van Oekraïne.

We kennen elkaar wel omdat we uit hetzelfde land komen. We hebben in Nederland vaker contact met kunstenaars die dezelfde taal begrijpen (Russisch, red.), dus kunstenaars uit Rusland, Oekraïne, Belarus of Moldavië. Daarbij moet ik wel opmerken dat we ook Oekraïens of andere talen met elkaar spreken, momenteel switchen sowieso veel Oekraïners volledig naar het Oekraïens omdat ze weigeren nog langer Russisch te spreken.
De huidige situatie brengt specifiek kunstenaars uit Oekraïne die werken in Nederland of West-Europa veel meer samen. We krijgen een steeds sterkere band. Op dit moment vallen de Russische kunstenaars daar buiten omdat niemand uit Oekraïne die inbreng nu aan kan. Maar hopelijk gaan Russische kunstenaars in Nederland ook iets doen. Ik ben wel veel in contact met kunstenaars uit Georgië, er is veel solidariteit, zij weten wat we meemaken en organiseren nu ook verschillende events in Nederland, zoals een filmscreening in filmhuis Cavia in Amsterdam.

Het is op dit moment zo moeilijk om uit te leggen waar we doorheen gaan. We lezen constant het nieuws, vrienden zitten in schuilkelders en er is onophoudelijke stress over ouders die nog ergens in Oekraïne zijn. Het is fijn om kunstenaars om je heen te hebben die dit ook doormaken.

Nederland is een van de machtigste landen van West-Europa en heeft een sterke positie in de EU. Het is belangrijk dat Nederlanders van zich laten horen, de straat op gaan, zich uitspreken tegen Rusland en super uitgesproken zijn zodat de Nederlandse overheid de druk voelt om stappen te zetten. De EU moet veel meer doen, want het is nog niet genoeg. Oekraïne moet toegelaten worden tot de EU, álle banken uit Rusland moeten van het Swift-systeem worden gehaald en het luchtruim is helaas nog steeds open.

Daarnaast helpt het om secuur om te gaan met je bronnen, probeer de juiste informatie te verkrijgen en praat met Oekraïense mensen die je kent. Vraag naar hun verhaal en ondersteun ze. Want niemand met een Oekraïense achtergrond is momenteel ‘oké’ . Daarnaast kun je geld doneren en nogmaals; spreek je uit.

Ja, en dat natuurlijk: kom naar Den Haag! Op die manier kun je Oekraïense mensen direct steunen en geld doneren, maar er zullen meerdere evenementen georganiseerd worden in Nederland door allerlei verschillende mensen. En schroom niet om met ons te praten, wij hebben het nu nodig om ons verhaal aan anderen te vertellen.