We hebben een vorm gevonden – een interview met de bladzijden van Marieke Coppens’ boek
In dit interview gaat Dorien de Wit in gesprek met de bladzijden uit Marieke Coppens’ boek niet het uiterlijk voor goede vriendschappen net als de tongen van de honden. Wat is eigenlijk hun verhaal? Waar komen ze vandaan en hoe zijn ze in het boek terechtgekomen?
Voor me op tafel geeft het bijna licht: het boek met het knalroze omslag waarop twee dieren te ontwaren zijn (vossen? wolven? honden?) met spiegelende stippen op de plek van hun ogen. Ook al heb ik het boek al talloze malen in mijn handen gehad, van begin tot einde gelezen, steeds opnieuw wil ik het oppakken, openslaan, zien wat er achter dat felroze omslag, achter die fonkelende ogen zit.
Bladerend door het boek ontvouwt zich een verhaal dat zich hink-stap-springend door de tijd vertakt over acht personages die elkaar allemaal ergens raken in tijd of in ruimte, zoals De Man, Het Meisje en De Moeder van de Per Ongelukke Moeder.
Het verhaal ontrolt zich niet alleen in woorden, er zijn ook andere betekenisdragers: een sticker, ingevoegd antiek ruitjespapier, een afsprakenkaartje van een tandarts genaamd Mijnlieff, een plastic insteekhoesje op de pagina geplakt, foto’s van personen die net te vaag zijn om te kunnen herkennen, maar waarin ik vanzelf personages vermoed. Zo werkt ons brein nou eenmaal, het zoekt verbanden: in de witregel tussen twee zinnen, in een sprong tussen twee korrelige foto’s, in een op het oog toevallige reeks cijfers.
Al zijn natuurlijk de cijfers op een van de twee (!) ruggen van het boek niet willekeurig; de meesten zullen ze wel herkennen als een deel van de reeks van Fibonacci. Deze cijferreeks publiceerde Fibonacci voor het eerst in zijn wiskundige meesterwerk Liber Abici, een boek dat begint met de simpele vraag: ‘In ideale omstandigheden, hoeveel konijnen zullen er na een jaar zijn?’ In de daaropvolgende pagina’s zet hij uiteen hoe de maandelijks groei van de konijnenpopulatie in een formule is te vatten, een cijferreeks die we nu de reeks van Fibonacci noemen. Hoe prettig het ook is als de werkelijkheid te vatten is in een formule, in niet het uiterlijk voor goede vriendschappen net als de tongen van honden van Marieke Coppens is een tegengestelde beweging gaande. De fibonaccireeks heerst over de personages: de cijfers bepalen hoeveel pagina’s elk personage krijgt en bovendien is elk personage, net als de cijfers, een optelsom van zijn of haar voorgangers. Ze lopen dus in elkaar over, dwars door het verhaal, in uitspraken, gedachtes en aanwijzingen als kleine beeldelementen op en tussen de pagina’s.
Het materiaal van dit boek heeft zo haar eigen verhaal: 34 verschillende soorten papier afkomstig van evenzoveel verschillende plaatsen: in failliete boedels, gevonden in tweedehands winkels, aangetroffen op een stoffige plank van een leegstaand kantoor.
Onder, of moet ik zeggen achter het boek ligt ook het verhaal van de maker ervan, Marieke Coppens, die dit boek tien jaar geleden schreef na een inbraak in haar huis en atelier waarbij ze in één klap alles verloor wat ze tot dan toe gemaakt had. Toen het manuscript voltooid was, legde ze het in een lade om het pas tien jaar later weer tevoorschijn te halen.
Welke verhalen er ook verteld worden op de pagina’s, door deze aanleidingen in combinatie met de materialiteit van het boek, liggen het verliezen en verzamelen, koesteren en kwijtraken, steeds in elkaars verlengde.Het zou logisch zijn om de schrijver of maker van een werk te interviewen om er meer over te weten te komen, maar ik ben ook zo benieuwd naar de geschiedenissen van de pagina’s die in mijn handen liggen. Ook al is het ene boek dat ik lees mooier ontworpen en gedrukt dan het andere, toch neem ik het over het algemeen voor lief, die gestapelde, gelijmde bladzijden die woorden dragen. Maar bij dit boek is dat anders. Ik denk dat het komt door de zorgvuldig gekozen papiersoorten met uiteenlopende voorgeschiedenissen, het proces van (stencil)drukken dat grotendeels handmatig verliep doordat elke papiersoort aan een specifieke tekst was gekoppeld en het vouwen, beplakken van de pagina’s. In een tijd waarin er dagelijks wereldwijd meer dan 340 miljard e-mails worden verzonden, en terwijl ik deze zin typ, is weer 500 uur aan video’s geüpload naar YouTube – dingen die ik weet dankzij mijn AI-assistent die deze cijfers in een paar tellen oplepelt – blijkt, hoe tegenstrijdig ook, dat boeken nog altijd onvervangbaar zijn.
In dit interview richt ik me dan ook niet op de schrijver, de maker, de personages, de vormgeving, nee, ik richt me op de materialiteit van het boek: het papier. Ik stel een vraag, een bladzijde (soms meerdere, een enkele keer zingend) antwoordt.
Wat was je voordat je een pagina in dit boek werd?
Mijn vroegste herinnering is dat ik op een hoge plank in een kantoorvakhandel lag in een klein dorp, waar al jaren geen klanten meer kwamen. Er kwam geen daglicht en geen zuurstof binnen.
Ik ben van een schooljuf geweest, lag op een stapel in de kast. Dag in dag uit was ik in een ruimte met vijfentwintig kinderen, vijfentwintig stemmen, vijfentwintig ijverig schrijvende en tekenende kinderen, maar nooit werd ik gebruikt. Waarom weet ik niet, maar dat doet wel iets met je, ja.
Ze zeggen dat ik de oudste ben, ik ben al bijna doorzichtig. Na vele jaren van onbruik ineens meermaals door een natte vingertop te worden aangeraakt, dat is wel even wennen. Ik ben in een pakket gekomen, samengevoegd vanuit verschillende Duitse kantoorvakhandels. De zwaarte van de enorme stapel waarvan ik deel uitmaakte voelde ik pas toen ik er met wat anderen tussenuit werd gepakt. Pressie is mijn comfortzone. Niemand weet hoe oud we zijn, onze verpakking konden we zelf niet lezen, daar zaten we trouwens met 1000 stuks in, dat was strak! Een groot contrast ook met het heden, het is stil om in een boek te zitten, we zijn maar met vijf bij elkaar gebleven.
Is dat niet eenzaam?
We hebben een vorm gevonden om met elkaar te blijven communiceren, ook al zijn we verspreid over deze oplage boeken. Zoals boomwortels ondergronds communiceren in symbiose met bodemschimmels, zo doen wij dat door de lucht. Ik denk dat het iets met elektriciteit te maken heeft, maar dan met een nauwelijks waarneembare lading. Veel hebben we elkaar niet te zeggen, het is een soort trackingsysteem, slechts te weten waar we zijn, hoe het papier dat ooit afkomstig was van een boom verspreid wordt over een land, of nog verder. Het is een zwak signaal, maar wel een signaal.
Die verbondenheid, dat klinkt alsof jullie heel nauw aan elkaar verwant zijn, als familie. Houdt papier ook van papier?
Er zijn sociale vellen, of eigenlijk noemen we dat ‘groepspapier’, papier dat graag onder ander papier is, ertegenaan ligt, in stapels wil zijn. Mij maakt het niet zoveel uit.
Het ingevoegde velletje tussen pagina 168 en 170 voegt toe:
Ik zat met een witte en een gele samengepakt, als een drieling. Ze noemen dat geloof ik ‘doorslagvel’. Schreef je op het witte vel, dan drukte het handschrift direct door op de andere twee, daar zijn we voor gemaakt. Het is moeilijk, om nu losgemaakt te zijn. De anderen zijn op een andere plek. Dat is een gemis.
Het papier waar bij elk boek maar één vel van wordt gebruikt is het omslag. Stevig papier dat aan de binnenkant een ruitjespatroon toont, een verrassend detail dat me doet denken aan de uitbundige patronen zoals je ze weleens aantreft op de satijnen voering van een jas. Hoe zit dat?
Van oorsprong ben ik verpakkingspapier dus van nature heb ik de behoefte om te omhullen, verbergen en te beschermen. Ik vang klappen op en ook het eerste vet van vingerafdrukken. Verpakkingspapier heeft meestal maar een kort bestaan, maar in dit geval blijf ik omslaan en onthullen, omslaan en onthullen, omslaan en onthullen. Ik bied ruimte, wat ook te danken is aan de Zwitserse binding – die ik dan weer bescherm, wat er ook aan bijdraagt dat er voldoende plaats is voor de rest van het papier.
Hoe is het om van leeg vel papier drager te worden van een verhaal, om bedrukt te worden met gedachten en handelingen van personages?
Volgens mij spreek ik namens iedereen als ik zeg dat het ons levensdoel is om iets op je te krijgen, een lijn, tekst, een kleur. Het maakt niet uit wat er staat, als er maar iets staat. Soms is een zin al genoeg, ik durf te zeggen dat pagina 23 zich bijvoorbeeld belangrijk voelt als drager van een enkele zin met veel witruimte; zo’n enkele zin geeft gewicht. Ook in letterlijke zin is er sprake van gewicht als het gaat om bedrukking, al is dat soms te veel. Pagina 8 bezwijkt bijna onder de afdruk van een grote afbeelding, die is eigenlijk te zwaar.
Dat klopt, het is een zware taak, maar mijn levensdoel is vervuld. Als papier krijg je altijd maar één kans.
Ja, dat is ook mooi. Beginnerspapier bestaat niet, je bent meteen goed. Als iets fout gaat, een drukfout bijvoorbeeld, dan ligt het altijd aan de ander. De grootste fout is onbedrukt zijn. Ik voel me gered van het nietsdoen.
Tijdens het lezen valt het me op hoe verschillend de papiersoorten zijn. Op driekwart van het boek zijn twee ruitjesvellen ingevoegd met het logo van RAET erop, momenteel is dat een softwareleverancier voor salarisadministratie, dit papier is duidelijk nog uit het pre-digitale tijdperk.
Ruitjespapier, hoe ben jij in het boek beland?
Ik ben professioneel papier, gemaakt voor cijfers, maar ik ben flexibel. Ooit was ik van De Man (een personage uit dit boek, red.). Elke dag nam hij stiekem van kantoor een pak papier mee, onder zijn jas. Hij borg ze op in een koffer onder zijn bed, het was een hele verzameling. Op een dag bracht hij ons naar de kringloop, waarschijnlijk kreeg hij spijt van zijn diefstal, maar het kan ook zijn dat hij deze obsessie inruilde voor een volgende, zo ging dat bij hem. Wij zijn gestolen, daardoor voel ik me ontheemd. Gelukkig zijn we uiteindelijk toch gebruikt, bedrukt met letters in plaats van met de hand beschreven met cijfers, maar liever dat dan niets, we willen geen overschot zijn, niemand wil overschot zijn.
Hoe verder ik in het boek ben, hoe steviger de bladzijden worden. De eerste 21 pagina’s zijn bijna vloeipapier, terwijl de laatste pagina karton is. Hoe hangt deze keuze samen met de personages? Bijvoorbeeld bij de teksten over Het Meisje, die bijna allemaal op donkerroze, stevig papier gedrukt zijn – in tegenstelling tot de flinterdunne pagina’s van De Man?
Ik vraag het aan het stevigste papier:
Wij waren met veel meer en we waren ook een stuk groter: A3-formaat. Er is haast niemand van ons onbedrukt gebleven, vanwege de fibonaccireeks dragen wij een groot deel van personage Het Meisje. Voor zover ik weet houdt Het Meisje van dingen die van anderen zijn geweest; ze heeft vooral ‘voorgesleten spullen’. Ze noemt haar spullen zelfs ‘haar gejutte bezit’ wat nog maar eens benadrukt hoe belangrijk het voor haar is dat alles wat ze bezit een voorgeschiedenis heeft en dat het van een ander is geweest. Natuurlijk is het andere papier ook allemaal hergebruikt, maar wij heten ‘Obsession’ en hoewel we in een jaren tachtig-verpakking zaten, weten we niet hoe oud we werkelijk zijn. Ik denk dat dit mysterie belangrijk is geweest bij de keuze voor ons. Het papier waar we tegenaan gelijmd zijn (p. 194/195) heet ‘Store’ wat natuurlijk ook kan verwijzen naar het bewaren van spullen.
Als papier kun je ook trots zijn op bepaalde bladzijden, om bepaalde tekst te dragen zoals: ‘Voorheen Bert had niet het uiterlijk / voor goede vriendschappen’. Dat is de quote die ik draag, pagina 103, het is me een eer.
Pagina’s 119-139 zingen er in koor doorheen:
Wij zijn uitverkoren papier, afkomstig uit een Katwijkse kerk, wij zijn uitverkoren papier, wij zijn voorbestemd geweest om kerkboekjes van te maken. We hadden notenbalken en liederen kunnen dragen en afbeeldingen van Jezus met gevouwen handen. Het zal geen toeval zijn dat wij bedrukt zijn met het personage dat zoveel bezig is met leven en dood, met organen en voedsel, met spiritualiteit en groei.
Wil iemand nog iets kwijt?
Hier, pagina 176-177: ik ben zo oud dat ik langzaam verdwijn. Dat komt doordat ik van hout ben gemaakt, hierdoor heb ik veel meer hars en lignine in me, waardoor ik langzaam verga. Mensen noemen me houthoudend, maar zelf snap ik die uitdrukking niet goed. Ik ben bedrukt met een hert, wat een fijne echo is naar mijn verleden als boom.
Meer informatie over niet het uiterlijk voor goede vriendschappen net als de tongen van honden van Marieke Coppens vind je hier.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl