Wandelaar boven de nevel: Het ruige randje van Westkapelle

19 maart 2016

Aanstaande maandag 21 maart is Gijs Asmann te gast in de radioshow Kunst is Lang

‘Ik dacht toen ik daar stond: dit is wel de mooiste plek van Nederland.’ – kunstenaar Gijs Assmann over de zeedijk in Westkapelle Westkapelle. Een golf van nostalgie overspoelt me bij het horen van die naam. Acuut galmt het refrein van het zo bekende nummer van Bløf door mijn hoofd: ‘hier aan de kust’ lieten we tijdens vakanties met het gezin ons bootje te water. Ook herinner ik me hoe we bij harde wind op de pier gingen staan kijken hoe de zee tekeer ging: witte kolkende koppen op het wilde water en hoge golven die vol geweld tegen de dijk aanklotsten. Ik voelde me misselijk van de zenuwen bij het betreden van de planken van de pier, waartussen hier en daar zulke grote kieren zaten dat je het water onder je kon zien bruisen.

Mijn meest tastbare herinnering is misschien wel hoe we op zaterdagen steevast onderaan de dijk een patatje gingen eten. Met het verstrijken van de jaren kwam ik er steeds minder voor de friet en meer voor de gezonde, frisse Zeeuwse jongens die de patatten bakten. Het was hier, aan de dijk, dat ik me als tienermeisje voornam dat in Zeeland de mooiste mannen van het land woonden.

Gezien al dit eigen jeugdsentiment, was ik aangenaam verrast ergens op het web de bovenstaande uitspraak van kunstenaar Gijs Assmann te lezen. Ik besloot hem te benaderen voor een interview om hem het hemd van het lijf te vragen over zijn liefde voor het Zeeuwse dorp achter de dijk.

Ik ontmoet Assmann in zijn atelier in Amsterdam, waar hij me verwelkomt met een papieren bekertje koffie en een doosje heerlijke chocolaatjes. Ik heb het gevoel dat onze liefde voor Westkapelle niet het enige is dat we met elkaar gemeen hebben. ‘Chocola is heel gezond, goed voor je bloedvaten,’ verzekert hij me met vrolijke lichtjes in zijn ogen als ik mijn blik gulzig over de prachtig gedecoreerde chocolaatjes laat glijden.

Gijs’ fascinatie met het dorp komt voort uit een mengelmoes van persoonlijke herinneringen, historische feitelijkheden en artistieke interesse. Hij komt net als ik al sinds zijn kinderjaren in het dorp en neemt er nu ook zijn eigen kinderen mee naartoe op vakantie. Maar hij vertelt me ook dingen over het dorp waar ik geen idee van had, over haar blijkbaar rijke geschiedenis en haar sleutelrol in de bevrijding van Zeeland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Al pratende met Gijs ontdek ik zo ineens dat de kreek – een binnenmeer met brak water in het duingebied bij het dorp – niet alleen een mooi natuurgebied is, maar vooral ook een overblijfsel van een bom die de geallieerden op dit uiterste puntje van Walcheren lieten vallen, in de hoop dat een overstroming de Duitse soldaten van het schiereiland zou verjagen. En dat hierbij bovendien bijna heel het dorp werd weggevaagd, waardoor vrijwel alles van wat er nu aan huizen staat van na die tijd stamt.

Maar dat is nog niet alles dat Assmann zo sterk aan het dorp bindt. Eind vorig jaar werd op de dijk bij Westkapelle een beeld van Assmann onthuld: ‘Ode aan Charley Toorop’. De kunstenares bracht namelijk vanaf 1924 tot in de jaren ’50 veel van haar zomers in het dorp door. Het beeld verrees ter hoogte van de plek waar zij vanuit haar hotel altijd de dijk overstak om naakt in zee te zwemmen.

Gijs Assmann, ‘Ode aan Charley Toorop’, 2013

Ode aan Charley Toorop, Gijs Assmann

Blijkbaar had het dorp iets dat het buurdorp Domburg Toorop niet kon bieden, want terwijl haar kunstenaarsvrienden –waaronder ook Mondriaan- massaal de mondaine badplaats met haar levendige kunstklimaat koloniseerden, bracht zij haar zomers liever solitair in Westkapelle door.

Assmann ziet hiervoor een verklaring in de ‘hardheid’ van Westkapelle. ‘Hier gaat het land meteen over in de zee,’ vertelt hij terwijl hij met zijn onderarm een strakke, horizontale lijn in de lucht maakt. ‘De geasfalteerde dijk scheidt het land van het water met een strakke, harde lijn. En de horizon die je voor je ziet als je op de dijk staat, vormt nog zo’n strakke lijn.’ Met zijn handen illustreert de kunstenaar de weidsheid van het water en de enormiteit van de lucht daarboven: ‘Als je daar op die dijk staat ervaar je het spel der elementen, vooral als het waait. Dan is de natuur woest.’

Dat meent Assmann terug te zien in Toorops werk: ‘Haar werk is heel echt, onbarmhartig realistisch. Ik denk dat dat misschien is dat Westkapelle haar gaf, die hardheid en woestheid die in haar werk zit.’ Hij pakt er een boek bij en bladert langs een paar afbeeldingen van Toorop’s werk: harde portretten van eenvoudige boeren die ze schilderde terwijl ze in het dorp verbleef, noeste koppen die je onverschrokken aankijken. ‘Ze schilderde een kant van het leven die de meeste mensen liever weghouden,’ gaat hij verder. ‘Alsof ze zichzelf en anderen binnenstebuiten keerde, en zonder opsmuk weergaf. Ik vind die eerlijkheid, die echtheid, enorm inspirerend.’ In zijn stem is zijn bewondering voor de eigenzinnige kunstenares duidelijk hoorbaar. Westkapelle zou gedurende haar leven een drijvende kracht achter het werk van Charley Toorop blijven. Het vakantiedorp van Assmann en mij was haar muze.

Als de bodem van het doosje chocolaatjes in zicht is, vertelt Assmann me nog over het moment dat hij zelf besloot dat Westkapelle de mooiste plek van Nederland was: ‘Ik stond op de zeedijk, net nadat ik de opdracht voor het beeld van Toorop in de wacht had gesleept. In mijn rug de keurige rechte daken van het dorp, die de hele geschiedenis van het dorp symboliseren, onder mij de grond waar Toorop zo vaak de dijk was overgestoken, links de kreek liggend als litteken in het landschap, aan de andere kant een enorme militaire tank, en tot slot voor me de ongelooflijke, uitgestrekte weidsheid van de zee en die lucht daarboven. Ik voelde me zó klein,’ zegt hij terwijl hij een gebaar maakt met zijn vingers.