Waarom we muren bouwen – in gesprek met Abul Hisham, winnaar van de Schefferprijs
De winnaar van De Scheffer 2024 laat vaak muren terugkomen in zijn schilderijen. Het is in deze politieke tijd onmogelijk de associatie met grenzen en migratie te negeren, al lijkt er achter dit symbool meer schuil te gaan dan simpele maatschappijkritiek. Als Abul Hisham schildert borrelen gedachtes en ideeën bij hem op, zonder dat hij weet waar ze vandaan komen. ‘Noem het een goddelijke interventie of iets anders, maar je kunt er niet aan ontsnappen.’
Vijf mannen staan op een rij, armen om elkaar heen geslagen, met de rug naar de kijker toe. De mannen houden elkaar stevig vast en leunen en tegen een brede muur aan, die door de afsnijding van het schilderij oneindig lijkt. Van wat ik kan zien gaat er achter de muur een uitgestrekt landschap schuil, weggegeven door de boomtoppen die er bovenuit prijken en een de zonsondergang die de lucht in woestijnachtige kleuren verandert.
Het schilderij, Silent Whispers 2, wordt aan weerszijden vergezeld door houten pilaren waarop in miniatuurvorm grote menigtes geschilderd zijn – op één pilaar komen ze je tegemoet, op de ander lopen ze weg. Deze mensenmassa keert terug boven het schilderij, dit keer in gegraveerd hout. Het doet me aan een pelgrimstocht denken, of een vergelijkbaar ritueel. ‘Ik vind het mooi dat ze één kant op bewegen,’ vertelt maker Abul Hisham. ‘En de mannen in het midden?’, vraag ik. ‘Misschien kijken ze naar een plek die ooit hun thuis was. Je voelt iets van verlies – ze kunnen er niet naartoe. Dat denk ik.’
Abul Hisham (Thrissur, India, 1987) is de winnaar van De Scheffer 2024, een kunstprijs van Vereniging Dordrechts Museum die elke twee jaar wordt uitgereikt aan een talentvolle beeldend kunstenaar. Silent Whispers 2 is één van de werken die in de bijhorende tentoonstelling in het Dordrechts Museum te zien zijn. Hisham maakt kleine schilderijen, grote doeken, uit hout gesneden sculpturen en houtgravures. Hij kwam in 2021 naar Amsterdam voor een residentie aan de Rijksakademie.
Ook te zien in de tentoonstelling is een serie van drie kleinere werken – First Step, Untitled (hide and seek) en Boy watching procession – waarin kinderen centraal staan: een jong meisje dat in het ene beeld door een muur gescheiden is van haar moeder, staat op het volgende weer met haar vader verstoppertje te spelen bij de muur. Op het derde werk kijkt een jongen vol verwondering naar een voorbijgaande processie die zich achter de muur voltrekt. In Hisham’s atelier in Amsterdam-West zie ik dat hij ook in andere werken op dit motief voortborduurt: een biddende man wordt door een muur gescheiden van een moskee; een man neemt afscheid van zijn stervende hond en leunt in verdriet tegen de muur aan; een jonge voetballer staat klaar om de bal te schieten, maar de muur blokkeert het doel.
Roxane Soudagar
Hoe kom je op die scenario’s?
Abul Hisham
‘Het begint vaak bij een bepaald beeld. Ik was door een Indiase krant aan het bladeren, en keek naar de sportpagina. Ik hou van sportfotografie, het zit vol actie, beweging, en emoties – van extreme blijdschap tot groot verlies. Op een foto van een paar voetballers viel één jongen me op: hij leek in gedachten verzonken. Zo heb ik hem getekend, en de muur heb ik tussen hem en het doel geplaatst. Voor een ander werk moest ik denken aan De executie van keizer Maximiliaan (1868), een beroemd schilderij van de Franse schilder Eduard Manet waarop een schietpartij is afgebeeld tegen de achtergrond van een muur. Daardoor verbind ik het motief van de muur aan het idee van iemands laatste momenten.’
Het werk van Hisham kent diepe kleuren, serene uitzichten, menselijke figuren en religieuze rituelen – soms bekeken vanuit de onschuldige blik van een kind. Het werk straalt een zekere rust uit, en roept tegelijk verwondering op. Eén element dat blijft terugkomen, is die muur. Een muur die in een voelbare, zandachtige textuur uit het schilderij lijkt te komen en het een van het ander scheidt; een moeder van haar dochter, een jongen van een processie, een vriendengroep van een land. Het is in deze politieke tijd onmogelijk de associatie met grenzen en migratie niet te zien, en toch lijkt er achter dit symbool meer schuil te gaan dan een simpele maatschappijkritiek.
Wat symboliseert de muur voor jou?
‘Ik ben met het motief van de muur gaan werken tijdens mijn residentie aan de Rijksakademie. Het was de eerste keer dat ik ergens anders dan in India woonde, dus ik wilde met andere technieken en concepten gaan werken. Het begon met een klein schilderij van een man die simpelweg naast een muur staat, dat werk is ook op de tentoonstelling in het Dordrechts Museum te zien – daar is de serie met de muur uit ontstaan.
De muur op mijn doeken is meestal gemaakt van gipspoeder, ik wil dat er een fysieke muur staat. Het motief van de muur is natuurlijk verbonden met de politieke context, maar verbeeldt ook een ander soort scheiding zoals de mentale muren die we om ons heen bouwen, waardoor we de andere kant niet kunnen zien. Het gaat erom dat iets je ervan weerhoudt om te doen wat je wilt, of je de toegang ontneemt tot een plek die ooit van jou was. Het gaat over verlies.’
Je zegt dat je techniek en stijl is veranderd sinds je in Nederland woont – op welke manier?
‘In India werkte ik veel met papier en zacht pastel, wat ik tekende was vaak geïnspireerd door mythische en religieuze verhalen. Toen ik hier aankwam was ik voor het eerst in mijn leven weg uit mijn land en cultuur, dat zette me aan het denken over wat ik moest doen met mijn werk: wie ben ik, wat betekent kunst voor mij, wat moet ik maken?
Ik begon maar gewoon met werken. Mijn eerste schilderij tekende ik op een overgebleven stuk hout, ter grootte van een luciferdoosje. Ik wilde klein beginnen en heb altijd inspiratie geput uit miniatuurschilderijen, die in India, de rest van Zuid-Azië en in de Islamitische kunst van grote invloed zijn. Tegelijk werd ik geïnspireerd door de oude Hollandse meesters. Zo begon ik te tekenen – dingen die ik observeerde, beelden uit de krant, herinneringen, alles wat er in me opkwam. Uiteindelijk had ik wel zeventig van zulke kleine werken.
Vervolgens ging ik ook met nieuwe technieken experimenteren, zoals houtbewerking. India heeft een rijke geschiedenis van houtbewerking, maar dan gaat het om tempels waarop hele verhalen, en goden en godinnen zijn gegraveerd – dat is te moeilijk voor mij om over te nemen. Pas in Amsterdam leerde ik over houtgravures in Indonesië en Papoea Nieuw-Guinea, waar het in meer simpele vorm wordt toegepast op boten en dergelijke.’
Is er een kans dat je in de toekomst weer met nieuwe concepten en technieken zult werken?
‘Wie weet. Ik blijf voorlopig vanuit Amsterdam werken en schilder- en sculptuurwerk blijft het belangrijkste voor mij. Maar ik heb nog veel te ontdekken qua houtbewerking en kleinere sculpturen. Ik heb ook een tentoonstelling lopen in Diepenheim, daarvoor heb ik een grote muurschildering heb gemaakt – dat is nieuw voor mij. Voor de Rijksakademie heb ik ook een installatie gemaakt, Places of the spirit, die de hele kamer besloeg en echt een ervaring moest creëren: zelfs de geur telde mee. Misschien dat ik ooit ook nog eens met film wil gaan werken, of met textiel en borduurwerk – daar heeft mijn moeder altijd mee gewerkt, terwijl mijn vader schilderde. Ik ben meer zijn kant op gegaan.’
Slechts een handvol huidige werken zijn direct gebaseerd op zijn nieuwe leven in Amsterdam. Zo hangt in zijn atelier een klein schilderij dat van een afstand een elegante sfeer oproept met zijn goud-zwarte kleuren. Dichterbij is te zien dat we hier kijken naar een man die een cocktail drinkt op een opblaasbare eend. Hisham grinnikt: ‘Ik zag deze man tijdens Pride. Hij had de tijd van zijn leven, ik vond het gewoon komisch – dus ik besloot hem te schilderen, maar dan wel met een referentie naar Rembrandt, door dit specifieke kleurpalet te gebruiken.’
Iets verderop hangt het portret van een man die op de grond spuugt. Hij kijkt je zijdelings aan met een intense, bijna agressieve blik. Het is een vrij letterlijke weergave van iets wat Abul op straat overkwam, vertelt hij. ‘Dat is een uitzondering, meestal laat ik me leiden door mijn verbeelding of herinneringen.’
Bijvoorbeeld voor het kleine schilderij van een volwassen, oudere vrouw die, volledig bedekt door witte kleding, een religieus ritueel uitvoert. Naast haar staat een klein meisje, die haar perfect imiteert. ‘Ik moest aan mijn familie denken. Dit zijn mijn moeder en mijn driejarige dochter, zij woont nu bij mijn ouders thuis. Als kind was ik altijd benieuwd wat mijn moeder nou aan het doen was als ze aan het bidden was; ik wilde haar imiteren. Misschien doet mijn dochter nu wel hetzelfde – en misschien ook niet. Ik denk de laatste tijd veel aan hoe kinderen opgroeien, hoe ze de tradities en gewoontes van de wereld om zich heen overnemen.’
Is dat waarom er veel religieuze verwijzingen in je nieuwe werk zitten – processies, pelgrimstochten, moskeeën?
‘Die eerste periode in Amsterdam kreeg ik opeens de behoefte om veel biddende figuren te tekenen – dat deed ik nooit in India, het was heel vreemd. Ik begon te reflecteren op mijn eigen herinneringen, mijn opvoeding. Ik ben altijd gefascineerd geweest door menselijke verlangens en machtsdynamieken, en door hier te zijn kreeg ik een nieuw perspectief op waar ik vandaan kom. Sommige dingen zie je pas helder in als je afstand hebt: de religieuze context, de problemen in een gemeenschap, de politieke agenda’s. Ik denk dat ik me opeens veel meer bewust werd van mijn positie in de wereld.’
Door hier te zijn wilde je de beelden en herinneringen vastleggen die je altijd vanzelfsprekend had gevonden?
‘Het gaat om terugblikken. Zoals het jongetje dat een processie voorbij ziet komen: dat heb ik zo vaak gezien als kind. Op die leeftijd begrijp je het helemaal niet, je hebt er ook geen mening over, je bent gewoon nieuwsgierig. Die onschuld verlies je uiteindelijk. Of neem het beeld van een zingende jongen bij een religieuze bijeenkomst – dat resoneert heel diep bij mij, want ik heb als kind vaak aan soortgelijke evenementen deelgenomen. Ik probeer de essentie van die bijeenkomsten vast te leggen door de mannen en vrouwen op aparte panelen weer te geven, net als bij die evenementen het geval was. Het schilderij doet me nadenken over mijn opvoeding op een religieuze school en de overtuigingen die mij zijn aangeleerd.’
Is het een vorm van kritiek?
‘Niet zozeer, het is meer een manier om mezelf meer te begrijpen. Wat heeft mij gevormd? Zeker nu we overal ter wereld meer geweld zien, meer conflict, politici die groepen en religies tegenover elkaar zetten. Dat zet me aan het denken: hoe werd het ‘jij’ en ‘ik’, in plaats van ‘wij’? Wanneer begonnen we die muren te bouwen?’
Wil je deze vragen ook aan de toeschouwer stellen?
‘Zeker – iedereen heeft een andere interpretatie en die kan ook veranderen. Jij en ik denken beiden aan migratie als we zo’n muur zien, maar we denken misschien aan verschillende plekken – en een volgend persoon ziet misschien iets heel anders. Ik wil vooral bepaalde emoties oproepen, want dat is ook hoe ik werk: het proces, het maken van de kleuren, daar zit iets achter waar ik geen controle over heb. Er komen bepaalde gedachtes en ideeën bij me op, zonder dat ik weet waar ze vandaan komen. Dat hebben alle creatieve makers, denk ik. Noem het een goddelijke interventie of iets anders, maar je kunt er niet aan ontsnappen.’
De tentoonstelling De Scheffer is nog tot en met 25 augustus 2024 te zien in het Dordrechts Museum. De komende maanden publiceert Mister Motley ook interviews met de twee genomineerden die ook in de tentoonstelling te zien zijn: Peng Zhang en Fiona Lutjenhuis.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl