Waarom ik niet meer naar Rembrandt, Van Gogh en Picasso kijk

De poster belandde uiteindelijk op de muur van mijn slaapkamer en heeft daar jaren gehangen. Eindeloos heb ik mijn ogen over deze poster laten gaan. Ik kan het geschilderde tafereel nog steeds voor de geest halen: een huifkar over een pittoresk ophaalbruggetje, ergens in de Provence, in frisse groene en gele toetsen onder een lucht van cyaanblauw. Niets bijzonders maar luchtig geschilderd met een energie die aanstekelijk was. Mijn nieuwsgierigheid naar kunst was begonnen.

Ik had toen alleen niet kunnen bedenken dat we nu, 50 jaar later, nog steeds zouden dwepen met dezelfde kunstenaars en dat het grote publiek nog steeds niet veel verder komt dan deze heren wanneer je ze vraagt markante, toonaangevende voorbeelden te noemen. De tijd lijkt wel stil te hebben gestaan. Ze waren toen al dood, maar nu nog meer. Hoe gezond is het om dode kunstenaars te adoreren? Laatst las ik een opmerkelijke uitspraak van een collega kunstenaar die stelde: ‘Als je als kunstenaar niets hebt met Vincent van Gogh, dan kun je beter stoppen’. Zo ver is het dus gekomen, dat de kunstenaar wordt opgeroepen om te stoppen wanneer je je niet ten diepste aangetrokken voelt tot Van Gogh.

Er is geen sector te vinden, waarin we zo hardnekkig en star vasthouden aan het verleden. Ik nodig je uit om hier je gedachten eens over te laten gaan. Er lijkt een kantelpunt te zijn gekomen in het eerste decennium van de 21e eeuw. We waren ons net bewust geworden van de beperkte invulling van onze canon en onderkenden eindelijk de treurige positie van de vrouwelijke en niet westerse kunstenaar daarin. Op het moment dat er enorm gekort werd op de subsidieverstrekking van beeldende kunst, dat kunst toegankelijk moest worden voor het grote publiek, kunstenaars gedwongen werden om als ondernemers verdienmodellen te bedenken zodat ze financieel onafhankelijk konden zijn, daar, in die beweging van democratisering en kapitaliseren zijn we teruggeworpen in de tijd. Om zeker te zijn van geld in het laatje en begrip bij de politieke achterban werd de kunstgeschiedenis gewoon weer teruggebracht tot Picasso, Rembrandt en van Gogh, wel zo makkelijk en veel minder risico.

De gekte rondom het bewieroken van deze club is enorm. Van wedstrijden op tv tot wandelroutes, van talententrajecten tot residenties en van exposities tot kunstroutes, overal kom je ze tegen. Don’t get me wrong: Ik heb veel geleerd door lang te kijken naar de ‘aardappeleters’ of ‘het Joodse bruidje’. Sterker nog, ik duwde me in de menigte fanatiek een weg naar voren, bleef vervolgens het langste van iedereen staan en heb anderen jaren meegesleept in mijn adoratie. De propagandamachine had goed vat op me gekregen! Als je alle uren optelt dat ik gekeken heb naar hun meesterwerken, ben ik bang dat je dit decadent zou kunnen noemen. Maar juist omdat ik van binnenuit heb ervaren hoe het is om zo maniakaal te adoreren, weet ik ook hoe het is om dat niet meer te doen. Pas een paar jaar geleden bereikte ik het punt dat ik de grote drie niet meer wilde zien. Sindsdien bezoek ik geen tentoonstellingen meer van ze, ik koop geen boeken meer, ik stel ze niet meer als voorbeeld en ik noem ze niet meer in gesprekken. Ik kan het iedereen aanraden, het lucht enorm op. Vrij om zonder het perspectief en gewicht van deze mannen kunst te maken en te beleven. Wanneer je ze wegdenkt, zie je ineens heel veel andere kunstenaars die vroeger in hun schaduw stonden. Er komt ruimte voor de kunstenaars die in de kantlijn stonden of een voetnoot waren in de geschiedenis.

Met terugwerkende kracht heb ik me veel te lang laten vormen door de dominantie van een te smalle groep louter mannelijke kunstenaars. Bovendien kwamen ze met flinke voorsprong bovendrijven ten koste van marginaal gemaakte groepen, zoals vrouwen, mensen van kleur en/of niet-westerse kunstenaars. De afgelopen jaren heb ik ervaren dat ik ook van mindere goden heb geleerd. Het is belangrijk om je te spiegelen aan juist een veelheid van werken en makers. Ik spreek voor mezelf wanneer ik beweer dat ik er veel meer baat bij had gehad en me gezonder had ontwikkeld als ik van jongs af aan ook vrouwelijke en niet westerse kunstenaars als inspirerend voorbeeld tot me had kunnen nemen. Pas achteraf kan ik constateren dat een hele reeks keuzes binnen mijn kunstenaarschap vooral ingegeven waren door de heersende en door mannen gedomineerde omgeving.

Laten we de huidige en toekomstige generaties nu eindelijk eens eigentijdse en meer diverse voorbeelden geven. Er zijn er genoeg! Denk aan Marjan Teeuwen, Renzo Martens, Jennifer Tee, Hadassah Emmerich, Hans Broek, Gluklya of Tina Adebowale. Kunstenaars die vertellen over deze tijd en onze problemen ter discussie stellen. Kunst is zo’n goede graadmeter en heeft ons zoveel te bieden, laten we daarom veel meer inzoomen op de kunst van onze eigen tijd! En begrijp me niet verkeerd: we hoeven de heren niet af te schaffen, maar laten we gewoon weer een beetje normaal doen. Laten we weer mannen van ze maken in plaats van geniën, dat kijkt veel prettiger. Ik ben blij dat ik eindelijk niets meer heb met Rembrandt, Van Gogh en Picasso en ik roep je op hetzelfde te doen! Als aanzet daartoe heb ik de stelling van mijn collega vast omgedraaid:

‘Als je je als kunstenaar nog steeds aangetrokken voelt tot Van Gogh, wordt het de hoogste tijd om opnieuw te beginnen!’