De grens tussen een artistiek of erotisch doel is volledig vervaagd door haar vele shock-gerelateerde commerciële provocaties.
‘Respektiert uns! Wir sind kein Freiwild selbst wenn wir nackt sind!!!’ stond er op het bord dat Moiré in januari 2016 vasthield voor de kathedraal. ‘Respect us! We’re not fair game, even when we are naked!!!’ is een reactie op de aanrandingen in Keulen van de toen net afgelopen jaarwisseling. Het naakte lichaam zet zij in als middel tegen genderongelijkheden en als feministisch object waarmee zij vele discussies opwekt. Haar acties krijgen veel kritiek en men vraagt zich af waarom het altijd ‘zo naakt’ moet en in hoeverre ze een kunstenaar te noemen is? De Instagram van Moiré is zeker 18-plus en op haar website is jaarlijks een naaktkalender te koop waarop zij zelf poseert; raakt dit aan erotiek of levert Moiré enkel kritiek op de vele seksistische kantoorkalenders die ter decoratie dienen? De grens tussen een artistiek of erotisch doel is volledig vervaagd door haar vele shock-gerelateerde commerciële provocaties, waarvoor ze al meerdere keren is opgepakt. Exhibitionisme is het ook te noemen, wat geen onbekend begrip is binnen de vrouwelijke performance kunst. Want waarom geven vrouwelijke performancekunstenaars zichzelf toch zo vaak letterlijk bloot?
In 2016 ging Moiré verschillende steden in Europa af met haar performance Mirror Box. Een spiegelkubus dekte haar borsten of vagina af en door een kleine opening konden vrijwilligers hun handen steken; ze mochten haar veertig seconden lang ‘betasten’. Mannen en vrouwen van verschillende leeftijden staken hun handen door het gat, streelden haar tepels of vingerden haar. Deze actie werd eerder al uitgevoerd door Valie Export in 1968 onder de naam Touch Cinema. Zij werd in 1940 geboren als Waltraud Lehner, wat later Waltraud Höllinger werd en op achtentwintigjarige leeftijd veranderde ze haar naam in VALIE EXPORT. ‘My idea was to export from my ‘outside’ (heraus) and also export, from that port. The cigarette package was from a design and style that I could use, but it was not the inspiration.’ vertelde zij in een gesprek met de Amerikaanse schrijver van BOMB-magazine Gary Indiana. Niet langer wilde ze de naam van haar vader of vroegere echtgenoot aanhouden. Met deze naam, geschreven in hoofdletters als een merk, ging zij verder onder een nieuwe identiteit om niet langer gedomineerd te worden door mannen en leverde daarmee ook kritiek op de groep kunstenaars the Vienna Actionists. Net als de vele mannelijke leden onderwierp EXPORT haar lichaam aan pijn en gevaar, maar haar projecten zijn onmiskenbaar feministisch, en daarmee een reactie tegen het mannelijk domineren.
Het vrouwelijke naakte lichaam wordt hierdoor ook entertainment en leidt daarmee de feministische boodschap af.
Zij beperkte zich met haar exhibitionistische lichaamsuitvoeringen niet alleen tot de kunstinstellingen. EXPORT daagde het publiek op straat letterlijk uit een echte vrouw te ontmoetten in plaats van via beelden op een scherm of in tijdschriften. Het lichaam van de kunstenaar activeerde de live-context van het kijken. Beide acties, van Moiré en EXPORT, zijn choquerend en brengen veel teweeg, maar tegelijkertijd doemen er vragen op over de relatie tussen vermaak en het publiek. Het vrouwelijke naakte lichaam wordt hierdoor ook entertainment en leidt daarmee de feministische boodschap af.
In een artikel over María Evelia Marmolejo, ook een exhibitionistische performancekunstenaar te noemen, kwam ik het begrip ‘preoccupatie’ tegen; ‘een geprefereerde bezigheid van de geest, meestal gepaard met (een) lichamelijk handeling(en). Het is een psychiatrisch begrip wanneer stereotypie in gedrag en interesse kan worden vastgesteld’. Het begrip werd gekoppeld aan de politieke onderdrukking van haar geboorteland Columbia in de jaren zeventig en tachtig, de sociale en economische omstandigheden, milieukwesties, en de situatie en rol van vrouwen die zij in haar oeuvre visualiseert en bespreekt met haar eigen vrouwelijke lichaam. In 1982 behandelde zij aan de rand van de Río Cauca, een rivier in Colombia, de milieukwestie met haar werk Anónimo 3. De bevuilde rivier was een teken van de vervuiling die de industrieën over de hele wereld produceren. Door de chemicaliën in rivieren te gooien verandert de biodiversiteit van de natuur. In een kwartier durende performance reinigde zij haar lichaam boven een toiletpot die aan de rand van de rivier stond. Haar gezicht bedekt met een witte doek en haar lichaam beplakt met stukjes tape waste zij haar vagina. De vloeistoffen vielen in de pot en op de grond.
Het begrip preoccupatie wordt in het artikel zowel gelinkt aan de interesse voor de thematieken die Marmolejo behandeld als aan het lichamelijk handelen. Het begrip is in zekere zin gepast gebruikt en ook te koppelen aan de eerdergenoemde kunstenaars. Ook zij hebben een bovenmatige belangstelling in de activiteit van het tonen van het naakte lichaam, maar om dit te benoemen met een diagnostisering van een arts en te bestempelen met het feit dat het zou leiden tot een verlaagde sociale interactie, lijkt mij wel erg desastreus. Het gebruik is ook terug te slaan op dezelfde vragen die worden gesteld bij het werk van Moiré; ‘moet het altijd ‘zo naakt’?’ Het naakte vrouwenlichaam in de performance kunst wordt nog steeds vaak gezien als ongepast of als een actie van een doorgewinterde hippie waardoor de performanceskunstenaars worden gedefinieerd met een begrip dat we koppelen aan iets dat als ‘niet normaal’ wordt gezien.
De Amerikaanse Monika Rostvold nam in 2015 met een rode blinddoek en een koptelefoon plaats op de trappen van haar universiteit in de conservatieve staat Texas. Naakt, bijna naakt. Haar tepels afgeplakt en met een vleeskleurige string wilde ze haar lichaam ‘deseksualiseren’. Haar actie was ‘niet tegen de wet’, naar eigen zeggen, omdat haar tepels en vagina bedenkt waren. Het vrouwelijk lichaam dient niet langer als een seksobject te worden beschouwd maar moet en mag gezien worden als een mooi en natuurlijk lichaam, wilde ze daarmee zeggen. Naast dat een aantal studenten haar probeerden aan te kleden, werd ze gefotografeerd en gefilmd. Ze verscheen al snel op sociale media en ging ‘viral’.
Het vrouwelijk lichaam wordt nog steeds gezien als een amuserend object.
Deze exhibitionistische lichaamsuitvoering wordt daarmee ook gereduceerd tot entertainend. Er wordt met een bepaald genot gekeken naar de actie en de filmpjes op het internet worden als erotisch ervaren, maar het deseksualiseren is niet het eerste gespreksonderwerp. Het vrouwelijk naakte lichaam tijdens het eerdergenoemde optreden van Moiré in het tv-programma Ninja Warrior is een reactie op die benoeming. Door precies op die vermakelijke wijze naakt te verschijnen in een competitieve zaterdagavond show is het voor de thuis-voor-de-buis zittende kijker al snel niets meer dan genot. Ze speelt in op een bepaald verlangen door het exact uit te beelden, maar bekritiseert het daar volledig mee; naakt is niet altijd entertainment. Het vrouwelijk lichaam wordt nog steeds gezien als een amuserend object. Wanneer het wordt gebruikt in een feministische actie overtreft de erotiek. Het inzetten als medium binnen de kunsten werkt bediscussiërend waarbij de erotische en vermakelijke kant als eerste wordt genoemd.
