Voor het eerst hebben wij de sleutels in handen – In gesprek met Ghita Skali van moezeum

Moezeum is een project van de culturele organisatie (A)WAKE die van de leegstaande autogarage Karatay een nieuwe publieke culturele ruimte wilde maken. Ze vroegen Salim en mij zorg te dragen voor het concept en de tentoonstellingsruimte. Salim en ik zijn beiden in Casablanca geboren en opgegroeid en ontmoetten elkaar zes jaar geleden in Nederland met ieder onze eigen kunstpraktijk. We begonnen samen te werken en werkten later ook nauw samen met (A)WAKE. We zijn culturele werkers uit het Mondiale Zuiden en two way citizens (mensen die zowel wortels hebben in het thuisland van hun ouders als het land waar ze zijn geboren en opgegroeid).

Het was de eerste keer dat Salim en ik als kunstenaars werden uitgenodigd om mee te denken over het vormgeven van een culturele ruimte. In westerse instituten ben je als maker van kleur nooit écht welkom; in het beste scenario word je als gast gezien. Voor het eerst hadden we met (A)WAKE het privilege dat we de sleutels van een ruimte in handen hadden en zelf mensen mochten ontvangen. Daarbij moet ik zeggen dat het hebben van toegang tot ruimte niet gaat om het bezitten van ruimte zoals in kapitalistisch gedachtegoed vaak geldt, maar om in de positie te zijn om met onze ervaringen en kennis het anders te doen voor onszelf en onze bondgenoten. We hebben een plek gecreëerd om onze gevoelens te delen, samen te rusten, na te denken, elkaar te helpen en van elkaar te leren door dominante discoursen te bevragen.

Autogarages mogen niet langer hun locatie hebben in het centrum van Rotterdam, de ontwikkelaar zocht daarom naar een nieuwe bestemming. Het kostte veel tijd de garage schoon te maken, maar buiten het schoonmaken besloten we het gebouw te laten zoals het was. Dat deden we om verschillende redenen. Zo zijn we niet geïnteresseerd in white cubes en hebben we gebruik gemaakt van bestaande elementen uit de architectuur van het gebouw voor het tonen van de werken. We willen niets verbergen, maar er juist mee spelen. Vanuit een meer pragmatisch en economisch perspectief willen we geen geld uitgeven aan het bouwen van witte muren om het tot een reguliere galerie te maken: we willen het geld liever naar de kunstenaars laten gaan met wie we samenwerken.

De tekst ‘The Praise of Laziness’ is geschreven na het ineenstorten van Joegoslavië en is een ode aan luiheid als vorm van verzet tegen kapitalistische opvattingen over productiviteit. We zijn het met Stilinovic eens dat de kunstenaar in het westen geen kunstenaar meer is, maar eerder een producent die alsmaar maakt en geen ruimte heeft voor luiheid.

De tekst is in 1993 geschreven en draagt de bekende tweedeling tussen west en oost in zich. Wij bevinden ons als makers van moezeum niet in het westen of oosten, maar in een tussenruimte. Moezeum komt voort uit de erkenning dat we moe zijn: moe door de voortdurende genocides, sociale onrechtvaardigheden en xenofobie. We willen de tekst van Stilinovic gebruiken als mantra: we zijn moe maar misschien hebben we op een dag het privilege om lui te zijn.

De afgelopen zes jaar werken Salim en ik samen en bemerkten we onze gezamenlijke interesse in de drie-eenheid van humor, politiek en macht. We zijn geïnteresseerd in hoe die drie elementen aan elkaar trekken en overlappen. We besloten ook in moezeum met die drie-eenheid te werken. Politieke machtsstructuren maken moe, maar ondanks dat we moe zijn gaan we door en zetten we humor in. Zo verwijst de rode lijn onder moezeum in het logo naar de rode lijn die in Google en tekstverwerkingsprogramma’s verschijnt wanneer een woord niet wordt herkend. In plaats daarvan slachtoffer te zijn, proberen we ons de fout toe te eigenen: we spellen het woord moezeum verkeerd, en zijn daar oké mee. Waar onze namen in Westerse instituten doorgaans verkeerd worden uitgesproken en opgeschreven, zijn wij het nu die verkeerd spellen.

In de tentoonstelling spelen we met elementen uit de Nederlandse samenleving. Zo komt het rood-wit-blauw uit de vlag terug in de kleuren van de tentoonstelling. Er is de rode lijn onder moezeum, er zijn de witte letters van de tentoonstellingstitel en er is de blauwe achtergrondkleur. Die specifieke blauwe kleur representeert de kleur van de Belastingdienst die bij velen voor stress zorgt. Daarnaast staat de titel By The Way ook voor BTW. Deze elementen herinneren ons aan het leven in Nederland en zorgen ervoor dat we erom kunnen lachen.

Salim en ik zijn onderlegd als kunstenaars en zijn geen curatoren. We maken tentoonstellingen op basis van onze intuïtie, toevalligheden, vriendschappen en mensen die we bewonderen. Voor By The Way stuurden we elkaar werken door die ons raakten en waarin we overeenkomsten vonden. Zo reageren de werken van de dertien kunstenaars op autoriteit en systematische onderdrukking en tonen ze de mogelijke verschuiving van macht. De titel By The Way staat ook voor: dit kan anders.

Voor de opening van de tentoonstelling benaderden we een look-a-like koning op Marktplaats en schreven we een speech voor hem. Voor het eerst konden we een koning laten zeggen wat we wilden. Het was een moment waarop de macht verschoof.

Elk werk bestaat op zich, maar we wilden ook dialoog creëren tussen de werken. Bijna alle werken zijn gemaakt door makers van kleur, makers uit het Mondiale Zuiden en two way citizens, maar er zijn ook werken van twee witte makers. Zo is er de vlag Je maintiendrai van Willum Geert die in eerste instantie lijkt op de zoveelste Nederlandse vlag, maar wanneer je beter kijkt zie je dat de witte strook in het midden is vervangen door een bierbuik. Tijdens de opening van de tentoonstelling gaf de look-a-like koning een speech onder de vlag. Het werk gaat in dialoog met het werk van Deniz Eroglu die drie soorten snoep in de kleuren rood-wit-blauw toont, die je als bezoeker mag opeten. Elk snoepje verwijst naar ervaringen van ‘vreemdeling’ zijn. Zo zijn de rode snoepjes coucougnettes (‘testikels’ in het Frans) die verwijzen naar een anekdote over zijn besnijdenis in ballingschap.

Naast het werk van Eroglu is het werk Bedwork: A Piece of Fruitcake, Sir? van Soufiane Ababri te zien. Ababri werkt sinds vele jaren aan een serie bedwerken, waarbij hij werkt in een oriëntalistische lichaamspositie. Maar in plaats van lui en passief te zijn, zoals ze in het westen vaak aankijken tegen deze lichaamspositie, maakt hij zijn bed tot werkplek. In de tekening die getoond wordt zien we hoe iemand wordt gecaked. Het is een gebaar van verzet tegen machtsmisbruik. Daarnaast roept hij in zijn werk vragen op over wie er toegang heeft tot een studio en wie het zich kan veroorloven om een kunstpraktijk te hebben.

De bureaucratie waar kunstenaars mee te maken hebben komt terug in het werk van Zhixin Angus Liao die in zijn werk Being an artist de administratieve kant van het kunstenaarschap in Nederland onderzoekt. Die bureaucratie is ook aanwezig in het werk Real integration van Qiaochu Guo en Jing He. Het werk is een remake van het Nederlandse inburgeringsexamen die velen van ons moeten doen en is gebaseerd op ervaringen van drieëntwintig deelnemers. Het systematische racisme en seksisme die tijdens het examen voorkomen is voor velen van ons geen verrassing. Het is een krachtige video en een opluchting om andere ervaringen te horen en daarover te kunnen praten.

We stelden onszelf de vraag wat we als culturele werkers konden doen terwijl er een genocide plaatsvindt in Palestina. We spreken ons als individuele makers uit: we schrijven statements naar kunstinstituten en vragen om hun verantwoordelijkheid te nemen. Met moezeum hebben we voor het eerst een eigen ruimte en die willen we inzetten. Zo is moezeum de eerste Apartheidsvrije ruimte in Nederland. De Book Bloc Brigade is er om mee te helpen aan de strijd voor gelijkwaardigheid. Het beeld van een politieagent die tijdens een demonstratie een boekomslag ramt kan meer zeggen dan talloze lezingen kunnen doen. We willen ons niet alleen uitspreken tegen het Apartheidsregime maar ook het werk doen en in actie komen. De schilden zijn er niet alleen om te bekijken maar ook om te maken. Moezeum is een ruimte waar we tot rust kunnen komen, maar waar we ons ook actief inzetten voor rechtvaardigheid. Daarnaast betekent het nemen van rust voor iedereen iets anders. Zo kan het schilderen van een boekomslag rust brengen.

Makers bij moezeum, makers die tussen continenten migreren, makers met green passports en two way citizens zijn helaas gewend aan tijdelijkheid en het alsmaar moeten verplaatsen. Meer stabiliteit zou fijn zijn, maar uiteindelijk hebben wij de sleutels van deze ruimte in handen.