Vermoord door haar man of een zelfverkozen dood – waarom we Ana Mendieta’s werk zouden moeten losweken van haar overlijden

Ana Mendieta behoort tot de weinige kunstenaars die zowel lichaamskunstenaar als land artist was door lijf en land zo veelvuldig en ontroerend te laten samenkomen. Het schilderen had Mendieta in 1972 opgegeven. Al haar doeken moesten eraan geloven omdat ze niet wisten over te brengen wat ze wilde vertellen. Tijdens een nieuwe opleiding leerde ze haar lichaam als instrument te gebruiken. Haar bekendste serie Silueta toont de sporen die het vrouwelijke lichaam achterlaat in het landschap. Silueta bestaat uit meer dan tweehonderd werken waarvoor Mendieta haar silhouet in de grond van Iowa of Mexico brandde, uitsneed en ingroef. De afdrukken van haar lijflijke aanwezigheid gaf ze verder gestalte door gebruik te maken van bloemen, takken, mos, vuur, handafdrukken en buskruit.

De tijdelijke sculpturen en performances die ze middels foto’s vastlegde waren gebaseerd op Mendieta’s geloof dat de aarde een godin is, een principe dat voortkomt uit het Afro-Cubaanse Santería. De serie is dus niet alleen een versmelting met de aarde, maar ook met Mendieta’s Cubaanse wortels, het land dat ze gedwongen was op twaalfjarige leeftijd te verlaten. Het was haar doel één te worden met de aarde, door deze uit te graven en andere keren juist op te hopen. Die versmelting is wat de toeschouwer uiteindelijk middels documentatie te zien krijgt, maar we krijgen ook de kans iets anders te ontdekken: omdat haar lichaam de plek van afdruk heeft verlaten, worden we ook getuige van een bevrijding, van een afwezigheid, van een lichaam waarvan we zeker weten dat het niet meer zal terugkeren.
Structureel geweld tegen vrouwen is een terugkerend thema in Ana’s oeuvre. Dat is wellicht de reden dat haar werk zo vaak door de lens wordt bekeken van haar vroegtijdige overlijden en het vermoeden dat een geweldpleging van Carl Andre er hoogstwaarschijnlijk aan ten grondslag lag. Zo ook in Death of an Artist. Maar die specifieke blik is te beperkt, of zelfs kwalijk, we zouden er goed aan doen Mendieta juist en vooral haar bevrijding te gunnen en haar niet te blijven verklinken met de aarde. We moeten ervoor waken haar afdrukken te zien als een voorbode voor haar daadwerkelijke en definitieve eenwording met de aarde. Helemaal omdat precies dat argument in de rechtszaal werd gebruikt om Carl Andre vrij te pleiten.

Toch vormt Death of an Artist een belangwekkend (audio)document. Van het structurele geweld tegen vrouwen, van de beperkte positie die vrouwen mochten innemen in de kunstgeschiedenis en in een huwelijk, van mannen die geen sterke, succesvolle vrouw naast zich duldden, van het onverbiddelijke en fragiele ego van die man, die ook na de verdachte dood van zijn vrouw kon en kan doorgaan; de ongenaakbare conceptuele kunstenaar bleef uithangen. Een kunstenaar die met iedere aflevering van Death of an Artist een schuldiger indruk maakt, waardoor de titel misschien wel niet aan Mendieta refereert, maar aan hem.
Ik wil hier dan ook niet alleen een podcast tippen, maar de luisteraar uitdagen niet Mendieta’s werk in het licht van haar dood te zien, maar het oeuvre van Carl Andre. Zijn zijn minimalistische, geometrische werken een voorbode van zijn rigide karakter? Diens kenmerkende stenen vloeren een teken van onbuigzaamheid? Zijn de eindeloze betonblokken die hij in kunstruimtes over de hele wereld mocht en mag blijven tentoonstellen geen grafzerken? Wordt het niet tijd onze blik op zijn werk te reduceren tot de moord die hij heeft begaan?