Tussen Kunst & Ko: Vergeet wie je bent en zie de ander
Ko van ’t Hek schrijft voor Mister Motley over zijn ontmoetingen met kunstwerken. Dit keer schrijft hij over de installatie Aletheia, onvergeten van Berlinde De Bruyckere, die tot en met 3 oktober is te zien in het Bonnefantenmuseum in Maastricht.
Behalve de uitgekookte discipline van de genocide viel ook het stralende weer me zwaar, toen ik vijftien jaar geleden Auschwitz bezocht. Ik was een laatpuberende vroegtwintiger op studiereis, waarschijnlijk brak van het goedkope bier in Krakau, een stad met de meeste kroegen per vierkante meter, zo was het aan ons verkocht in ieder geval. We gingen om te drinken, maar we moesten natuurlijk ook diepgang. En diepgang kregen we.
Het was lente en het kamp lag er goed onderhouden bij, groen, en de plaatselijke Poolse merels ontkenden de gruwel, of, in het voordeel van de twijfel, bezongen de verminkte wereld. Het was een verwarrend, ondraaglijk gegeven. In de films die ik had gezien lag er eigenlijk altijd sneeuw hier, in het echt bleek het een plek te zijn waar het weer zich niks aantrok van het Allerergste. Het contrast tussen het strakblauw en het donkerzwart brak me. Ik heb gehuild tot ik niet meer wist wie ik was.
Deze indrukken kwamen weer omhoog in de laatste zaal van Berlinde De Bruyckeres tentoonstelling in het Bonnefantenmuseum. In een enorme ruimte liggen pallets als barakken, met daarop keurig gestapelde huiden, met daarop soms nog een pallet met huiden. Alles, de huiden, de pallets, de vloer, is bedekt met een witte korrelige substantie. Zout, of het moet zout voorstellen, het had ook sneeuw kunnen zijn.
De verdinging van wat ooit levend was, de achteloosheid van het maar laten staan, de ijzige stilte: het voelt als de Tweede Wereldoorlog. Denk ik. Ik bedoel: het voelt als de oorlog zoals de oorlog er in films uitziet, waar stapels ontvleesde mensenlijken half onder de sneeuw liggen. Ik las ergens dat sinds Der Untergang acteurs die Hitler moeten spelen hem vooral baseren op hoe Bruno Ganz de duivel vertolkte. Het is 2021: we weten soms niet meer wat de werkelijkheid is en wat een beeld van de werkelijkheid is.
Hier in deze zoutzaal in Maastricht voel ik me weer, op een rare manier, verbonden met de geschiedenis. Met de gruwelijke verhalen uit het jappenkamp van oma E., aan dat zij na de oorlog naar Nederland kwam om een uitgeholde familie aan te treffen, aan haar man H. die ondergedoken was op de Veluwe, aan mijn andere opa L. die na de bevrijding naar De Oost werd gestuurd om een onvermijdelijke onafhankelijkheid met geweld maar vergeefs de kop in te drukken, dat hij nooit heeft gesproken over de wreedheden die hij gezien moet hebben, en ook nooit meer gestemd heeft omdat hij voor het leven bedrogen was door zijn eigen staat.
Dit zijn geen verhalen. De oorlog heeft echt plaatsgevonden.
Die pijnen gewaar als mijn eigen pijnen. En dit is familie, dus die pijn ís misschien ook gewoon mijn pijn. Maar ik voel die pijn ook bij toeslagenschandalen, eenzaamheden en pallets huiden die slordig ergens liggen te wachten op niks. Soms denk ik dat ik de enige ben die ziet dat het geen verhalen zijn, maar levens van echte mensen met echte pijn. Dat de ander ook iemand is, iemand zoals jij. Dat het, als de kaarten net anders geschud waren, jouw leven had kunnen zijn.
Ik knipper met mijn ogen, ik sta nog steeds in die zaal in Maastricht. Heel even was ik vergeten wie ik was en nu weet ik het beter dan daarvoor.
De tentoonstelling Engelenkeel van Berlinde De Bruyckere is nog tot en met 3 oktober te zien in het Bonnefanten in Maastricht. Klik hier voor meer informatie.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl