Tussen Kunst & Ko: Dus dans

In een eerder interview lees ik dat jij Inheemse perspectieven de klimaatbeweging in wil brengen. Wat leert de Inheemse visie jou over de wereld, over de grond waar we ons dagelijks op bewegen? 
“We moeten leren te manoeuvreren door een lineaire maatschappij, zonder onszelf te verliezen”, zegt hiphop zanger Red Eagle in de videoclip van Song of Survival. Met “lineair” duidt hij op de westerse overtuiging dat groei een doelstelling. In beleid wordt ‘groei’ gepresenteerd als oplossing terwijl het publieke domein wordt omgevormd tot een private winstonderneming die zich de natuur als vanzelfsprekend toe eigent.

Haaks daarop staat de Inheemse metafysica waar land en plaats centraal staan en Inheemse gedachte, ethiek en ontologie informeert. In het boek Red Skin, White Masks legt Glen Sean Coulthard uit dat land voor Inheemse volkeren niet een simpel materieel object is, maar begrepen wordt als een veld aan relaties. Wanneer land de basis vormt van betekenis, is groei een gekke obsessie. Het landoppervlak op aarde groeit immers niet. Het enige wat we kunnen laten groeien is de integriteit van onze relaties. Al onze relaties is een boek van milieuactiviste Winona Laduke. Voorafgaand aan het openingswoord staat een Inheemse leerstelling van de Haudenosaunee: “We zijn onderdeel van alles wat zich onder ons bevindt, boven ons en om ons heen. Ons verleden is ons heden, ons heden is de toekomst en de toekomst is zeven generaties voor- en achteruit”.”

Het landoppervlak op aarde groeit immers niet.

Kun je een voorbeeld geven van het verschil in de strijd voor het klimaat? Aangezien de westerse omgang met onze aarde zo anders is dan de omgang met onze aarde van Inheemse groepen?
‘’In 2016 dringt de leus Water is life vanuit de frontlinie van de Standing Rock-protesten tegen de Dakota Access Pipeline door tot in de bredere westerse klimaatbeweging. Het benadrukt des te meer de urgentie van de strijd tegen de fossiele industrie; want watervergiftiging door olielekken doodt mensen sneller dan de langzame escalerende ontwrichting van het klimaat. Maar Water is life onderstreept ook een heilige relatie met water die ceremonieel geëerd moet worden. In mijn film RADICAL FRIENDS spreek ik met een Quechua student milieukunde die zegt: “Voor het Westen is water slechts H2O. Voor ons is het leven, vriendschap, zachtmoedigheid”. In de dekoloniale strijdliederenBlack snakes van prolific the rapper ft Tribe called Red en Miracle van Supaman ft.Maimouna Youssef wordt de visie “al onze relaties te beschermen” bekrachtigd. In Miracle wordt de strijd om water te beschermen in Standing Rock verbonden met waterbeschermers in Honduras, in Gaza en in Flint, Michigan. In het westerse klimaat vertoog wordt vaak een appel gedaan op het redden van de ijsbeer, de orang-oetan of de Noordpool wat leidt tot a-politieke knuffelbare en clickalbe lead-foto’s voor social media. In de Inheeme strijd daarentegen, zie je dat juist moeilijk bespreekbare, gewelddadige onderdrukking van koloniale machten standaard onderdeel is van het verhaal.’’

Voor het Westen is water slechts H2O. Voor ons is het leven, vriendschap, zachtmoedigheid

En welke rol hebben liederen en leuzen in het voeren van actie voor het klimaat? En waarom is daarin dat dekoloniale aspect voor jou zo belangrijk? 
‘’In bijvoorbeeld de (westerse) solidariteitsliederen in Standing Rock hoor je dat leuzen als ‘Water is Life’ worden overgenomen. Echter nummers als Standing Rock van Trevor Hall, In the river van Ray Zaragoza of Water is Life van Will Evans uiten solidariteit, maar de liedjes blijven wel gezellig en spiritueel waardoor anti-koloniale uitingen zachter worden gemaakt. Toch zorgde bekendheden als Neil Young, Shailene Woodley en TABOO van Black Eyed Peas voor extra aandacht en betrokkenheid bij de waterbeschermers van Standing Rock. Dit besef opende mijn ogen voor zowel de potentie als de beperkingen van dekoloniale leuzen en songs in de westerse klimaatbeweging.’’

Waarom is muziek voor jou zo belangrijk in de klimaatstrijd?
‘’Muziek kan aansporen tot collectieve ceremoniële toewijding en fysieke bevrijding. Deze eigenschap van het medium is door vele sociale bewegingen herkend en gebruikt. Voor mij was die bijzondere mogelijkheid om ‘in de muziek op te kunnen gaan’ de reden dat ik het nummer Radical Friends schreef. Elke keer als ik mij bang of alleen voelde in mijn ambitie de wereld te verbeteren, had ik een mantra die mij troost bood en moed gaf. Maar er is nog een bijzondere kwaliteit van muziek die vooral van pas komt in de Inheemse strijd: de kwaliteit van herkenning en collectieve herinnering. Als gekoloniseerd volk word je namelijk uit de geschiedenis geschreven door de koloniale geschiedschrijver. Deze systemische uitwissing vraagt niet alleen om politiek, maar ook om cultureel verzet. Zo zette zangeres Renata Flores met haar versie van Michael Jacksons Earth Song de deur voor mij open om mij opnieuw te verbinden met de Quechua-taal van mijn voorouders. De onderdrukte Quechua taal wordt door 11 miljoen sprekers in leven gehouden ondanks dat koloniale grenzen en natiestaten het Quechua leefgebied hebben verscheurd. De taal en videoclip maken van het milieu-lied een antikoloniaal lied. De Mapuche hiphopartiest Portavoz herinnert middels taal en songteksten aan een lange geschiedenis van verzet tegen koloniaal-kapitalistische onderdrukking van zijn land en bevolking in Chili (en Argentinië). Voor veel Urban Inheemsen is het niet vanzelfsprekend zich te kunnen verbinden met een eigen land, taal of cultuur. Zo spreekt Anishinaabe kunstenaar en curator Quill Violet Christie-Peters, zich uit over het land waar zij vandaan komt en hoe de Canadese staat dat leefgebied onder water heeft gezet voor een mega dam. Er is geen enkele manier meer om naar het land terug te keren. In haar werk spelen water en stromingen een grote rol. In Anishinaabe cultuur is water gendered en vrouwelijk. Haar schilderijen verbeelden vrouwen, water, menstruatiestromen, landschap en masturbatie in een beeld. Haar beeldtaal van dekoloniale bevrijding openbaart zich voor een publiek met een bepaalde geletterdheid in koloniaal geweld en geschiedenis. Zoals er in een westers schilderij allegorieën zitten die een bepaalde codering hebben, zijn er in antikoloniale kunst ook lagen aan informatie die alleen toegankelijk zijn voor de lezer van het werk die thuis is in die codering.Haar schilderijen raken mij bijzonder. Maar ik kan een schilderij niet op repeat zetten terwijl ik aan het koken ben zoals een song. Muziek als medium zorgt voor collectieve herinnering door herhaling.’’

Als gekoloniseerd volk word je namelijk uit de geschiedenis geschreven door de koloniale geschiedschrijver.

En wat is de relatie tussen muziek en het voeren van actie?
‘’Vergeten is de voorwaarde voor langdurige koloniale structuren. Herinneren is een daad van verzet. Muziek kan een zaadje planten voor nieuw verzet. Herhaaldelijk luisteren naar een lied kan het zaadje doen groeien. Zo gebruikte ik voor een workshop ‘Dekoloniseer de klimaatbeweging’ het nummer Ogoni Rebellion van Blakk Rasta. Hierin schuilt de subversieve les om Ken Saro Wiwa te eren en de geest van de verzetsleider tegen Shells koloniale oliewinning in de Niger Delta in leven te houden. Nadat ik het voor de zoveelste keer hoorde bedacht ik me: waarom hebben we in Nederland geen strijdlied dat verzet tegen Shell eert en bevordert?’’
Hoe heb je dat aangepakt? Wat was het proces om zelf een strijdlied voor de Nederlandse klimaatbeweging te schrijven?
‘’Het begon met het vinden van de titel. In 2019 organiseerde ik samen met een vriendin voor een demonstratie tegen racisme een blok tegen klimaat racisme. Een blok is een sectie van een protest die op thema of tactiek verbonden is. Zo heb je voorbeeld het zwarte blok (dat verwijst naar naar anarchistische politiek), of het queer blok of een blok voor rechten voor vluchtelingen. Tot dan toe was er geen klimaat blok bij de jaarlijkse antiracisme demonstraties.

Het was een uitgelezen kans om nieuwe leuzen te introduceren voor de klimaatbeweging. Zo introduceerde ik een alternatieve leus voor “What do we want? Climate Justice! When do we want it? Now!”. Deze leus klinkt misschien redelijk progressief, maar articuleert niet hoe rechtvaardigheid eruit ziet. Ik heb toen de kracht van de parodie gebruikt en op de melodie van Sinterklaas Kapoentje klimaatrechtvaardigheid meer inhoudelijke pijlers gegeven: “What do we want? End of white supremacy! Violence free economies! Fossil free societies! Healthy world ecology!” Ook lanceerde ik een leus over Shell: “They raped, and tortured and murdered for oil! Ogoni people not forgotten! Shell Must Fall! Shell Must Fall! Shell Must Fall!”. Het bevatte een probleem – een schandalig probleem -, een dader en een oplossing. Ik had niet voorzien hoe beklijvend die oplossing was. Twee maanden later werd er, door andere mensen van verschillende klimaatgroepen, een campagne gelanceerd, genaamd Shell Must Fall. Op de sociale media van Shell Must Fall stroomden berichtjes binnen vanuit India, Australië, Canada, Engeland en andere Europese landen. Als spreker, zanger, filmmaker – kortom verhalenverteller – moest ik me achter mijn oren krabben en stil staan bij de kracht van een leus. Wat maakt Shell Must Fall als leus zo sterk?

Voor mij heeft het te maken met het gegeven dat het activisme niet langer geënt is op de wens Shell om te vormen naar een windmolengigant. In plaats daarvan bekritiseert dit activisme het bestaansrecht van Shell vanwege hun koloniale geweld tegen de aarde, mensen en ‘al onze relaties’. Het is zonder meer een stuk politieker dan een bord op de klimaatmars dat protesteert met “red de aarde, het is de enige planeet met chocolade’.’’

In plaats daarvan bekritiseert dit activisme het bestaansrecht van Shell vanwege hun koloniale geweld

Waar moet je op letten wanneer je een protestlied maakt? Wat mag je niet uit het oog verliezen? 
‘’Nadat ik het nummer Shell Must Fall had geschreven heeft Florian Wolff de muziek gecomponeerd. De videoclip bestaat uit archiefbeelden waarin de strijd tegen Shell door de Ogoni, Mapuche en Groningers centraal staat. De band die het lied heeft opgenomen blijft zelf buiten beeld. De valkuil van een protestlied is substitutionalisme – waarbij je jezelf uitgeeft voor de beweging vanuit een positie van privilege. Het laatste wat we met de band genaamd The Sound of Climate Justice wilden neerzetten, was een ‘saviorist’ nummer uitbrengen. Voor mij is het aansporen van de luisteraar tot re-membering het belangrijkste. De eerste zin van het nummer luidt: “Do you remember 300.000 Ogoni people in the streets in ‘93?”. Door die vraag te stellen roep ik op om je te verbinden met het massale verzet van de Ogoni in de vorige eeuw. Hiermee wil ik ook het witte narratief rondom klimaat uitdagen dat stelt dat we “NU een noodtoestand moeten uitroepen omdat NU het huis in de fik staat.” Voor vele gemeenschappen staat het huis al vijfhonderd jaar in de fik. Een liedje biedt de gelegenheid veel zaken impliciet tussen de regels te verstoppen en niet belerend te zijn. Muziek kan op inspirerende wijze een verhaal vertellen van verzet. Maar een beetje pakkend liedje heeft ook de neiging mensen een gevoel te geven zonder dat de songtekst geregistreerd wordt. In hoeverre heb je als maker invloed op hoe het publiek het protestlied ervaart? Welke factoren spelen er mee dat een klimaatlied als poplied door de radio wordt omarmd zoals bij het nummer Groter dan ik? En welke factoren zorgen ervoor dat een protestlied als Shell Must Fall eerder in een archiefruimte in een tentoonstelling beland dan op de radio? Deze vragen vind ik interessant om aankomend online lunch event samen te bespreken.’’

Wil je meedoen met het online lunch event? Klik hier om je aan te melden.