“Facts are negative. Facts are pessimistic. Facts are unpatriotic.”
De stelling leek helder. Enkele jaren geleden verkondigde WikiLeaks oprichter Julian Assange op Trafalgar Square: “If wars can be started by lies, peace can be started by truth.” Dat was 2011, toen hij zich nog in het openbaar kon begeven. Het was een optimistische propositie die voortkwam uit een grauwe analyse: de Duitse inval in Polen in 1939, Vietnam, de Eerste en Tweede Golfoorlog zijn allen mogelijk gemaakt door journalistieke propaganda in mainstream media.
Volgens deze redenering kunnen oorlogen die op valse informatie zijn gebaseerd, worden tegengegaan door staatsgeheimen bloot te leggen. Enter WikiLeaks. Sinds 2006 is het “gespecialiseerd in de analyse en publicatie van datasets van gecensureerde of anderszins geheim officieel materiaal met betrekking tot oorlog, spionage en corruptie.”Het is een uiterst invloedrijk platform gebleken, en doorslaggevend geweest in beeldvorming over met name de oorlogen in Irak en Afghanistan, en gebruikte marteltechnieken in Guantánamo Bay.
Met de publicatie vlak voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van gehackte e-mails van de Democratic National Committee (DNC) en Hillary Clintons campagneleider verloor WikiLeaks echter deze autoriteit als klokkenluider. Het e-mailaccount van een campagneleider vrijgeven in de laatste maand van een verkiezing is eerder politieke sabotage dan een heilige strijd voor transparantie: WikiLeaks zelf lijkt een pion te zijn geworden in een propaganda-oorlog. In dit korte essay wordt het extreme voorbeeld van WikiLeaks gebruikt om het eens beloftevolle concept van transparantie te ‘ontmantelen’, om te laten zien hoe ineffectief het is tegen nieuwe vormen van propaganda.
Transparantie roept een beeld op van schijnbare onmiddellijkheid. Toch spreken feiten zelden ‘voor zichzelf’. Om betekenis, laat staan waarheid, te kunnen genereren is een uitvoerig proces van selectie, redactie en vormgeving nodig. Vanaf het begin is WikiLeaks dan ook afhankelijk geweest van journalistieke redactie en distributie van de stukken. Eerst met The Guardian, en later ook met o.a. El País, Le Monde, Der Spiegel en The New York Times is het een alliantie met journalisten aangegaan. Zonder tijdrovende redactie en interpretatie blijft de overvloed van data machteloos. Hoe waarachtig de informatie mogelijk ook is, een proces van framing en gecoördineerde publicatie moet worden ingezet om er iets zinnigs mee te kunnen bereiken.
Ook deze zorgvuldige contextualisering is met het vrijgeven van de massa’s e-mails van Hillary verloren gegaan. De data-dump van rond de 30.000 stukken kent zeker ‘sappige’ informatie, maar niets dat schokkender is dan het feit dat deze e-mails een maand voor de verkiezing gehackt zijnWat rest is een zweem van verdachtmakingen, vooral omdat de informatie die wordt prijsgegeven vertrouwelijk is. In een overvloed van eerstehands informatie (de duizenden e-mails) rijst dan ook de vraag wat deze ‘feitelijkheid’ nog waard is. Sterker nog, gericht aan de juiste personen, kan een verhaal dat Hillary Clinton een pedofilie netwerk runt onder een pizza tent ook zijn overtuigingskracht hebben.
Assange die trachtte te strijden tegen propaganda met het vrijgeven van datasets — het klinkt bijna als een archaïsche strategie. Na Brexit en de verkiezing van Donald Trump koos Oxford Dictionaries in 2016 voor ‘post-truth’ als woord van het jaar. Post-truth politics is niets anders dan propaganda, maar nu aangepast aan de werking van social media. In plaats van een debat op basis van feiten, wordt de meest groteske waanzin voor een politieke agenda ingezet. De post-truth propaganda kan extremere vormen aannemen, omdat het een meer selecte groep aan kan spreken. Het grote verschil is dat dit zich niet langer op klassieke socioculturele categorieën (links/rechts, oud/jong) richt, maar het op microschaal specifieke groepen ‘target’, geklasseerd door hoogstpersoonlijke informatie die met name via Facebook verkregen wordt. Kortom, propaganda bespeelt geen groepen kiezers, maar richt zich op de meest individuele voorkeuren.
De schijnbaar universele zeggingskracht van een ‘feit’ is hier ingehaald door op maat gemaakte propaganda, aangepast aan jouw profiel. “On the Internet, nobody knows you’re a dog”, is een bekende cartoon uit 1993 dat het geloof in anonimiteit nog uitstraalde. Inmiddels is die glans eraf, en kan ik als Mazda-bezittende, links stemmende Hello-Kitty fan worden bedolven onder uiterst toegespitste commerciële reclame en politieke propaganda.
Uiteraard richt het begrip ‘transparantie’ zich op bedrijven en overheden en doet WikiLeaks er alles aan om de anonimiteit van zijn bronnen te waarborgen. De macht zou tegen het licht moeten worden gehouden en de rest zou privacy moeten kunnen genieten. Zoals de cartoon alleen helaas laat zien, is het internet gebouwd op een naïef vertrouwen in het delen van informatie als een doel op zich. Waar het geloof in transparantie een laatste stuiptrekking lijkt van een Verlichtingsideaal, dat ten grondslag ligt aan het internet, heeft het nagelaten de bescherming van het persoonlijke domein te verzekeren.
Auteur en DJ Terre Thaemlitz laat zien wat de gevaren van de proliferatie van informatie kan betekenen voor gemarginaliseerde groepen. In plaats van openbaarheid te zoeken in het oneindig delen van informatie, wordt kennis verborgen, gecodeerd en alleen gedistribueerd via kanalen waar men macht over heeft. Het willekeurig uploaden van nummers, teksten of andere informatie uit een queer context, verspreidt het ook naar homofoben, transfoben en religieuze fundamentalisten — precies de groepen waar men voor hoedt. In 2013 begon Thaemlitz dan ook actief zijn muziek van Soundcloud en Youtube te verwijderen:
Dear Listeners, Viewers & Readers,
This project {Soulnessless} deals with a number of precarious themes and relationships which, if taken out of context, could lead to misinterpretations with potentially harmful – even dangerous – consequences for the parties involved. In order to minimize these risks, I am personally asking for your help in seeing that these files are used responsibly. Because of this project’s completely digital format, I specifically ask that you please do not upload or share these files online – even if you feel a website or forum is sympathetic to the themes in this project. Unfortunately, an uploaded file’s online lifespan and distribution path quickly become uncontrollable through “spider” and “robot” applications, as well as the actions of certain end users, that indiscriminately seek to copy and archive any and all materials found online without regard for context. Your assistance in helping this digital project retain a specificity of context and audience that can only occur offline is both greatly needed and greatly appreciated.
Love, Terre
Het voorstel van Thaemlitz staat in schril contrast tot het blind posten, liken en delen op sociale media. Het laat zien dat transparantie op individudeel niveau niet alleen nutteloos, maar zelfs gevaarlijk kan zijn als de werkelijke inzet van ‘war by media’ rust op het gebruik van persoonlijke data. Het Cambridge Analytica schandaal toonde onlangs aan hoe omvattend de inmiddels beschikbare persoonlijke informatie is, en hoe ingrijpend de politieke uitwerking is als propaganda hierop kan worden afgestemd.
Als het de inzet van WikiLeaks was om propaganda te ontmantelen, dan heeft het die oorlog met de komst van post-truth politiek verloren; het slagveld van de ‘war by media’ heeft zich ondertussen naar sociale media verplaatst. WikiLeaks’ strijd tegen propaganda richtte zich op het blootleggen van geheimen van bedrijven en overheden, terwijl een nieuwe vorm van propaganda zich juist heeft kunnen profileren op basis van de transparantie van de persoonlijke gegevens van individuen. Propaganda is nu niet meer een ouderwetse ‘spin’ van feiten, maar een parasitering op persoonlijke informatie die op internet wordt gedeeld. Het is dus van belang om nieuwe strategieën te ontwikkelen om hedendaagse vormen van propaganda tegen te kunnen gaan. Wat nodig lijkt in een tijd van post-truth is niet een toename van informatie, van data, maar de beveiliging van persoonlijke gegevens. Dat betekent dat de eerste stap is begrijpen voor welk commercieel en politiek gewin onze persoonlijke data wordt ingezet.
WikiLeaks specializes in the analysis and publication of large datasets of censored or otherwise restricted official materials involving war, spying and corruption. https://wikileaks.org/What-is-Wikileaks.html, geraadpleegd 13-06-2018
