Titels

In Heden in Den Haag zie ik een prachtige ingetogen expositie van zijn werken die allen zijn ontstaan tijdens een werkperiode in Indonesië. The Particular Unity of Same and Other. Een reproductie van een klassiek afbeelding van Ganimedes wordt zo omgevouwen dat het lijkt of de jongen, die in de Griekse mythe wordt ontvoerd door een grote roofvogel, hem dit keer omhelst  en de vogel met zijn mollige armen  smoort in liefde. In de Metamorfoses van Ovidius valt het oog van de wellustige Zeus op deze mooiste jongen onder stervelingen en hij laat Ganimedes naar de Olympus brengen. De afbeelding van twee armen en een adelaar haakt aan bij de Garoeda als symbool voor de republiek Indonesië, deze ‘half adelaar half mens’ klemt tussen zijn poten een lint waarop staat ‘Eenheid in verscheidenheid’.

Op een tafeltje ligt de nieuwste publicatie van Paul Hendrikse. Title dialogues. Heerlijk, titels. Een kunstwerk zonder titel is altijd wat karig. ‘Zonder titel’ klinkt me altijd als een overbodige absurde mededeling in de oren. Een boek zonder titel. Een kind zonder naam. Misschien wil de kunstenaar alles neutraal en open houden maar ik hou van een titel als een welkom in de wereld voor het werk. Een titel wil ook niet verklaren maar de kijker enkel op juiste spoor zetten, een klein en open extra toevoegen.  ‘De titel van een schilderij’, zei Marcel Duchamp, ‘is één van de kleuren op het palet van de kunstenaar’ Het hoort erbij.
Een passende titel vinden was ook voor Hendrikse iedere keer weer alsof hij moest vliegen met te kleine vleugels: ‘What name would fit an object that is subjective in it’s very nature and that at times is hard or nearly impossible to define by words?’ Hij begon titels te verzamelen, niet alleen van kunstwerken maar ook van boeken, films, performances, tentoonstellingen. Van al deze titels heeft hij een lang smal boekje gemaakt dat begint met AA Breakfast van Wolfgang Tillmans  en eindigt met de titel 68% vrai 31% faux van Bernard Frize.

Een titel die is losgezongen van het werk wordt poëzie, een zinnetjes dat beelden de lucht inblaast, dat in het hoofd doorzingt. Eén woord kan een gedicht zijn. Ademschommel. Een zin kan een gedicht zijn. Vandaag was ik mezef liever niet tegen gekomen. Ieder woord van Herta Müller is poëzie, een beeld zonder franje, naakt tot op het bot. Zij weet taal te hanteren met de precisie van een scalpel.  ‘Ik at bladeren en bloemen om bij ze te horen want zij wisten hoe je moest leven en ik niet. Ik sprak ze met hun namen aan.’ Namen geven een ziel aan de dingen, namen maken een verbintenis.
Paul Henrikse begon een dialoog met andere kunstenaars door een gevonden titel op te sturen waarop de andere reageerde met weer een titel. Ook voerde hij monologen met titels. Bij het boekje voegt hij twee dialogen en vier monologen toe. In de etalage van Heden is een installatie van aan elkaar geplakte zinnen, uit het boek De stille kracht van Couperus.

Herta Müller behoorde tot een Duitstalige minderheid in Roemenië en doorstond een verleden vol ondervragingen door de veiligheidsdienst Securitate, waarbij ieder woord kan worden omgedraaid, ieder woord kan aanleiding zijn tot een beschuldiging, de taal misbruikt. In haar taal kan ze niet anders dan uiterst precies zijn want ze heeft het misbruik van woorden moeten doorstaan. Ze heeft het overleefd. Toch maakt ook Herta Müller gedichten van gevonden woorden en korte zinnen, uit kranten geknipt en achter elkaar geplakt. De wereld draagt zinnen aan, zinnen van anderen die in haar hoofd zoemen en in nieuw combinaties leiden tot poëzie. ‘In elke taal zitten andere ogen’, schreef Herta Müller.

A Creature I Do Not Know, noemt Hendrikse een bewerkte gevonden afbeelding.

Paul Hendrikse

Herta Müller

Paul Hendrikse, The Particular Unity of Same and Other
29 mei tot en met 27 juni 2015
Heden, Den Haag

John Albert Jansen
Alfabet van de angst, over haar leven en werk van Herta Müller
dinsdag 9 juni, 23.00 NPO 2.

In 2016 zal BUREAU DE TITRES een expositie over titels organiseren.
Avenue de Jette 41 – Jetselaan 41
1081 Koekelberg / Brussels
http://avenudejette.blogspot.nl/2013/04/bureau-de-titres-art-br