Thuisloosheid
‘Migratie is een poging elders een thuis te vinden of te zorgen dat de nakomelingen van de migrant tot de gevestigden gaan behoren. Een migrant is dus een tijdelijke link, een gids die de volgende generatie naar een veilige plek leidt,’ schreef de Poolse dichter Adam Zagajewski ooit. ‘De thuisloze is iemand die, door ongeval, de grilligheid van de tijd, zijn eigen fout of door eigen temperament het niet gelukt is tijdens zijn of haar kinderjaren een diepe band te vormen met de omgeving waarin hij of zij geboren is.’
Niemand had me ooit een buitenlander in mijn eigen land genoemd.
Ik behoor tot de laatste categorie, de thuislozen. Toch heb ik ooit een diepe band gesmeed met de omgeving waarin ik werd geboren en heb ik de liefde van mijn familie gekend. Mijn gevoel van thuisloosheid begon met een ervaring tijdens mijn kinderjaren in mijn land van herkomst Liberia. Kolahun, de stad waarin ik werd geboren, grenst aan Sierra Leone en Guinea, wat maakte dat ik zes talen leerde spreken. De stad was genesteld onder een bergketen, groen als een weelderige rijstakker; de voorkanten van de huizen werden gesierd door mango-, avocado- en sinaasappelbomen. Het fruit van die bomen diende voor mij en de stedelingen als tussendoortje en vormde een gemeenschappelijk eigendom. Van dit fruit heb ik als kind genoten: verse sappen, smeuïge avocado’s, heerlijke mango’s in verschillende soorten en maten. In de twee rivieren die de stad flankeerden, heb ik urenlang gezwommen en op het strand, wiens zand eigenlijk een mengeling was van verpulverde takken, aarde en zand, heb ik talloze keren gelegen.
Ik hield van voetballen en droomde ervan mijn land ooit als voetballer te mogen vertegenwoordigen. Op de dag dat mijn inzicht en het gevoel van thuishoren voorgoed zouden veranderen, was ik aan het voetballen met kinderen in mijn wijk, kinderen met wie ik was opgegroeid. Hun families kenden de mijne. Hier hoorde ik thuis; hier, in deze stad omringd door het woud. Tijdens het spelen keek een jongen tegen wiens team ik net had gescoord me recht in de ogen en zei met een flagrant plezier in zijn stem: ‘Jij hoort er niet bij. Je bent een buitenlander.’
Niemand had me ooit een buitenlander in mijn eigen land genoemd. Ik was in die stad geboren en kende de meeste mensen. Mijn familie was één van de grootste en meest welvarende van de stad. Toch deden de woorden van de jongen me zeer. Ondanks mijn jonge leeftijd wist ik dat ik anders was. Thuis spraken we een variatie op de Mandétaal die in mijn stad en omgeving werd gesproken. In feite was mijn taal de moedertaal van de meeste talen van Liberia en de buurlanden. Dat maakte dat ik bij al die culturen thuishoorde. Maar we waren we moslims, terwijl het merendeel van de bevolking van Liberia christen of animist was. De manier waarop we met geld omgingen (zuinig en spaarzaam) maakte dat we de rijksten waren in een stad die veel armoede kende. Was dit dan de reden waarom ik tot buitelander werd bestempeld, al was ik hier geboren en beheerste ik de taal van het noorden? Was dit de reden dat me, sinds die ene opmerking, het gevoel bekroop dat ik niet echt thuishoorde in mijn eigen stad?
De onwilligheid van de omgeving – het land, de samenleving – om migranten of mensen die anders zijn te omarmen, is de grootste oorzaak van het gevoel van thuisloosheid.
Het gevoel anders te zijn of er niet bij te horen –thuisloosheid dus- maakt dat we ons bewust worden van de uitspraken van anderen, van de werkelijke bedoelingen achter goed geformuleerde zinnen. Ik werd me sterk bewust van mijn omgeving, van het mechanisme dat een samenleving drijft. Vanaf het incident dacht ik, dat als ik de talen van Liberia beter kon spreken als de eigenaars van die talen, ik er waarschijnlijk erbij zou kunnen horen, me thuis zou kunnen voelen, gelukkiger zou zijn en geaccepteerd zou kunnen worden.
Die houding nam bijna manische proporties aan toen we naar Koeweit verhuisden, waar ik op een Arabische school terechtkwam. Ik maakte me de Arabisch poëzie eigen. Mijn taalbeheersing was zo goed dat de Koeweiti’s soms moeite hadden mij te verstaan. Ik sprak wat de Arabieren Fushah noemen: puur of zuiver Arabisch. Maar steeds weer werd ik erop gewezen dat ik geen Arabier was, dat mijn verblijf in Koeweit maar tijdelijk was, ik nooit een Koeweiti zou kunnen worden en dat Koeweit voor mij geen thuis was of zou worden.
Dat maakte dat ik aan alles ging twijfelen. In Nederland verliep dat hetzelfde. Hier was de cultuur zo anders dat ik ging twijfelen of ik hier ooit zou aarden. Wat moest ik doen om hier mijn weg te vinden? Ik paste dezelfde strategie toe als in Liberia en Koeweit, maar was me dit keer bewuster van het feit dat mijn verblijf in Nederland waarschijnlijk tijdelijk zou zijn en ik vroeg of laat uit het land verwijderd zou worden. Dat gevoel maakte me thuisloos. Nu nog steeds, na al die jaren en de overtuiging dat ik hier mijn wortels heb geschoten, laait dat gevoel van thuisloosheid ineens in me op, en dan raak ik in paniek en voel me kwetsbaar. De muren die ik heb gebouwd om mijn thuisgevoel te versterken beginnen dan te wankelen.
De mislukte pogingen om ergens thuis te horen maken dat je selectief omgaat met je omgeving. In plaats van totaal over te geven, ga je je alleen aan dingen wijden die er voor jou ertoe doen. Wat is het nut van een taal leren als je nooit zal aarden in je nieuwe omgeving? Je bent bang om vroeg of laat geconfronteerd te worden met het feit dat je er niet bij hoort. Dat maakt het voor thuislozen moeilijk zich ergens te vestigen. Ook door migranten wordt dit gevoel vaak gedeeld.
Het verleden biedt houvast aan de thuisloze of de migrant, alhoewel hij weet dat dat verleden een illusie is. Maar over dat verleden heeft hij wel enige controle en dus pendelt hij tussen dat verleden en het heden. Een heden, waarin hij vragen als ‘wanneer ga je terug,’ steeds weer moet beantwoorden, vragen die zijn gevoel van thuisloosheid alsmaar blijven versterken.
De onwilligheid van de omgeving – het land, de samenleving – om migranten of mensen die anders zijn te omarmen, is de grootste oorzaak van het gevoel van thuisloosheid. En niet alleen, zoals Zagajewski beweerde, door de fouten en het temperament van de thuisloze of de grilligheid van de tijd. Thuisloosheid is het gevolg van de nalatigheid van de samenleving.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl