Tempel voor de Natuur

Maar ook in ambachtelijk werk waaraan lange tijd nauwkeurig gewerkt is, zoals tapijten die laag voor laag zijn opgebouwd en de omvangrijke mozaïeken in kerken en kathedralen, zit een tijdloosheid gevangen die me ontroert, zonder dat ik zelf helemaal begrijp waarom. Misschien komt het ik zelf maar weinig geduld heb. Of misschien wel doordat geduld en toewijding in ons tijdperk zo’n anachronisme is. In een wereld waarin alles steeds sneller en efficiënter moet, lijkt ergens echt goed de tijd voor nemen vaak onmogelijk. Dat we daardoor op dagelijks niveau veel aan kwaliteit en schoonheid inleveren is een gegeven dat we in de naam van pragmatisme vaak voor lief nemen.

Beeldend kunstenaar, schrijver, tuinarchitect en cultuurfilosoof Louis le Roy begon begin jaren ’70 met een project waarin tijd de hoofdrol speelt: een ‘ecokathedraal’. Dit natuurlijke bouwwerk moet gezien worden als een reactie op het stedenbouwkundig klimaat van die dagen waarin telkens tabula rasa werd gemaakt. In plaats van de tijd te ontkennen, een trend die Le Roy ook op breder maatschappelijk om zich heen ontwaarde, wilde hij de verstoorde relatie tussen mens en een natuurlijk begrip van tijd herstellen door de natuurlijke loop der dingen haar gang te laten gaan. Zijn project is bedoeld als een oefening in duurzaamheid. Net als het bouwproces van middeleeuwse kathedralen zou de bouw van zijn natuurkathedraal meerdere generaties omspannen, en Le Roy maakte van tevoren geen vastomlijnd plan van hoe de tempel voor de natuur eruit moest komen te zien. Op die manier zou er iets vanuit alle tijden in het bouwwerk terecht komen. En door de natuur vrij spel te geven zou er een Gesamtkunstwerk van mens, plant en dier ontstaan.

Ik moet bij Le Roy’s opvatting van tijd als vanzelf aan de oude Catalaanse bouwmeester Antoni Gaudí  denken, die maar liefst veertig jaar van zijn leven wijdde aan de bouw van een kathedraal waarvan hij, net zoals Louis le Roy, nooit de voltooiing zou zien. Toen men Gaudí vroeg wanneer zijn Sagrada Família af was zou hij hebben geantwoord: “Mijn Opdrachtgever,” waarmee hij God bedoelde, “kent geen tijd.” Werd aan Le Roy dezelfde vraag gesteld, dan gaf ook hij zonder aarzeling antwoorden als: “Over duizend jaar”, of: “Driehonderd meter hoog.” Beide mannen hadden een organische, veeleer dan een mechanische, opvatting van tijd. En beide mannen hadden een grote visie, een visie die de duur van één enkel mensenleven overstijgt. 
Ik vroeg een vriend waaraan hij dacht bij het woord ‘visie’ en hij antwoordde, na een kort ogenblik te hebben nagedacht, dat de tijd van de grote visionairen voorbij was. “Alles moet binnen een vooropgezet format passen,” lichtte hij zijn antwoord toe. “Er wordt een minimum aan risico’s genomen en door overheden vooral geïnvesteerd in projecten waarvan de formule al eerder heeft bewezen succesvol te zijn. Er is in het huidige politieke en sociaal-economische klimaat maar weinig ruimte voor spel en experiment, omdat de adoptie van een kapitalistische denkwijze nou eenmaal vraagt om standaardisatie en zo groot mogelijke efficiëntie.”

Le Roy’s project op een stuk grond bij het Friese Mildam lijken een stellingname tegen een dergelijke denktrant. Zijn visionaire denkbeelden werden overgenomen door een organisatie met de veelzeggende naam Stichting Tijd, die sinds zijn dood in 2012 de voortgang van zijn project en de verspreiding van zijn gedachtegoed waarborgen. Zodoende is er nog steeds wekelijks een groepje bouwers in de weer op het land dat Le Roy begin jaren ’70 opkocht. Le Roy plantte er eerst een aantal bomen en regelde met de  gemeente van Heerenveen dat er voortaan iedere week een verse lading bouwafval zou worden gestort. Uit autobanden, stoepranden, voormalige straatputten en dakpannen zou hij de prille fundamenten van de ecokathedraal optrekken. Het bouwwerk zou als het ware zichzelf regisseren, en tijd zou de hoofdrol spelen. Haar muren zouden het dragende doek vormen voor de kleurexplosie die de meest uiteenlopende planten en mossen veroorzaken, als ook een veilig onderkomen bieden aan duizenden diertjes die tussen de los op elkaar gestapelde stenen een veilig onderkomen zouden vinden.

Op een zonnige herfstochtend zoek ik mijn door het bosje bij Mildam. Voor me ontwaar ik tussen de bomen de contouren van de kathedraal: imposante, vierkante torens en een van honderden stoeptegels gestapeld bordes. Voor een kort moment waan ik me tussen de heiligdommen die de Maya’s duizenden jaren geleden aan de andere kant van de wereld bouwden. En wanneer ik even later tussen een patroon van lage stenen muurtjes doorwandel die samen cirkels op de met bladeren bedekte grond vormen, lijkt en associatie met de Stonehenge niet vergezocht. Net als de kring van rechtopstaande stenen die om tot op heden onverklaarbare redenen dapper weer en wind trotseert, lijkt Le Roy’s bouwwerk een monument voor uithoudingsvermogen. Het nevelige ochtendlicht valt als een warme deken over de stenen muurtjes en torens en lijkt alles in vuur en vlam te zetten. Net als in middeleeuwse kathedralen heeft de sfeer hier iets sacraals, iets dat ik niet precies kan duiden maar waarvan het besef sterk aanwezig is. De tijd is even zichtbaar als afwezig, alsof ik een vacuüm van de tijd ben binnengestapt. Het verstilde beeld dat de het overwoekerde bouwwerk biedt lijkt me toe te fluisteren om de tijd te nemen, te onthaasten, en tussen de fundamenten van de tempel heb ik het gevoel iets te vinden waarvan ik niet wist dat ik het zocht.
Nu Louis le Roy er zelf niet meer kunnen zijn ideeën pas tot volle realisatie komen en zal blijken of zijn gedachtegoed tegen de tijd is bestand. Meebouwen aan de kathedraal? Kijk op www.stichtingtijd.nl voor meer informatie over gezamenlijke bouwsessies en excursies.