Tegen de verwoesting van het land door kapitalistische grootmachten – met Ciska Mei naar Framer Framed
De tentoonstelling Tanah Merdeka brengt bij Framer Framed werken van het Indonesische kunstenaarscollectief Taring Padi en diverse bevriende kunstenaars samen rondom het thema ‘land’ en de sociaal-politieke implicaties ervan. Leana Boven bezocht de tentoonstelling met Ciska Mei: “Ik voel veel woede, over machtsstructuren en alle vormen van discriminatie, en dat is zeker een drijvende kracht in mijn werk.”
Tanah Merdek wordt gepresenteerd in samenwerking met het Joods-Braziliaanse culturele centrum Casa do Povo en de Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (MST). Tanah Merdeka (vertaald: bevrijd het land) bevat werken van het Indonesische collectief Taring Padi en partners waaronder Non Native Native (NNN). Taring Padi maakte vorig jaar deel uit van documenta15 in Kassel, waar ophef ontstond rondom het werk ‘People’s Justice.’ Nu toont Taring Padi oude en nieuwe werken in Framer Framed waarnaast ook gewerkt wordt aan een gezamenlijk kunstwerk dat ingaat op de lokale, Nederlandse koloniale geschiedenis.
Op zaterdag 24 juni bezocht ik de opening van de tentoonstelling Tanah Merdeka met filmmaker Ciska Mei. Ciska is filmmaker en kunstenaar. In diens werk reflecteert die veel op het medium en format van documentaire. Ook houdt die zich bezig met queer identiteiten, educatie, theater, en onze relatie tot niet-menselijke ecosystemen.
Wanneer Ciska en ik Framer Framed binnenkomen zijn we meteen onder de indruk van de enorme hoeveelheid kleurrijke werken, die de ruimte opbreken en vullen. De geur van wierook en de muziek zetten meteen de toon voor de rest van de avond. We worden verwelkomd door een dynamische mix van oud en nieuw werk en zien grote canvassen alsook vrijstaande kartonnen poppen die worden gebruikt bij demonstraties. We zijn het erover eens dat de tentoonstelling toegankelijk aanvoelt en we als bezoeker uitgenodigd worden om onderdeel te worden van de werken en te reflecteren op onze eigen relatie tot de thematieken. “Je voelt meteen de energie van de gemeenschap. De kleuren en de inrichting zijn zo sprekend. Je wordt een bepaalde wereld binnengelaten. Bij het maken van documentaires ben ik hier ook mee bezig. Bij sommige documentairemakers heb ik soms het idee dat ze een bepaalde neutraliteit willen volgen, alsof fictie een subjectief verhaal is en documentaire juist objectief is. Ik ben echter van mening dat je werk niet vanuit een neutraal perspectief kan maken, maar je creaties altijd voortkomen uit je eigen ervaringen.”
Leana Boven
Hoe doorbreek jij die neutraliteit in je werk?
Ik probeer mijn aanwezigheid altijd voelbaar te maken in de film. Ik beschouw mijzelf als een maker die een positie inneemt in de maatschappij en vanuit een bepaalde blik werk maakt. Mijn specifieke context wil ik niet wegstoppen in mijn werk en ik wil niet pretenderen een ultieme waarheid neer te zetten. Ik ben niet zo geïnteresseerd in statements maken, maar meer in het stellen van vragen. Hierbij geldt ook dat het stellen van een vraag op zichzelf ook niet neutraal is.
Terwijl we neerstrijken op een bankje in het midden van de ruimte vraag ik Ciska of die meer kan delen over de beeldtaal die in diens werk naar voren komt of de perspectieven die naar voren komen.
De basis is vaak een knipoog naar iets. Ik benader serieuze onderwerpen graag met een lichte knipoog, omdat ik ook niet altijd veel gewicht wil hangen en wil pretenderen dat mijn waarheid de juiste is. Ik vind het belangrijk te spelen met referentiekaders zodat mensen wel herkenpunten hebben, maar daarbij betrek ik ook humor en vreugde in mijn werk. Dat zie ik ook in deze tentoonstelling naar voren komen. De serieuze thema’s worden op een, sprekend vanuit mijn referentiekaders, kritische, maar ook speelse en vreugdevolle manier behandeld door de verschillende mediums.
Een van mijn laatste films ging over het genre documentaire an sich. Hoe onderscheiden we fictie van documentaire en wat willen we van dit onderscheid? Wat zoeken we in deze genres en hoe sterk is deze binaire benadering? Het was bijna een pessimistisch uitgangspunt en het werd haast een soort manifest. Ik wilde aantonen hoe je ook ruimte kan bieden aan “messiness.” Binnen de institutionele kaders is hier niet zoveel ruimte voor. Aan de andere kant ben ik ook bezig met het thema van queer educatie op scholen. Ik voel hier ook veel passie voor. Dit gesprek en onderzoek hiernaar mag naar mijn mening ook speelser zijn. Speelsheid met wie je bent, met je gender en seksualiteit.
Is het voor jou een manier om bepaalde heteronormatieve, witte, institutionele kaders te doorbreken? Je gaat niet meer mee met die verwachting van wat deze instituten zouden willen zien door juist speelsheid te verwerken.
Woede is enorm belangrijk. Ik voel ook veel woede, over machtsstructuren en alle vormen van discriminatie, en dat is ook zeker een drijvende kracht in mijn werk. Maar uiteindelijk kan ik zelf denk ik krachtiger werk maken, als ik een onderwerp of vraag benader vanuit speelsheid. Als ik iets speels kan onderzoeken, laat dat voor mij ruimte open voor nieuwsgierigheid.”
In documentaires komt storytelling op verschillende manieren naar voren. Hoe kijk je naar deze tentoonstelling en de verhalen die hier gedeeld worden?
Ik kijk natuurlijk naar deze tentoonstelling vanuit het perspectief van mijn persoon, namelijk een wit persoon uit Europa. Ik voel vooral dat ik heel veel kan leren van het werk en de kennis die ermee wordt gedeeld, ook van de wijze waarop collectief gewerkt wordt. Wat ik zo mooi vind aan deze tentoonstelling is dat het echt als een uitnodiging voelt, open en speels, waardoor ook weer het belang van luisteren voor mij heel duidelijk wordt. Het is een verademing om hier binnen te komen en te denken van ‘oh, het kan ook zo.’
De ruimte wordt opnieuw ontdekt. Collectieve ervaringen kunnen ook op deze manier samengebracht worden binnen een culturele instelling. Je ziet dat het niet door een institutionele tunnel is geduwd. Ook het gegeven dat je hier een kwast kan oppakken en kan bijdragen aan dit grote schilderij is zo bijzonder. Wat wil je nog meer van kunst? Het nodigt uit tot participatie en uitwisseling. Ook kinderen kunnen zich bijvoorbeeld vermaken. Dat verfpotten verspreid staan en dat de poppen op elkaar liggen toont ook dat het niet statisch is. De tentoonstelling groeit, het is een beweging. Het groeit door het gesprek en aandacht. Het nodigt uit om te luisteren. Het voelt verfrissend en maakt je nieuwsgierig.
Het overkoepelende thema van Tanah Merdeka is land in de breedste zin van het woord: van lokale voedselproductie tot aan kolonialisme en globale solidariteit en strijd tegen landvervuilers. Nadat we onze nasi goreng en gebakken banaan ophebben vraag ik Ciska naar diens relatie met het thema land. “Ik ben altijd veel verhuisd door het werk van mijn ouders. Omdat ik nooit lang op één plek heb gewoond, heb ik steeds vluchtig contact gehad met het land waar ik woonde. Een paar jaar ergens wonen zorgt niet voor een diepgaande relatie met de omgeving en kennis van de geografische context. Er is niet per se een plek waarbij ik denk: daar liggen mijn wortels of daar kom ik vandaan. Wat betreft mijn familiestamboom liggen de roots wel ergens, maar ikzelf voel niet die verbondenheid. Ik heb altijd het gevoel dat ik ergens op bezoek ben. Het teruggeven van land aan Inheemse gemeenschappen zie ik als een belangrijke poging tot het rechttrekken van historische gewelddadige gebeurtenissen, het is in mijn ogen een heel westerse valkuil om land te willen domineren. We moeten in het westen een meer bescheiden houding hebben als het gaat om de relatie tot land en ons meer bewust zijn van de schadelijke geschiedenis en doorwerking in het heden.”
Poëtische en spirituele overpeinzingen zijn in de tentoonstelling verweven met expliciete oproepen tot collectieve actie en verzet. Één van de werken waar dit sterk naar voren komt is in het midden van de ruimte. We zien onder andere Indonesische en Braziliaans leiders samenkomen en zich organiseren tegen de verwoesting van het land door kapitalistische grootmachten. Aan de linkerkant van het beeld zien we mensen, dieren, en een prachtig natuurlandschap met in de verte een dorp, en aan de andere kant verwoesting en geweld. Rechts onderin lezen we ‘Colonialism is an evil thing and one which must be eradicated from the earth.’ Dit nieuwe werk, genaamd Retomar Nossa Terra / Rebut Tanah Kita (Het land terugeisen, 2023), is door Taring Padi gemaakt in samenwerking met Casa Do Povo en Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (MST) tijdens een residentie in Brazilië. De samenkomst van verschillende gemeenschappen in het werk toont de noodzaak voor internationale solidariteit, iets dat de gehele tentoonstelling door de internationale en lokale samenwerkingen en momenten voor reflectie en dialoog op unieke wijze weet te agenderen.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl