Suspended Histories

In de Rotterdamse haven bouwt familie Van Loon hun handel en wandel op en start Willem van Loon een bedrijf die haring en bokking slijt. Na enige tijd wordt hij een gerespecteerd koopman, die zijn handelsactiviteiten steeds meer gaat combineren met politieke werkzaamheden. Zakelijk gezien gaat het de familie voor de wind; zo wordt Willem van Loon in 1602 een van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Hoewel de familie in Rotterdam woont, wordt er veel in de Amsterdamse kamer van de VOC geïnvesteerd. Daarom vertrekt zijn zoon, Hans van Loon, in 1604 naar Amsterdam, waar hij een huis koopt en later bewindhebber wordt van de VOC. Succes maakt vruchtbaar: Hans krijgt acht kinderen waar hij erg goed voor is. Zijn kinderen trouwden stuk voor stuk met zeer invloedrijke families, zoals een advocaat, een dochter van de burgemeester en Oudhollandse adel, die de positie van de familie Van Loon versterken.

Enkele generaties later trouwt Hendrik van Loon met een zeer gefortuneerde vrouw: Louise Borski. Dit zorgt ervoor dat de familie in luxe en weelde kan leven en er meerdere huizen op na kan houden. Zo kopen ze  voor hun zoon Willem Hendrik en zijn vrouw, in 1884 een pand aan de Keizersgracht 672, wat bedoeld is als een genereus huwelijksgeschenk. Het huis is zeer riant en daarom niet alleen bestemd voor het gezinsleven, maar ook voor het ontvangen van zakenrelaties. Van generatie op generatie wordt dit huis op deze wijze bewoond door de familie van Loon, tot dat Maurits van Loon er zijn intrek in neemt.

Museum Van Loon (huis, tuin en koetshuis), Keizersgracht 672, Amsterdam

Maurits groeit op bij zijn ouders in Laren, maar krijgt toch een sterke band met Amsterdam en zijn familie door de vele bezoeken die hij aan zijn grootouders brengt. Ter herinnering aan hen opent hij het pand aan de Keizersgracht in 1973 voor het publiek en woont zelf tot 2006 op de bovenste verdiepingen van het huis. En zelf nu nog is  het mogelijk een glimp op te vangen van de wooncultuur van de familie Van Loon en het grachtenpand in het hart van Amsterdam van binnen te bekijken.

Kamers vol oude portretten, weelderig behang en tapijt, luxueuze meubelen en een indrukwekkende verzameling van zilverwerk en porselein vullen het huis. Tussen de eeuwenoude kunst bevinden zich, soms haast onzichtbaar en een enkele keer zeer prominent aanwezig, moderne kunstobjecten. Begin oktober opende dit museum de tentoonstelling ‘Suspended Histories’, waarin aandacht wordt besteed aan het koloniale verleden van de familie en de band die ze destijds met de VOC en Azië hadden. Er is bewust gekozen om de tentoonstelling dit jaar te houden, 2013 is het jaar waarin de grachtengordel 400 jaar bestaat en wordt herdacht dat de slavernij 150 jaar geleden in Nederland is afgeschaft.

Helaas is er weinig historisch materiaal overgebleven, daarom heeft Phillipa van Loon het initiatief genomen om Thomas Berghuis, curator van het Guggenheim museum in New York, te vragen om deze tentoonstelling samen te stellen. Samen nodigden zij elf internationaal bekende kunstenaars uit de streken waar de VOC handel mee dreef destijds uit om voor het museum nieuw werk te maken, waarbij ze een reflectie geven op het VOC verleden van de familie Van Loon.

Yee I-Lann, Tabled (2013), Installation of 50 ceramic plates

Yee I-Lann verwijst naar de eettafel als ontmoetingsplek van de ‘Orang Besar’, een eeuwenoude term voor belangrijke personen in het Maleisische schiereiland. Zij hadden destijds de touwtjes in handen en heersten over het volk. Yee I-Lann heeft voor de plaatsing van haar beeldend werk speciaal om de eetzaal in Museum Van Loon gevraagd, omdat hier ontmoetingen en bijeenkomsten plaats vinden tussen de ‘Orang Besar’ uit de politieke en economische wereld van vandaag. De tafel staat voor I-Lann symbool voor macht, handel en diplomatie. Hier heeft ze blauwwit gekleurde borden op geplaatst, in de stijl van het oude Nederlands-, Brits- en Chinese keramiek, die ze in een nieuw uiterlijk gaf.

Mella Jaarsma, A blinkered View – High Tea Low Tea (2013), Video installation, tea kettles and aprons

De theecultuur kent een grote geschiedenis in verschillende culturen en tradities en heeft daarnaast ook een economische context. Deze context ligt Mella Jaarsma uit met haar werk. Thee werd in de 17e eeuw voor het eerst in Europa geïntroduceerd doordat Nederlandse handelaren het meenamen uit Japan. Aan het einde van diezelfde eeuw was de vraag naar thee in Nederland enorm zo enorm gegroeid dat de VOC grotere hoeveelheden naar Nederland ging verschepen, waaronder ook vanuit de haven in Batavia. Met ‘A blinkered View – High Tea Low Tea’ refereert Jaarsma aan de machtsstructuren en de voor de locale plantage arbeiders harde dagelijkse realiteit van de wereldwijde theecultuur. Nu nog wordt de beste thee geproduceerd in Indonesië, maar is niet beschikbaar voor het Indonesische volk. De thee wordt rechtstreeks geëxporteerd naar Nederland en kan worden gevonden onder de naam ‘Pickwick’ in vrijwel elke Nederlandse supermarkt.
De theeketels die te zien zijn in de installatie van Jaarsma werden door een lokale kunstenaar uit Malabar beschilderd, een wijk waar haar eigen voorouders geleefd hebben . Hij schilderde exotische Indische landschappen op de ketels, die de werkelijke levensomstandigheden van de arbeiders op de theeplantages tijdens deze koloniale tijd verhullen.

Lisa Reihana, In Persuit of Venus (2012), Double screen video installation

Lisa Reihana presenteert het werk ‘In Persuit of Venus ’, een dubbelscherm video die in de specifiek Drakensteyn Kamer van het museum de zien is. Reihana heeft specifiek voor deze ruimte gekozen, omdat ze hier  een mooie verbinding kon maken tussen de inhoud van haar werk en het koloniale uiterlijk van het picturale behang in de kamer. Haar werk is een kritische reflectie op het beroemde Franse toneelbehang ‘La sauvages de la mer Pacifique’ dat aan het begin van de 19e eeuw werd gemaakt door Joseph Dufour. Op dit behang werden de oriënterende reizen van Europeanen naar de Stille Zuidzee afgebeeld. In de video van Reihane zijn de culturele conflicten tussen Europese ontdekkingsreizigers en de inheemse bevolking te zien.

Fiona Tan, Nele/Nellie (2013), HD video installation

Fiona Tan maakte speciaal voor ‘Suspended Histories’ een video-installatie, die ze in dezelfde kamer heeft opgenomen als waar het werk nu te bezichtigen is. Hierdoor geeft de film de ruimte van Museum van Loon een extra dimensie, het geeft je een andere kijk op de werkelijkheid. Ze baseerde haar werk op de buitenechtelijke ‘vergeten’ dochter van Rembrandt van Rijn, Cornelia, die op haar zestiende naar Batavia (het huidige Jakarta) emigreerde na het overlijden van haar vader. Omdat er weinig bekend is over het leven van Cornelia, kreeg Fiona Tan de kans om haar fantasie de vrije loop te laten en een zelf levensverhaal te maken. Met een prachtige film als resultaat.

Titarubi, Golden Nutmeg (2013), Dress sewn together from more than 20,000 gold-plated nutmegs

Titarubi maakte een monumentaal sculptuur van metaal en verguld nootmuskaat in de vorm van een mantel, als reflectie op de grimmige geschiedenis van de handel en productie van het gewilde kruid.
Nootmuskaat is een specerij die afkomstig is van de Banda eilanden , die deel uitmaken van de Indonesische provincie Maluku. Nootmuskaat was een ontzettend kostbaar goed in Europa in de 16e en 17e eeuw; het was zelfs meer waard dan goud. Daarom ontstond er een oorlog tussen Engeland en Nederland, waarbij de VOC het alleenrecht op de specerijenhandel in de Banda’s probeerde te krijgen. Deze oorlog mondde uit in massamoorden bij de Engelsen en de inheemse bevolking van de eilanden in 1621. De bewoners die de gruwel overleefden, werden onderworpen aan slavernij. Het gewaad dat Titarubi maakte voor Museum Van Loon, legt deze artificiële, bloederige en schaamtevolle strijd bloot.

Arahmaiani, Dutch Wife (2013), Digital photo prints
Bijschrift: Met ‘Dutch Wife’ positioneert Arahmaiani zich als onderdrukte vrouw en trekt zij de lijn door van koloniale slavernij naar moderne ‘slavernij’ van fabrieksarbeidsters en nannies.

Donna Ong, Gift #23: A memory of a forest beyond the edge of the world & Gift #67: A dream of home & Gift #142: An unfamiliar birdsong in a strange and distant land (2013), Paper, Chinese jewellery box, acrylic and light-box
Bijschrift: Donna Ong verwijst met haar kistjes waarin collages van ‘exotische’ flora en fauna oplichten naar de koloniale herkomst van veel planten en bomen in de museumtuin.

Simryn Gill, Blue (2013), 210 paintings on paper
Bijschrift: Simryn Gill maakte de werken met het pigment uit de bloemen van een plant die in Sydney bloeide uit een zaadje uit Maleisië.

Tiong Ang, Achtste Hoofdstuk/Eighth Chapter (2013), Installation, various media and dimensions, and video
Bijschrift: Tiong Ang maakte een installatie met beelden die de door ‘inktvraat’ aangetaste VOC archieven tonen, als setting voor een film over Multatuli.

Bronnen:
Catalogus ‘Suspended Histories’, Museum van Loon, 2013
http://www.museumvanloon.nl/nl/home.php
http://www.metvanloonnaarbuiten.nl/?page_id=838