Suriname heeft goede kunstenaars nodig om het land te voorzien van kleur en hoop – de erfenis van Nola Hatterman

Potloden schuifelen zachtjes over het papier. Geconcentreerde gezichten met af en toe een glimlach. Het tafereel van studenten van het Nola Hatterman Art Academy, bezig achter hun ezels met stilleven, brengt me terug naar de tijd dat ik aan de school studeerde. Elke les stond in het teken van tekenen en kleuren, en na verloop van tijd had ik een bescheiden stapel ‘werken’ verzameld. Hoewel ik de opleiding niet heb voltooid, ben ik ervan overtuigd dat mijn tijd op de school mijn creatieve geest heeft aangewakkerd, wat uiteindelijk heeft geleid tot mijn interesse in audiovisuele producties.

De studenten worden opgeleid door voormalig studenten van de academie en ook oud-studenten van Hatterman zelf. Op deze manier houdt de opleiding haar nalatenschap in ere. Ondanks de vele uitdagingen die de economische crisis met zich meebrengt, waardoor men moet werken met beperkte middelen en het gebouw opgeknapt moet worden, blijven de leraren zich inzetten. Suriname heeft namelijk goede kunstenaars nodig om het land letterlijk en figuurlijk te voorzien van kleur en hoop.

Nola Hatterman was een in Nederland geboren, Amsterdamse kunstenares. Gelijkheid en respect voor andere culturen zijn belangrijke drijfveren voor Hatterman. In 1953 verhuisde ze naar Suriname en schilderde vooral zwarte mensen. Ze bood hiermee een tegengeluid aan het opgelegde Europese, witte schoonheidsideaal. Samen met haar leerlingen zette ze de Surinaamse kunst op de kaart. Bij het Cultureel Centrum Suriname begon ze met het aanbieden van een beeldende kunstopleiding. Volgens oud-student en kunstenaar Rinaldo Klas richtte Hatterman in 1971 de ‘De Nieuwe School voor Beeldende Kunst’ op, gevestigd in haar woonhuis aan de Zwartenhovenbrugstraat. Daar studeerde hij ook. Onder andere wijlen Paul Woei, Rudi Getrouw en Jules Brandflu waren docent. Hatterman stond tot 1976 aan het roer van de school.

Na haar overlijden sloot de school, totdat Klas door James Ramlall werd gevraagd die nieuw leven in te blazen. Ze benaderden wijlen Paul Woei om het schoolprogramma op te zetten en leiding aan het instituut te geven. Onder zijn leiding studeerden onder andere Wilgo Vijfhoven, Robert Enfield, Marcel Pinas en George Struikelblok af. Later, in 2012, werd de school omgedoopt tot de Nola Hatterman Art Academy, met als vestiging de voormalige commandeurswoning in Fort Zeelandia in Paramaribo. Bekende ex-studenten van het instituut, zoals Pinas, Struikelblok, Kurt Nahar, Klas, en ook de in Nederland wonende Isan Corinde en Neil Fortune, boeken zowel binnen als buiten Suriname succes.

De studenten van de opleiding hebben de afgelopen jaren ook bijgedragen aan projecten die in Nederland werden tentoongesteld. Zo hebben ze bijvoorbeeld de gezichten geproduceerd voor de installatie van kunstenaar Ken Doorson voor de expositie over Anton de Kom in het Openluchtmuseum.

Nalatenschap

“We doen ons best om de instelling staande te houden”, zegt Sunil Puljhun, coördinator van de Nola Hatterman Art Academy. Dit jaar is Puljhun precies vierentwintig jaar verbonden aan het instituut. Hij vindt het nog steeds interessant om kennis over te dragen. De kunstenaar, zelf een voormalige student van het instituut, benadrukt de voortdurende inspanningen om het ‘levend’ te houden, aangezien het een essentieel onderdeel vormt van de Surinaamse samenleving. De coördinator vertelt dat de academie jonge talenten de mogelijkheid biedt om onder begeleiding van ervaren kunstenaars te groeien en zichzelf te ontplooien, met het vooruitzicht om ontdekt te worden. Bovendien biedt het programma handvaten voor verdere specialisatie in de kunstwereld, na voltooiing van de opleiding.

“De academie wordt ook getroffen door de aanhoudende economische crisis waarin Suriname verkeert. We ontvangen geen subsidies van de overheid en zijn afhankelijk van de beschikbare middelen. Ondanks deze uitdagingen vinden we het van cruciaal belang om er te zijn voor jongeren en hen te helpen bij hun ontwikkeling,” voegt Puljhun toe.
De Covid-19 periode heeft de organisatie zwaar getroffen doordat activiteiten werden stilgelegd en dat leidde tot minder inkomsten. Na deze moeilijke periode moest de organisatie zich langzaam herstellen en weer opkrabbelen. Een andere uitdaging was het krimpen van het docentenkorps, omdat sommigen van hen tijdens de pandemie ander werk zijn gaan zoeken. Gelukkig is het tekort aan docenten gedeeltelijk opgevangen door afgestudeerden in te zetten als begeleiders voor nieuwe studenten.
“Nola bleef overeind dankzij parttimers, maar door ontevredenheid over hun vergoeding zijn sommige vertrokken. We hebben ons best gedaan om tegemoet te komen aan de wensen van de docenten binnen ons budget, maar helaas was dit vaak niet voldoende. We kunnen mensen niet tegenhouden als ze willen vertrekken. Daarom kijken we ook naar mogelijkheden binnen onze eigen studentenpopulatie om potentiële kandidaten te vinden die les kunnen geven. Na hun afstuderen en didactische begeleiding kunnen zij dan lessen verzorgen.”

Successen

Volgens Puljhun heeft de organisatie veel successen gekend sinds haar oprichting. In de jaren negentig kregen studenten zoals Marcel Pinas en Humphrey Tawjoeram de kans om te studeren aan het Edna Manley College of the Visual and Performing Arts op Jamaica.
“Er was een constante stroom van studenten die door middel van beurzen naar het buitenland gingen om te studeren. Zij maakten zo’n positieve indruk dat nieuwe studenten uit Suriname met trots werden toegelaten. Ze hebben bijgedragen aan de positieve ontwikkeling van de Surinaamse kunstwereld en hebben ook anderen die niet naar het buitenland gingen, positief beïnvloed en geïnspireerd.”
Puljhun vervolgt: “Daarnaast hebben we ook samengewerkt met de (Nederlandse)  Gerrit Rietveld Academie. Door deze samenwerking hebben we ons vakkenpakket aangepast, bijvoorbeeld door fotografie en grafische vormgeving toe te voegen. De vakantieschool, waar jaarlijks veel aanmeldingen voor zijn, kunnen we ook als een succes beschouwen. Het toont aan dat er veel belangstelling is voor wat wij te bieden hebben. Maar een bijzonder succes is dat wij elk jaar afgestudeerden afleveren. In mijn herinnering is het nog nooit voorgekomen dat we geen afgestudeerden hebben afgeleverd. Al zijn het er twee of drie. Belangrijk is dat ze kwalitatief goede kunstenaars zijn.”
De Academie wil er ook voor zorgen dat afgestudeerden zichtbaar blijven in de samenleving, benadrukt Puljhun. “Het komt namelijk vaak voor dat afgestudeerden uit het zicht verdwijnen, omdat ze niet direct aan de slag kunnen als kunstenaar en ander werk gaan doen. Ik ken zelfs een afgestudeerde die op de goudvelden is gaan werken om brood op tafel te kunnen zetten.”
Puljhun betreurt dit en daarom lanceert hij een platform voor jong talent, met als doel deze studenten te blijven stimuleren om aan hun kunst te blijven werken. “We onderzoeken ook mogelijkheden om samen met vrienden van Nola in Nederland exposities te organiseren voor de afgestudeerden. Op deze manier hoop ik dat de studenten gemotiveerd blijven om aan hun kunst te blijven werken. Het is zonde om na een vierjarige opleiding iets anders te gaan doen na het afstuderen.”

Zeefdrukken

“Iedereen die zich inzet voor kinderen en kunst raakt mij. Dat doe ik namelijk ook,” zegt kunstdocent Noémi Beyer. Zij bracht in februari 2022 een bezoek aan Suriname. “Jaren geleden stapte ik het instituut binnen en was ik enorm onder de indruk van hoe men het met weinig, maar vooral met veel liefde en creativiteit in stand houdt. Elke dag zie je hier studenten, jong en oud, die kunstlessen volgen. Dat was ook een van de doelen van Nola: talent ontwikkelen. Ze dragen haar visie nu verder.”
Beyer dacht na over hoe ze kon bijdragen aan het verkrijgen van meer materiaal om te werken voor de academie. Het idee ontstond om zeefdrukken van Marron Tembe- en Ghanese Adinkra symbolen op truien te maken en deze te verkopen. “Ik ben zelf ook kunstenaar en heb vroeger veel met zeefdrukken gedaan. Samen met twee vriendinnen, Elspeth Pikaar en Leander Vermaning, bedachten we om T-shirts te bedrukken en de opbrengst van de verkoop op Keti Koti, op 1 juli 2022, in Nederland te schenken aan de academie. We hebben vervolgens in 2023 tassen laten naaien in Suriname die op de Nola Hatterman academie zijn gezeefdrukt door docenten met de kinderen. Ook deze tassen zijn verkocht op o.a. Keti Koti 2023 en het geld is geschonken aan de academie. Een van de mooie gevolgen is dat we naast materialen ook bijdragen aan bijvoorbeeld lesgeld voor leerlingen die het zelf niet kunnen betalen. Dat geeft veel voldoening”.

Toekomst

Hatterman heeft haar huis in Brokopondo nagelaten aan de Surinaamse overheid, zoals stond vastgelegd in haar testament. Echter, de overheid heeft het pand al jaren verwaarloosd. Rinaldo Klas, een voormalige leerling van de kunstenares en een van de meest vooraanstaande kunstenaars van het land, heeft actie ondernomen. Hij heeft gelijkgestemden gemobiliseerd en de ‘Vriendengroep van Nola’ opgericht, met als doel het gedachtegoed van de kunstenares te behouden en haar wens te vervullen. “We streven ernaar om de woning te restaureren en haar nalatenschap te eren”, zegt hij.
Puljhun voegt hieraan toe dat er plannen zijn om in Brokopondo een dependance van het instituut op te richten, in het huis van Hatterman. Dit moet een kunsteducatiecentrum worden voor de lokale gemeenschap van Brokopondo.

“We zijn bezig met het opzetten van een stichting in Nederland om het werk van de mensen hier te ondersteunen”, zegt Beyer. “We willen zeker onderzoeken of we het huis van Nola in Brokopondo kunnen renoveren. Maar verder willen we samen met de lokale gemeenschap bekijken wat er nog meer gedaan kan worden. Wanneer ik in Suriname ben, zelfs als het tijdens mijn vakantie is, zal ik tijd vrijmaken om samen met de leerlingen van de academie zeefdrukken te maken.”

“We overwegen ook om op andere locaties afdelingen van het instituut te vestigen om tegemoet te komen aan de behoeften van jongeren in verschillende gemeenschappen. Het realiseren van deze plannen is echter geen eenvoudige taak, maar we gaan ervoor,” concludeert Puljhun. Om de toekomst van de Nola Hatterman Art Academy te garanderen heeft de instelling €26.312 van het Cultuurfonds ontvangen voor een hoognodige opknapbeurt.  De restauratie draagt bij aan het voortzetten van de erfenis van Nola Hatterman en bevordert artistieke expressie en diversiteit.

De erfenis van Nola Hatterman blijft springlevend, gedragen door de toewijding en passie van haar voormalige studenten en degenen die haar nalatenschap koesteren. De Nola Hatterman Art Academy heeft niet alleen Surinaams talent gevoed, maar ook bijgedragen aan de internationale erkenning van Surinaamse kunst. De erfenis van Nola Hatterman is niet alleen van historisch belang, het vormt een inspiratiebron voor de toekomst. Het streven naar inclusiviteit, creativiteit en educatie blijft daarvan de kern. Met vastberadenheid en gemeenschapszin zullen de instellingen die haar naam dragen blijven gedijen, en zo blijft Nola Hatterman’s invloed voelbaar, zowel binnen als buiten de grenzen van Suriname.