Sun Ra: de mysterieuze visionair
Over het nalatenschap van Sun Ra.
Sun Ra, wie was dat precies? Hoe meer je door onderzoek te weten komt, hoe ongrijpbaarder zijn ideeën lijken te worden. Een man waarvan het gedachtegoed niet helemaal te vatten is, omdat hij zich onttrekt van alle vooroordelen. Hij is geen typische Afro-Amerikaanse jazzmuzikant uit de jaren zestig, noch is hij een zweverige, spirituele guru. Hij doet grootste uitspraken over het leven, de aarde en de kosmos, maar licht ze nooit tot in detail toe. Daardoor blijft zijn erfgoed mysterieus, maar dat draagt tegelijkertijd juist bij aan de fascinatie ervoor. Want: het doet ons beseffen dat we dingen zo verschrikkelijk graag met ons verstand willen begrijpen zodat we het in een hokje kunnen stoppen. Sun Ra laat dat niet toe, misschien is dat maar eens goed ook. ‘My story’, zei hij, ‘is a mystery’.
Nest in Den Haag toont op dit moment de groepstentoonstelling History is His Story. Deze tentoonstelling borduurt verder op de mythische wereld gecreëerd door muzikant, dichter en visionair Sun Ra (1914-1993). De tentoonstelling toont werk van hedendaagse kunstenaars die verschillende aspecten uit zijn gedachtegoed met hun werk verweven hebben. Mister Motley doet een poging grip te krijgen op zijn nalatenschap aan de hand van een selectie van inspirerende uitspraken van hem.
Sun Ra werd in 1914 geboren als Herman Poole Blount, in Birmingham, Alabama. In 1952 veranderde hij zijn naam in Le Sony’r Ra (met bijbehorende artiestennaam Sun Ra) en hij claimde op Saturnus geboren te zijn. Niet in letterlijke zin – alhoewel er genoeg mensen waren die dat zo opvatten – maar in metaforische zin. Hij zag zichzelf als vreemde, een alien-achtige, en door te zeggen van Saturnus te komen hoopte hij het gesprek over ‘anders-zijn’ te openen. Hij was voor de mensen op aarde een ‘brother from another planet’, en dan met name voor de Afro-Amerikaanse community. Hij zette deze zwarte science fiction (het afrofuturisme) in om te kunnen spreken over het geïnstitutionaliseerde witte racisme in het Amerika uit die tijd.
Gaandeweg ontwikkelde Sun Ra zijn eigen levensbeschouwing, zijn eigen filosofie. Hij werd geïnspireerd door Egyptische mythen (Sun Ra is de naam van de Egyptische zonnegod) en de daarbij behorende symbolen, maar ook door elementen uit de Westerse esoterie – zoals de Vrijmetselaars. Alhoewel hij erdoor geïnspireerd werd, heeft Sun Ra zich nooit geconformeerd tot dergelijke groepen. Hij concentreerde zich op het ontwikkelen van zijn eigen filosofie, eentje die diepgeworteld in de muziek van de kosmos lag.
Die filosofie bracht hij aan de mensen over enerzijds door zich als niet-aardse mens te positioneren: hij claimde per slot van rekening van Saturnus te komen, kleedde zich in betoverende, gouden capes, schilderde een derde oog op zijn voorhoofd en droeg zogenaamde zonne-antennes op zijn hoofd. Anderzijds zette hij zijn muziek in voor het overbrengen van zijn visie:
People have two harps in their head,
their ears, just like a harp.
They hear by the strings
in their ears. If I play something very strange,
then some strings that never vibrated beforewill vibrate.
The whole nervous system
will become alive
Sun Ra, 1967
De naam van zijn band – die nog steeds actief is – is het Intergalactic Solar Arkestra. Met die band bracht Sun Ra platen uit met namen als ‘Sun Ra Visits Planet Earth’ (1966), ‘We Travel The Spaceways’ (1967) en ‘A Quiet Place In The Universe’ (opgenomen in 1967-77, uitgebracht in 1994). De bandleden hebben hun blikken op het heelal gericht en zien hun muziek als de aandrijving van het ruimteschip waarmee ze kosmische reizen maken. Hun vernieuwende, experimentele jazz moest onaangeraakte snaren in de oren van de mensen doen trillen, zodat hun gehele zenuwsysteem tot leven zou komen. Daarmee wilde Sun Ra zijn medemens als het ware wakker schudden, bood hij hen samen met zijn Arkestra een nieuw perspectief op het leven op aarde. ‘Muziek is een taal en ik spreek over deze dingen in die taal’:
But I really don’t think people know the difference between good & evil and right & wrong on this planet. They simply don’t think… Now, to some people it seems like the music doesn’t have anything to do with what I’m talking about, but it does. Because music is a language and I’m speaking these things over in it.
Now, my music is about a better place for people to live, not to have a place where they have to die to get there, I’m not talking about that, I’m talking about a place where they can live a method out—my equation is that it’s very bad to live and it’s very bad to die, because if you live you die and if you die you live…
Interview door John Sinclair met Sun Ra, augustus 1966
Een van Sun Ra’s meest fascinerende ideeën was misschien wel dat de mensen op aarde niet vrij zijn. Dit is zo’n idee dat niet met je verstand te begrijpen is, maar een beroep op je gevoel doet. Toch doen we een poging om uit te leggen wat Sun Ra hiermee bedoelde. Hij is ervan overtuigd dat we pas vrij zijn als we overlijden, als we deze planeet verlaten. Als Sun Ra een wereldleider was geweest, had hij zijn mensen nooit doen streven naar vrijheid of vrede, zo vertelt hij. Hij zou ze er niet voor laten vechten, hij zou de mensen er niet over laten praten. Vrede en vrijheid bestaan simpelweg niet op deze planeet. Want, zo stelde Sun Ra, de planeet aarde brengt niets anders voort dan dode mensenlichamen. De wind maakt de windvlagen niet, de zon maakt de zonnestralen niet, de planeet maakt geen regen en de planeet maakt geen vrijheid of vrede. De planeet aarde is voor al deze dingen afhankelijk van de ruimte, de kosmos.
The only freedom they’ll get is over in the cemetery; then they’ll be free. It’s a scientific truth: people are only free when they’re dead.
Interview door John Sinclair met Sun Ra, augustus 1966
Alle aspecten uit Sun Ra’s leven komen samen in zijn film ‘Space Is The Place’ (1972). Sun Ra speelt zichzelf in deze film, waarin hij vanuit de ruimte op bezoek komt op de aarde. In een van de scènes spreekt hij een groep jonge Afro-Amerikanen toe. Hij stelt zich voor: ‘I am Sun Ra, ambassador of the intergalactic regions of outer space.’ De jongeren geloven niet dat hij een echt persoon is, omdat hij vreemde, grote schoenen draagt. ‘Are those moon shoes?’ En Sun Ra antwoordt:
How do you know I’m real? I’m not real. I’m just like you. You don’t exist in this society. If you did you people wouldn’t be seeking equal rights. You’re not real. If you were you’d have some status among the nations of the world. So we’re both myths. I do not come to you as a reality; I come to you as a myth. Because that’s what black people are. Myths. I came from a dream that black man dreamed long ago. I’m actually a present sent to you by your ancestors.
Uit: ‘Space Is The Place’, 1972
Het gedachtegoed van Sun Ra is vandaag de dag nog steeds relevant en dat laat Nest zien in de tentoonstelling History is His Story. De tentoonstelling is een viering van meerstemmigheid. De exposerende kunstenaars liggen ver uit elkaar als het gaat om culturele identiteit, seksuele identiteit en gender, maar zij hebben één ding gemeen: hun fascinatie voor Sun Ra. Zijn visie dient voor iedere kunstenaar op een andere manier als hulpmiddel om te reageren op de verdeeldheid van de Westerse samenleving van de 21e eeuw. History is His Story onderzoekt onder andere relaties en tegenstellingen zoals toekomst/verleden, boven/beneden, binnen/buiten, geschiedenis/werkelijkheid, begin/einde en geestelijkheid/tastbaarheid.
Sulaïman Majali bijvoorbeeld zet in zijn meeslepende videowerk stenen in als metaforische lichamen, die enerzijds afkomstig zijn uit de kosmos en daardoor tot niemand behoren, maar anderzijds ingezet worden om muren te bouwen waardoor anderen buitengesloten worden. Pieter Paul Pothoven onderzoekt de relatie tussen de geschiedenis en de toekomst door eeuwenoude artefacten hun originele betekenis terug te geven in het heden. Charl Landvreugd onderzoekt zijn eigen identiteit en probeert met zijn werk bij te dragen aan een Europese vorm van Afroheid. Dean Bowen daarentegen onderzoekt de samengestelde identiteit, en zet poezie in als instrument en als democratische ruimte om meerstemmigheid in te kunnen vangen. Het werk van Jaroslav Varga concentreert zich op eindigheid en de nieuwe toekomst door gebruik te maken van boekcovers, waarmee hij aantoont hoe hun waarde en betekenis kan veranderen.
De werken zijn samengebracht binnen een spraakmakend maar ingetogen tentoonstellingsontwerp, dat geïnspireerd is op Sun Ra’s gedachtegoed. Praktisch de hele vloer van de tentoonstellingsruimte is bedekt met een verhoging, een soort podium, die bedekt is met gouden, weerspiegelend folie. Deze ‘zonvlakte’ verwijst naar Sun Ra’s beschrijvingen van Saturnus en biedt de bezoeker een mogelijkheid om afstand te nemen en te reflecteren op zichzelf, de kunst en wellicht zijn leven. En als je dan nadenkt over je leven, probeer het verstand eens los te laten en de grootsheid van het bestaan met je gevoel te begrijpen.
History is His Story toont werk van Dean Bowen, Crystal Z Campbell, Em’kal Eyongakpa, Charl Landvreugd, Arna Mačkić, Sulaïman Majali, Pieter Paul Pothoven, Pamela Phatsimo Sunstrum, Jaro Varga. De tentoonstelling is nog te zien tot en met 1 april 2019. Klik hier voor meer informatie.
Benieuwd naar Sun Ra’s film ‘Space Is The Place’? De film is in zijn geheel op Youtube te bekijken. Klik hier voor de video.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl