Stopte je voor die winkel, of ging je er naar binnen? – over samenwerken met mensen met een andere moedertaal

Stopte je voor die winkel, of ging je er naar binnen?
een brief aan de groep

Beste allen,

Tijdens het in groepsverband vertalen van het Engels naar het Nederlands en Koreaans, en van het Koreaans naar het Engels en Nederlands voor het drietalige boek Resonance of a Breathing Bowl 숨 쉬는 그릇의 울림 Resonantie van een Ademende Pot[1] stelde ik veel vragen. Vragen als: ‘Zag je die bacterie echt bewegen of niet?’ ‘Heb je het hier over domeinen en tijden of alleen over domeinen?’ ‘Is het woord voor modernisering in het Koreaans hetzelfde als het woord voor snelheid?’ en ‘Stopte je voor die winkel, of ging je er naar binnen?’ Het is duidelijk, mijn verwarring werd vooral veroorzaakt door beweging en dus door ruimte en tijd.

In de meeste (bestudeerde) talen komen de woorden die gebruikt worden voor het verstrijken van tijd uit het ruimtelijke domein. In het Nederlands bijvoorbeeld ligt de toekomst voor ons en het verleden achter ons. Dit algemeen gebruik van ruimtewoorden voor tijd lijkt handig bij het vertalen, maar dat is het niet. Hoe men zich beweegt door de tijd, is geen universeel gedeelde ervaring. Vaak samenhangend met de schrijfrichting van een taal wordt het verstrijken van tijd gezien als een lijn van rechts naar links, van links naar rechts, of juist verticaal van boven naar beneden de toekomst in. En soms ook niet-lineair, als een poel waarin je met de tijd mee of tegen de tijd in beweegt, of een werveling van tijd die zich rond de sprekende mens beweegt. Om het nog ingewikkelder te maken, ondanks of misschien wel dankzij het feit dat bewegen door de tijd een vitaal en fundamenteel concept is in het menselijk leven, hebben de meeste talen meerdere van deze metaforische modellen voor het uitdrukken van bewegen door de tijd en worden deze ook nog eens lukraak door elkaar gebruikt.[2]

Sprekers in een vreemde of tweede taal gebruiken soms de metaforische ruimte-tijdmodellen van hun geboortetaal. Ik weet niet zeker of het persoonlijk is of een Macedonisch ruimte-tijdmodel, maar als Anastasija[3] vraagt om een ‘small meeting’, weet ik wat ze bedoelt. In het Nederlands, en ik denk ook in het Engels, is een kleine vergadering een vergadering met weinig mensen, maar ik weet dat ze bedoelt dat ze geen lange vergadering wil. Hoewel Anastasija vloeiend Engels spreekt, denk ik soms de grammatica en de metaforen van haar moedertaal te horen. En zij zal, zeker weten, ook de sporen van mijn Nederlands horen of lezen in mijn Engels.

In onze curatoriële praktijk, ondervinden we de nadelen van het niet met elkaar kunnen spreken in onze eigen talen. We weten dat het gebruik van de Engelse taal uitsluiting veroorzaakt en in stand houdt; hoe het gebruik van Engels taalkundige diversiteit elimineert en heel veel mensen sprakeloos achterlaat. In een bijtend krantenartikel betoogt auteur Jacob Mikanowski overtuigend dat protesteren tegen de hegemonie van het Engels is als schreeuwen tegen de maan. ‘Outside the anglophone world, living with English is like drifting into the proximity of a supermassive black hole, whose gravity warps everything in its reach.’[4] We weten dat we iets missen als we in het Engels communiceren.

Vertalen maakt deel uit van onze dagelijkse praktijk. Omdat we uit verschillende taalgebieden komen en het Engels gebruiken als brugtaal, moeten we ons extra inspannen om elkaar te begrijpen; het kost meer tijd om de juiste woorden te vinden of de juiste toon. In zijn boek Translation as Reparation bespreekt Paul F. Bandia de ontwikkeling van de Frans- en Engelstalige literatuur in Afrika. Hij pleit voor de letterlijke vertaling van spreekwoorden en voor het handhaven van de repetitieve manier van vertellen die gebruikelijk is in zijn eigen taal. Paul dringt erop aan om de Europese taal zo te verbouwen dat de retorische esthetiek van de taalgemeenschap van de, in dit geval Afrikaanse, auteur er in kan wonen.[5] Misschien is het ook een goed advies voor onze groep?

Misschien moeten we ons Engels als lingua franca niet alleen verrijken met de grammatica, metaforische modellen en typische kenmerken van onze geboortetalen, maar ook met onze persoonlijke taal vol eigenaardigheden? Misschien willen we het Engels genereus verfraaien, en niet alleen gebruiken als een zo correct mogelijk hulpmiddel voor interculturele communicatie?

Ik geniet van Anastasija’s gebruik van ‘small’ als ze het heeft over de lengte van een vergadering. Zoals ik al zei, het zou een getuige kunnen zijn van een metaforisch model uit haar geboortetaal, of van een heel persoonlijk idee van tijd, of toch een uitdrukking in het Engels die ik niet ken. Hoe dan ook, deze ‘kleine vergaderingen’ hebben een ander karakter dan ‘korte vergaderingen’. Korte vergaderingen gaan snel van het ene punt naar het andere punt in de tijd. Korte vergaderingen brengen geen vreugde. Kleine vergaderingen daarentegen hebben breedte en diepte, deze vergaderingen met Anastasija voelen als ademruimte, waar tijd is.

Tot snel weer,
Marjoca

—

Het project We don’t want to be stars, but parts of constellations is te volgen op http://wedontwanttobestars.eu. Mede mogelijk gemaakt door Creative Europe.

Did you stop in front of the shop, or did you enter it?

a letter to the group

Dear all,

When we[6] worked on the translations from English to Dutch and Korean, and from Korean to English and Dutch for the book Resonance of a Breathing Bowl 숨 쉬는 그릇의 울림 Resonantie van een Ademende Pot, I posed many questions. Questions like: “Could you really see the bacteria move or not?” “Are you talking about domains and times or just domains?” “Is the word for modernisation in Korean the same as the word for speed?” and “Did you stop in front of the shop, or did you enter it?”. It was strikingly clear that my confusion was, above anything, about movement and because of that about time and space.

In most (studied) languages the vocabulary for time is derived from the spatial domain. This cross-language similarity appears to be helpful in the act of translation, but it is not. How one moves through time is not a commonly shared experience. Often connected to the direction of writing, people tend to perceive the passage of time as a straight line going from right to left, from left to right, or vertically from up to down into the future. Or not linear, rather like a pool in which one can move with or against time, or a swirl of time circling around speaking human beings. To make it even more disorienting: although or maybe because movement in time is a vital and fundamental concept in human life, most languages have more, often overlapping, metaphorical models of time.[7]

When using a foreign or second language, speakers sometimes bring metaphorical models of time that belong to their birth language into the conversation. I am not sure if it is personal or propelled by the metaphorical model of time of her birth language, but when Anastasija asks me for a ‘small meeting’, I know what she means. In my mother tongue, and I think in English as well, a small meeting refers to a meeting with few people, however I know she is asking me for a meeting which is short in time. Although she speaks English fluently, I sometimes think I can recognize some of the grammar or metaphors from her birth language. And she can definitely hear or read the same kind of traces in my use of English.

In our curatorial practice, we are very aware of the cons of not being able to speak to each other in our birth languages. We know how the use of English creates and sustains patterns of exclusion. How it eradicates linguistic diversity and leaves people speechless. In a biting newspaper article, Jacob Mikanowski persuasively argues that protesting against the hegemony of English is like “yelling at the moon. Outside the anglophone world, living with English is like drifting into the proximity of a supermassive black hole, whose gravity warps everything in its reach”.[8] We know that we miss some-thing(s) when we communicate in English.

The act of translation is part of our daily practice. We have to make an extra effort to understand each other; it takes more time to find the right words or tone of voice, because we are from different, and other than English language zones. When talking about how francophone and anglophone literature has developed in Africa, Paul F. Bandia makes a case for a literal translation of proverbs and for reproducing the repetitive way of narrating that is common in his own heritage tongue. In his book Translation as Reparation, he urges to “bend and stretch the European language to reflect the rhetorical aesthetic and idiomatic habits of the author’s indigenous linguistic community”[9] It is good advice for our group as well.

Perhaps we should not only think of enriching English as a lingua franca with the grammar, metaphors and metaphorical models, typical features like repetition, and proverbs of our birth languages. Perhaps we should grace the language with our own idiosyncratic use of language, instead of merely thinking of it as a tool for intercultural communication.    

I relish Anastasija’s use of ‘small’ when talking about the time frame of a meeting. As I said, it could be a trace of the metaphorical model of time of her birth tongue, or a very personal idea of time, or of course a use in English I am not aware of. Anyway, these ‘small meetings’ are of a different nature than ‘short meetings’. Short meetings move quickly from one point in time to another point in time. Short meetings bring no joy. Small meetings on the other hand, have breadth, and depth, these meetings feel like small niches for breathing space and time to pause.

See you soon,

Marjoca

—

The ongoing development of the project We don’t want to be stars, but parts of constellations can be followed at http://wedontwanttobestars.eu. Co-funded by Creative Europe.