Stapelende melodieën – over het werk van Nikolay Karabinovych
De Oekraïense kunstenaar Nikolay Karabinovych raakt in zijn werk aan complexe persoonlijke en collectieve geschiedenissen. Hij poogt deze zichtbaar te maken, te gedenken en gaat op zoek naar eigentijdse vertalingen van deze verhalen.
Ruim een jaar geleden verscheen dit interview met de Oekraïense kunstenaar Nikolay Karabinovych (1988, Odessa). Hij eerde met zijn werk Dead Pool Won’t Ripple (2019) het verhaal van de eigenaar van een nachtclub en activist uit de LHBTI-gemeenschap in Odessa die in 2014 naar het front trok om zich te wapenen tegen de eerste Russische inval. Hij keerde niet meer terug. Zijn werk Even Further (2020) spreekt over grotten in Kuyalnitsky, in de buurt van Odessa. Tijdens het begin van de Tweede Wereldoorlog werd deze plek als toevluchtsoord opgezocht en is nu, in de huidige tragedie, opnieuw pijnlijk voelbaar en actueel.
Op dit moment bevindt Karabinovych zich in België waar hij samen met de Antwerpse galerie TICK TACK het filmprogramma en de fundraiser ‘Ukrainian for Beginners’ organiseert. Videowerken uit de jaren negentig, nul (2000-2010) en twintig (2010-2020) laten werk zien van kunstenaars die op dit moment schuilen, op de vlucht zijn of het lukte om een veilig onderdak te vinden. Maak kennis met deze onderbelichte stemmen en bekijk het programma online tussen 20.03—25.05 en steun deze kunstenaars en hun families door te doneren.
Kunstenaar Nikolay Karabinovych raakt in zijn werk aan complexe persoonlijke en collectieve geschiedenissen. Hij poogt deze zichtbaar te maken, te gedenken en gaat op zoek naar eigentijdse vertalingen van deze verhalen.
We spreken elkaar wanneer de tweede lockdown in gang wordt gezet. Nikolay is op dat moment net vanuit Gent, waar hij twee jaar deelneemt aan het postacademische HISK, naar zijn geboorteland Oekraïne gereisd. In Kiev werkte hij verder aan zijn laatste installatie die hij afgelopen december toonde aan het HISK tijdens de open studio’s.
In het voorjaar fladderde de vlag die Nikolay maakte tijdens het jaarlijkse Amsterdamse ferryfestival WHOmanity over het IJ. Een knalroze vlag met schreeuwende cyrillische letters. Het werk deed meteen denken aan het inmiddels iconische werk An Artist Who Cannot Speak English Is No Artist (1992) van Mladen Stilinović (1947, Joegoslavië). Stilinovićs rode vlag droeg de uitspraak “Een kunstenaar die geen Engels spreekt is geen kunstenaar”, en ging zo een conceptueel spel aan met de mythes van ‘inclusiviteit’ en ‘exclusiviteit’ in de internationale kunstwereld. De kunstenaar moest een bepaalde taal spreken om deel uit te kunnen maken van die wereld. “Taal is pijn. Taal is bezeten door ideologie,” zei Stilinović.
Door Stilinovićs werk in zijn moedertaal te vertalen en het werk toe te eigenen, heeft hij zich de ‘internationale kunsttaal’ eigen willen maken.
Nikolay maakt met zijn vlag de paradox van het Oost-Europees discours, dat in het internationale discours vaak ontbreekt, breder. Hij vertaalde de originele Engelse tekst van de vlag naar het Russisch, maar gaf zijn vlag wel een andere Engelse titel: As far as I’m young I make bad works (2017). Door Stilinovićs werk in zijn moedertaal te vertalen en het werk toe te eigenen, heeft hij zich de ‘internationale kunsttaal’ eigen willen maken. Tegelijkertijd wappert ook een destructieve werkelijkheid in de titel van Nikolays werk. Met de nieuwe, zelfironische titel, bevraagt hij zijn eigen positie als jonge kunstenaar uit Oost-Europa.
Voor The Dead Pool Won’t Ripple (2019) verzamelde hij patroonhulzen op Ebay uit Oekraïene en stapelde die tot een paal.
Nikolay vertrekt in zijn werk vanuit eigen ervaringen, maar ook vanuit verhalen en geschiedenissen die zich afspelen in zijn leefomgeving. Voor The Dead Pool Won’t Ripple (2019) verzamelde hij patroonhulzen op Ebay uit Oekraïene en stapelde die tot een paal. De opeenstapeling van gebruikte patroonhulzen oogt minimalistisch en rauw. Er is er slechts één die opvalt vanwege de regenboogkleuren. Hoewel de opeengestapelde patroonhulzen metaforisch verwijzen naar talloze individuele verhalen – wil hij juist een specifiek verhaal uitlichten. Namelijk dat van een activist uit de LHBTI-gemeenschap in Odessa, die tevens de eigenaar was van Tema, de eerste gay nachtclub in de stad. Toen de militaire acties in het Oosten van Oekraïne begonnen ging de eigenaar als vrijwilliger in 2014 naar het front en kwam nooit meer terug.
Nikolay vertelt dat de reden van zijn verdwijning nooit aan het licht is gekomen. De schaduw die de paal met patroonhulzen werpt, benadrukt dit: er is een grijs gebied dat hij niet kan duiden, maar waar je als toeschouwer over gaat nadenken. Waarom is deze reden onbekend, wat is er gebeurd, waarom blijft juist zijn verhaal achter, welke mentaliteit heerst er onder vrijwilligers die naar het front trekken?
Wanneer Nikolay terugdenkt aan de straat met de club, waar hij zelf opgroeide, denkt hij aan het beeld van een bonte stoet mensen die zich vrij bewoog. Door dit oorlogsverhaal aan het licht te brengen benadrukt Nikolay twee uitersten van de activist. Enerzijds maakt het de kwetsbaarheid en vastberadenheid vanuit de LGBTQ-gemeenschap zichtbaar en anderzijds het pro-militaristische discours in Oekraïne.
Dit biografische werk grijpt terug op de geschiedenis van zijn overgrootvader die in 1949 vanuit Oekraïne werd gedeporteerd naar Kazachstan.
In recente werken komt Nikolays familiegeschiedenis steeds meer aan bod. Zo werd zijn werk The voice of thin silence (2018) genomineerd voor de PinchukArtCentre Prijs 2018. Dit biografische werk grijpt terug op de geschiedenis van zijn overgrootvader die in 1949 vanuit Oekraïne werd gedeporteerd naar Kazachstan. Talloze etnische minderheden binnen de Sovjet-Unie, waaronder de Griekse overgrootvader van Nikolay, werden tussen 1930-1953 ontheemd naar Kazachstan en Siberië. Gedurende deze Stalinistische onderdrukking werden families gescheiden om het politieke landschap te veranderen en dwangarbeid in deze kampen had een economisch nut voor de regering, vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog1. Van zijn vader hoorde hij veel verhalen over zijn overgrootvader, ook zijn vader had hem nooit gekend en kende het verhaal alleen van de herinneringen aan zijn moeder. “Mijn vader had altijd al naar het graf van zijn grootvader willen gaan, en ik besloot met hem mee te gaan”, vertelt Nikolay.
Samen zijn ze op reis gegaan naar Kazachstan, naar het dorp Shelek (Chilik), waar gedeporteerde Grieken, Tsjetsjenen en Duitsers sinds de Tweede Wereldoorlog wonen. In de context van deze bestemming ontwikkelde hij een actie die aan zijn persoonlijke familiegeschiedenis en deze breder collectief gedragen historie herinnert. In samenwerking met de Berlijnse muzikant Yuriy Gurzhy componeerde Nikolay een lied in ‘Rebetika’-stijl: een blues aandoend genre dat zich in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw in Griekenland ontwikkelde.
In de liederen komen veelal teksten voor die over de ontheemding en eenzaamheid van het vluchtelingenbestaan vertellen. Niet in het Grieks, maar in het Russisch componeerden ze samen The voice of thin silence. Weliswaar was Nikolays overgrootvader van Griekse afkomst, hij werd geboren in Odessa en had nooit kans gezien om naar Griekenland te gaan en de taal meester te worden. In de buitenwijken installeerde Nikolay samen met zijn vader en dorpsgenoten een luidspreker op een eenzame zuil in het sneeuwlandschap. Hij liet zich door lokale bewoners vertellen dat in dit gebied veelal gedeporteerde Grieken in barakken huisvestten. Hier liet hij in de stille steppe van Kazachstan de Griekse volksmuziek in Russische klanken galmen.
Het gebaar dat hij heeft gemaakt, wordt hier nog steeds gewaardeerd, lokale bewoners behouden de luidspreker op deze plek. Ook de Kazachse autoriteiten hebben het nog niet weggehaald, waardoor de herinnering blijft. In gelukzaligheid licht Nikolay toe: ‘’Dat kunst en muziek mensen echt gelukkiger kan maken klinkt misschien naïef en eenvoudig, maar ik begin er steeds meer in te geloven’’.
Dat kunst en muziek mensen echt gelukkiger kan maken klinkt misschien naïef en eenvoudig, maar ik begin er steeds meer in te geloven.
Ook voor zijn installatie Even Further dook hij verder zijn eigen geschiedenis in. Ditmaal bracht hem dat naar Kuyalnitsky, een gebied aan de rand van Odessa. In de grotten die zich daar bevinden kwamen in 1941 Grieken en Joden samen voordat ze werden gedeporteerd naar Kazachstan en Siberië.
Ook de Joodse overgrootmoeder van de kunstenaar zocht deze plek aanvankelijk op als een toevluchtsoord in het begin van de Tweede Wereldoorlog. Waar kunnen slachtoffers elkaar opnieuw ontmoeten? vroeg Nikolay zich af. Hij wil zijn familiegeschiedenis opnieuw breder trekken naar een groter verhaal waarin ontheemde slachtoffers een alternatieve toekomst tegemoet gaan. Het is een ongrijpbaar monument geworden dat te zien was tijdens de open studio’s van het HISK afgelopen december; een bedevaartsoord voor vreemde toeristen
De verfijnde, bewuste benaderingen, de mensen die hij daarin betrekt grijpen terug en maken een verbinding met het heden. Taal en geografische posities spelen daarbij een grote en tegelijkertijd subtiele rol. In zijn acties blaast Nikolay nieuw leven in gebeurtenissen die voorheen tot de marge waren veroordeeld. Door hedendaagse lokale contexten aan te grijpen, nieuwe geluiden en culturele elementen met elkaar te verbinden krijgen ze kans om opnieuw gezien en gehoord te worden.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl