Slapen in een wereld zonder wekker
Nu musea gesloten zijn en de mogelijkheden voor het bekijken van kunst beperkt, focust Mister Motley op de kunst die nog wel toegankelijk is, bijvoorbeeld: het fotoboek. Iris van der Zee trekt zich terug met drie boeken over de slapende mens.
Lang werd er geloofd dat slaap het broertje was van de dood. Het stond gelijk aan doodgaan en ’s ochtends werd men met het openen van de ogen herboren. Gemiddeld slapen we een derde van ons leven. Volgens deze denkwijze zouden we dus 33 procent van ons leven als doden doorbrengen. Ondertussen weten we beter, maar het blijft een vreemd idee dat we er zo’n groot deel van ons leven niet zijn. Wanneer we slapen hebben we een laag niveau van bewustzijn, tijdens het dromen reizen we af naar ons onderbewustzijn, maar ook wanneer we dagdromen zijn we even ergens anders.
Wat we in onze slaap doen hebben we vaak niet onder controle. En dus zien we onszelf liever niet slapend in beeld gebracht worden. In ons dagelijks leven zijn we bewust van hoe we ons presenteren naar de buitenwereld en dat gevoel van bewustzijn wordt nog eens extra versterkt wanneer er iemand met een camera in de buurt is. Wanneer we slapen hebben we geen controle over hoe we eruit zien: sterker nog, ons lichaam geeft zich over aan de zwaartekracht, met alle onflatteuze gevolgen van dien.
In ons dagelijks leven zijn we bewust van hoe we ons presenteren naar de buitenwereld en dat gevoel van bewustzijn wordt nog eens extra versterkt wanneer er iemand met een camera in de buurt is.
Bill Noir maakte een mooi boek met foto’s die hij op rommelmarkten tussen Brussel en Berlijn vond, met de titel ‘Occiput. 4 reveurs’. Het boekje bestaat uit foto’s uit verschillende familiealbums genomen in verschillende decennia van de vorige eeuw. Op de cover staat een vrouw afgebeeld, slapend in een strandstoel in het zand, met haar gezicht in de schaduw, terwijl haar zwart-wit gefotografeerde armen en benen warm blijven in de zon. Binnen in het boekje staan tal van foto’s van mensen met hun ogen dicht. Velen slapen, een enkeling knippert net of sluit de ogen tegen de zon en er is een vervaagde foto van een vrouw die voor de laatste keer haar ogen heeft gesloten. Het boek geeft een inkijkje in het biologische aspect van de rustende mens.
Het is een lief boekje dat de lezer meevoert naar de veilige plek aan de binnenkant van zijn of haar ogen. Het laat mensen in de meest kwetsbare vorm zien, niet in staat zich te verweren tegen het afdrukken van de camera.
Volgens slaapwetenschapper Meir Kryger is de slapende mens interessant vanwege het anatomische aspect: het geeft de kunstenaar de mogelijkheid het menselijk lichaam en de schoonheid daarvan af te beelden. Hoewel we ons, vanwege ons ego en ijdelheid vaak niet graag slapend zien afgebeeld, is het misschien wel de meeste pure manier om het anatomische lichaam te bekijken, ontdaan van ego.
”Iedereen slaapt, maar het is een van de weinige ervaringen die niet gedeeld kunnen worden met een ander,” aldus Kryger. We kunnen elkaar vertellen over hoe onze nacht was en waar we in onze dromen naar zijn afgereisd, maar we kunnen niemand meenemen. Kunst en literatuur kunnen helpen in het delen van de ervaringen die we opdoen tijdens het slapen. De droomwereld is een tijdloos populair thema voor kunstenaars, omdat zij de mogelijkheid hebben deze met hun fantasie te visualiseren.
Iedereen slaapt, maar het is een van de weinige ervaringen die niet gedeeld kunnen worden met een ander.
Dorothea Lange werd vooral bekend door haar foto ‘Migrant Mother’: Een zwart-witportret van een arbeidsmigrante en haar twee kinderen – ook wel bekend als het gezicht van de Grote Depressie. Vierentachtig jaar later herziet fotografe Sam Contis het rijke archief van Lange en publiceerde eerder dit jaar het boek Day Sleeper.
Met dit boek breekt Sam Contis met het journalistieke karakter dat Lange’s werk kenmerkt en benadrukt het tijdloze karaktertvan haar oeuvre. Day Sleeper focust op de meer poëtische beelden die Lange schoot, op de verstilling die in kleine handgebaren of starende blikken schuilt. Meermaals zien we slapende mensen, voornamelijk vrouwen en kinderen.
Waar de boeken ‘Occiput. 4 reveurs’ en ‘Day Sleeper’ jaloersmakend vredig slapende en dromende mensen laat zien, toont Emily Kocken in (moe) een zeldzame kant van de slapende mens: van de mens met de aandoening Myalgische Encefalomyelitis, afgekort ME. Mensen met deze aandoening ervaren spierklachten en extreme vermoeidheid. Ze maakte dit project in samenwerking met ME-patiënten uit heel Nederland en basisschoolleerlingen uit Amsterdam Oud-Zuid.
Hoewel het boekje vooral uit fotografie bestaat, laten een aantal sequenties een soort performance zien van een meisje dat vecht tegen de slaap en moeite heeft met kleine spierinspanningen, zoals zichzelf uit bed krijgen. Slapen en dagdromen zijn hier geen manier van ontspannen, maar een dwingende eis van het lichaam, omdat het niet anders kan.
Alledrie de boeken gaan over een ander aspect van de slapende mens, maar maken de kijker getuige van iets dat eigenlijk privé is. Of het nou de slapende mensen op de gevonden familiefoto’s van Bill Noir zijn, wiens openhangende kaken waarschijnlijk niet bedoeld waren voor reproductie; Het boek van Sam Contis met materiaal van Dorothea Lange, dat close-ups bevat van slaperige mensen die zo dicht op de huid gefotografeerd zijn dat je ze bijna kan aanraken; Of het boek van Emily Kocken, dat inzicht geeft in het dagelijks leven van iemand met ME en voornamelijk gefotografeerd is achter gesloten deuren, afgezonderd van de buitenwereld.
De boeken hebben eenzelfde effect als iemand zien gapen; bij het bladeren door de pagina’s vol slapende, rustende en dromende mensen merk ik dat ik zelf ook slaperig word. Zelfs (moe), dat eerder een gevecht tegen de slaap laat zien dan een vredig slapen, doet me verlangen naar mijn eigen bed. Ik besluit nog een laatste keer Day Dreamer open te slaan, voor ik mijn ogen sluit. Kunst kijken, niet in een museum maar vanuit bed. Quarantaine is vandaag zo erg nog niet.
Occiput van Bill Noir en (moe) van Emily Kocken zijn verkrijgbaar bij Boekiewoekie in Amsterdam of online via https://boekiewoekie.com
Day Sleeper van Dorothea Lange en Sam Contis is verkrijgen bij Tipi Bookshop of via https://tipi-bookshop.be
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl