Ruimte

7 maart 2014

Deze tekst verscheen bij ‘BE CALM’, een tentoonstelling samengesteld door Hanne Hagenaars met kunstwerken uit Amsterdamse woonkamers. BE CALM is nog t/m 19 april 2014 te zien in CBK Amsterdam.

RUIMTE

Het huis van grafisch ontwerper Hester Mieras hangt vol kindertekeningen en een aantal kunstwerken, die allen gerelateerd zijn aan een vriendschap. De gele geruite doek van kunstenaar Har Sanders kreeg ze van haar vader, het keramiek komt van vrienden uit Frankrijk en sinds kort hangt er een schilderij van Deniz Seyda Tunca.

Ze leerden elkaar kennen in de tijd dat een intieme vriendin van Hester ernstig ziek was, een intense periode van afscheid nemen, vol verdriet en waarin woorden nooit volstaan. ‘Those experiences take one to another sense of what is reality.’ schreef de kunstenaar AA Bronson. En het was precies die vraag over de werkelijkheid van het leven en de dood die in hun gesprekken steeds weer opdook. Deze vraag is misschien wel de spil van alles: In onze cultuur denken velen dat er alleen dit leven is, en daarna niets. Maar ook al hebben we geen idee van de periode voor en na ons leven, in de keuze tussen niets of iets lijkt me een keuze voor niets uiterst irrationeel.

En er waren van die praktische lijntjes die hen verbonden: Zowel Hester als Deniz Seyda Tunca ieder een munt hadden ontworpen, Hester Mieras maakte samen met haar zus Mirjam de Euromunt en Deniz ontwierp het Tulpenvijfje, de munt die de vriendschapsbanden met Turkije markeert.

Na het overlijden van haar vriendin had Hester behoefte aan een plan om weer af te dalen naar het gewone leven, om weer aan het werk te gaan en om het aardse te verbinden met de complexe ervaringen die de dood met zich meebrengt. Als onderdeel van dit plan begon ze met lessen Chi Kung, een Chinese bewegingsleer opgebouwd uit horizontale en verticale bewegingen waarbij het gaat om de levensenergie weer te laten stromen.

Deniz was na een periode van film maken begonnen met schilderen. Als Hester bij Deniz thuis kwam, zag ze de werken langzaam ontstaan. ‘Twee maanden geleden wilde ik dit specifieke schilderij kopen, als herinnering aan deze periode. Deze aankoop was een grote stap voor mij want ik hou erg van vorm, van duidelijke vorm, en dit is iets heel anders. Meer een oplossende beweging zonder begrenzing. De horizontale en verticale lijnen doen me denken aan de bewegingen van Chi Kung. Maar ondanks al z’n abstractie zie ik er toch steeds een brug in, een brug over het water als in New York of San Francisco. De symboliek van een oversteek spreekt me aan maar tegelijk vind ik het jammer dat ik die brug maar blijf zien want dit hardnekkige beeld doet het werk tekort.

Ik ga op bezoek bij Deniz en zie de films. Vanuit een afstand observeert ze mensen die zich laten zien in huiskamers met een kalme, rustige observerende blik. Ze filmt gewoon wat ze ziet, documentair, maar toont het zo dat het fictief lijkt, als scenes die elkaar opvolgen.

Haar schilderijen ontstaan vanuit eenzelfde opvatting over het ongrijpbare van de realiteit, ze zijn samen te vatten door een titel: Blind spots pointing to the absolute by hiding it. Beelden doemen op en worden weer bedekt met nieuwe dikke lagen. Het uiteindelijke beeld is beweeglijk, ongrijpbaar, mystiek en de kleur is moeilijk te vatten. De een noemt de kleur bruinig als aarde, een ander ziet een groenige zee en weer iemand anders herkent de diepblauwe tonen van de lucht op een late avond in een en hetzelfde schilderij. Deniz is op zoek naar precies die onbestemdheid, de tussenruimte de ontsnapping biedt aan iets dat we de werkelijk noemen.

Het donker en licht, horizontaal en verticaal, het werk brengt het samen in een nieuwe ruimte, het zwart en wit leidt tot een waaier van nieuwe onbestemde tinten.

De werken doen me denken aan het gedicht Enige woorden over de ziel van de dichteres Wisława Szymborska over dat ongrijpbare deel van de mens.

Een ziel heb je nu en dan.

Niemand heeft haar ononderbroken

en voor altijd.

Szymborska schrijft over de ziel die het liefst zwijgt, die er wel en niet is, die zo vaak afwezig lijkt te zijn tijdens de dagelijkse beslommeringen zoals Szymborska die opsomt, het hakken van vlees het invullen van formulieren.

De schilderijen van Deniz zijn kosmisch en aards tegelijk, een ruimte waar die twee elkaar ontmoeten, het is de aarde, de zee, de lucht, de horizon of een duik in de ruimte zelf. Het niets, het oplossen en verdwijnen en toch is er het beeld. Het is even mysterieus als de dood of het leven zelf.