Reportage van een tentoonstelling die niet bezocht kon worden
De tentoonstelling Currents #8 in Marres kon in de gehele geplande periode geen bezoekers ontvangen vanwege de coronamaatregelen. Onder de titel And Me, Streams of You 14 zijn de werken van jonge kunstenaars uit België, Duitsland en Nederland samengebracht. Dichter Asha Karami schrijft vandaag voor Mister Motley over de tentoonstelling die niet bezocht kon worden.
AMSTERDAM CENTRUM POËZIEWEEK
J: ‘Wat weten zij ervan. Je bundel is toch ook niet voor het grote publiek geschreven.’ Maar als we de etalage van de boekwinkel naderen zie ik tussen de tentoongestelde poëziebundels alsnog een exemplaar van mijn bundel Godfaceliggen. Mijn kaken ontspannen.
A2 RICHTING MAASTRICHT
Ik hoor Toni Packer, een voormalige zenleraar, vertellen dat ze in een economieboek las dat mensen alleen dingen maken als er een winst te behalen valt. Toni vervolgt, afspeelsnelheid op 1,5x (ik ben ongeduldig):
‘Political propaganda, although it was supposed to be a scientific book. Do human beings only work if there is a profit? Only if one identifies with the product of one’s work? That has to be tested out. Whether doing something for its own sake… and the attention given to it… seeing it come into being, whether this is not its own deep satisfaction. Without profit or without identifying with it. No identity there, just the doing of it, and the love of it.
Is that possible?’
TUIN VAN MARRES, MAASTRICHT
Ik ben te laat. Ik snel door een poort en beland in een tuin waar een man aan het werk is. ‘Is hier de ingang?’ vraag ik. ‘Het museum is dicht’ zegt hij. ‘Maar ik heb een afspraak.’ Zijn ogen lichten op.
HAL VAN MARRES
Ik word enthousiast verwelkomd door een jonge vrouw. ‘Moet ik ook een masker opdoen?’ vraagt ze als ze me binnenlaat. Ik weet even niet hoe ik deze vraag moet beantwoorden maar sla het aanbod af.
‘We zijn zo blij dat iemand over de tentoonstelling gaat schrijven! De pas afgestudeerde kunstenaars kregen het afgelopen jaar nauwelijks aandacht door de coronamaatregelen.’
Ze brengt me wat foldertjes en waarschuwt me dat ik beter mijn jas aan kan houden. ‘Laat me weten als je wat nodig hebt of als je weggaat.’
MARRES, BEGANE GROND TWEEDE KAMER RECHTS
Ik loop alleen door de ruimtes en vraag me af hoe ik naar de tentoonstelling moet kijken nu ik niet meer alleen voor mezelf kijk. En waarom erger ik me nog steeds aan mijn piepende schoenen als er niemand anders is die het kan horen? Misschien is het geluid storend omdat jij het nu ook hoort. Op de grond ligt een groot oor, een sculptuur van Hilde Onis. Horen die random muntjes, sleutelhanger en een schroef die los in de oorschelp liggen erbij of? Ik maak een foto van het oor.
MARRES, BEGANE GROND EERSTE KAMER RECHTS
‘So nice to see you here,’ klinkt door de volgende ruimte, waarin de film Malfunction van Daniel Vorthuys wordt afgespeeld. Kleurrijke excentrieke figuren en fragmentarische dialogen.
‘Fairies do not age.’ Roodharige pruik en roze zomerjurk stappen uit een vintage Mercedes. Iemand met nepwimpers, ontspannen op een schapenvacht, de zon schijnt.
Geluid en beeld, ondertiteling en tekst, uitspraak en betekenis sluiten niet op elkaar aan. Ze zijn niet tot een eenheid te brengen. Het beeld laat iets zien, het geluid laat iets anders horen en alles loopt anders dan de verwachting in je hoofd
‘Has anyone got soft drugs on them?’ Iemand likt de rand van een opgerolde sigaret.
T vertelde laatst dat ze is overgestapt op zelf rollen. ‘Het moment dat je de sigaret dicht likt terwijl je nonchalant met iemand praat, oogcontact maakt en tegelijk je tong iets uitsteekt en het papier raakt… is opwindend.’
In hoeverre willen kunstenaars door middel van hun werk zelf gezien worden? Ik strandde laatst op een YouTube-kanaal van een jong gezin dat acht jaar in een Zweeds bosgebied woont in een houten hut zonder elektriciteit, riolering of verwarming. Ver van de giftige stad maken ze vlogs en onderhouden drie Instagram-accounts over hun minimalistische ruige leven. Hun home-tour op YouTube is drie miljoen keer bekeken. Sindsdien krijg ik veel aanbevelingen voor video’s van mensen die de maatschappij hebben verlaten en hierover vloggen.
In Nederland wordt nauwelijks poëzie gelezen en het kost een uitgeverij bijna altijd meer dan dat het opbrengt. Als dichter weet je dat er meestal niet meer dan paar honderd bundels verkocht worden per publicatie. Sterker nog, als er te veel bundels overblijven worden ze vernietigd, want dat is goedkoper dan ze op te slaan. Dichters worden op de hoogte gesteld van deze vernietiging en sommigen besluiten dan hun bundels op te kopen. Zelfs gerenommeerde dichters hebben hieronder te lijden. Hoe zou het zijn afgelopen met het boek ‘Kan niet vernietigd worden’ van Tonnus Oosterhoff?
Ik trek mijn jas dicht, het stilstaan koelt af. De lichten en beeldschermen zijn alleen voor mij aangezet.
Een recensent zei over mijn bundel dat ik nergens een poging doe om de lezer terwille te zijn. Hoe zit het met mijzelf als lezer van mijn werk? Heb ik niet alles gedaan om mezelf ter wille te zijn? Had de recensent een andere lezer in gedachte? Wat voor een toeschouwer hadden de makers van de werken die ik nu in Marres zie in gedachten? Volsta ik hier als toeschouwer?
MARRES, BEGANE GROND TWEEDE KAMER RECHTS
‘Voor een beginnend kunstenaar is zo’n tentoonstelling vaak een eerste erkenning en een springplank,’ hadden de curatoren gezegd. Al lopend denk ik aan mogelijke maatregelen waardoor musea wel te bezoeken zouden kunnen zijn: timeslots, maximumaantallen, maskers, ventilatie, een op afstand bestuurbare camera of videobellen met iemand in het museum. Steeds minder vaak hoor ik mensen praten over wat er waar te zien is, wat er speelt op hedendaagse kunstvlak. Waarom is een museum niet essentieel? Ik volg de krullende vormen van verschillende materialen in een soort installatie of schilderij van Eugen Wist. Het lijkt op een vergeten prikbord waar nog resten op zitten, alsof dit overgebleven stukjes zijn van iets groots dat hier hing en weggehaald is. Een installatie van afwezigheid. Zal ik mijn handschoenen aantrekken?
Hoewel ik langer stil sta bij de werken, ook bij de werken waar ik normaal snel langs zou lopen, en daardoor beter kijk, voel ik een afstand tot mijn kijkervaring. Hoe kan ik in een verslag recht doen aan de werken? Zijn kunstwerken alleen waardevol als ze zichtbaar zijn? Wat is de waarde van het ongeziene kunstwerk? Ik loop door naar het volgende werk.
Terwijl ik me verder afvraag hoe we als maatschappij omgaan met onze beelden en taal zie ik een A4 kunststofplaat waarop een tekst staat van een scenario in het Engels. In het midden een uitsparing met: “Attention – friction between languages – NOT native writer / speaker.” Het werk van Puck Kroon. Veel in weggestreept, verbeterd of er staan allerlei correcties en er is feedback bijgeschreven.
“…the longing for something that we have not yet had or known.” Onderstreept.
Hierbij staat de handgeschreven opmerking: “How is this possible?” Het lijkt iets essentieels te willen communiceren.
Op een andere plaat staat: “Without you we would not exist and without us you were invisible.”
De eerste persoon tegen wie dit kunstwerk dit zei was de kunstenaar zelf. Nu richt het zich tot mij, hier in de rol van de schrijver over deze tentoonstelling. Zonder dit kunstwerk zou ik ook onzichtbaar worden, dan had ik dit niet geschreven en had jij dit niet gelezen. Een kunstwerk maakt de toeschouwers zichtbaar door een deel van hen bloot te leggen of te weerspiegelen. Of een kunstwerk dat meer of beter doet dan een boom, een steen of vallende sneeuw zou ik niet zeggen. Maar we zijn wel geneigd beter of anders te kijken door de context die gecreëerd wordt en doordat in de kunst bewust en doelmatig wordt omgaan met materiaal, taal en beeld.
De curatoren zeiden dat de kunstenaars niet bezig waren met vragen over zichtbaarheid, ze gingen er namelijk vanuit dat de tentoonstelling op de een of ander manier toegankelijk zou zijn. Twee dagen voordat de tentoonstelling open zou gaan ging de lockdown in. Eerst zou deze tot 19 januari duren. Na de verlenging van de maatregelen werd pas duidelijk dat de werken helemaal niet gezien zouden worden. Dus moeten deze kunstenaars de werken gemaakt hebben met een publiek in gedachten. Zonder een kijker blijven het werk en de kunstenaar onzichtbaar. Er zijn schrijvers geweest die hun werk niet wilden publiceren, hoewel die verhalen uiteindelijk ambigu zijn. Ik google ‘artist refused to exhibit work’, zonder succes. Één zoekresultaat gaat over een sculptuur, een nepsteen van popartkunstenaar Ed Ruscha. Hij zou zijn kunstwerk ‘Rocky II’ ergens in de Mojavewoestijn verstopt hebben. Filmmaker Pierre Bismuth raakte geobsedeerd door het idee van dit verstopte kunstwerk en huurde privédetectives en informanten in om de sculptuur te vinden. Hij maakte een documentaire over zijn zoektocht: ‘Where Is Rocky II?’ (2016) en stelt vragen als ‘What is an art piece that nobody can see?’ Maar door deze documentaire bestaat dit kunstwerk als concept wel en is als zodanig niet meer onbekend. Deels de bedoeling van Ruscha. Daarnaast beïnvloedt het kunstwerk van Ruscha hoe we naar de natuur kijken. Een woestijn herbergt opeens een kunstwerk en elke steen zou dan dat kunstwerk kunnen zijn.
MARRES, BEGANE GROND DERDE KAMER RECHTS
Een volgende ruimte waar ik binnenkom zie ik ‘YOU YOU YOU YOU’ samen met grote ogen op gewoven textiel, het werk van Manon Clement. ‘TO CAPTURE YOU’ verticaal op een andere doek. Deze uitspraken hebben wekenlang in de leegte geschreeuwd tegen elkaar, geen you te bekennen tot ze nu eindelijk naar mij kunnen roepen. Wilt het werk dat ik ernaar kijk en het een stem geef, of word ik bekeken? Ze fluisteren, ze schreeuwen, of ik wel echt kijk willen ze weten, ze houden me in de gaten.
Zijn we steeds meer verschoven naar zoveel mogelijk gezien willen worden? Als het een overcompensatie is van de kindertijd omdat we ons te weinig gezien zouden hebben gevoeld dan verwacht ik dat het alleen maar erger zal worden. Ouders van nu zijn nog meer afgeleid door hun telefoons en levens. Er wordt waarschijnlijk meer vastgelegd en gedeeld, maar wordt er ook echt gekeken? Al die bewaarde foto’s en geschiedenissen, wie kijkt ernaar behalve voor een #throwbackthursday of #flashbackfriday?
Maar is het echt zo? Dat we steeds meer gezien willen worden? Of is het een meme, zo vaak herhaald dat ik het narratief ben gaan geloven? Propaganda zou Toni het misschien noemen.
MARRES, BEGANE GROND KAMER LINKS
Aangekomen bij de laatste kamer op de benedenverdieping stap ik in een droom van Marios Pavlou ‘Last night I dreamt that water loved me’. Klein, donker, alle muren bedekt met zwarte stoffen. Er hangen levensgrote doeken met naakte menselijke figuren die met spots worden verlicht. Voor het eerst vind ik erotiek accuraat weergegeven. Er is een herkenbare vloeibaarheid, bewegelijkheid in de weergave van de lichamen en dit wordt versterkt door de duisternis en het beschutte gevoel van de ruimte. Dit is mijn favoriete kamer. Ik stuur foto’s ervan naar J en T. Het is al half vijf. Ik was vergeten hoe langzaam ik door een museum beweeg, ik heb anderhalf uur besteed aan de begane grond en heb nog een half uur voor boven.
TRAPPENHAL MARRES
Veel van de werken kunnen later nog elders worden geplaatst. Zelfs een op maat gemaakt metalen kunstwerk van Hilde Onis dat een doorgang versiert, maar die zal ergens anders niet zo afgemeten ogen. Het enige werk waarbij dit helemaal niet kan is een muurschildering van Günbike Erdemir die speciaal voor de tentoonstelling is gemaakt. Die blijft straks voor altijd op de muren van de trappenhal, maar dan onzichtbaar onder een laag verf. Als er een hiërarchie is te maken in onzichtbaarheid dan wint dit werk het hiertussen wel.
MARRES, EERSTE ETAGE GROTE KAMER
Sommige kunstwerken lijken te bestaan zodat het niet te gezellig wordt.
MARRES, EERSTE ETAGE LAATSTE KAMER RECHTS
Boven aangekomen volg ik geluid. In de verte hangt een groot scherm en langzaam loop ik vijf levensgrote mensen tegemoet die me stil aanstaren en dan beginnen te neuriën. Een intense ervaring. Gehypnotiseerd blijf ik kijken en luisteren. Het deuntje van Kylie Minogue, ‘Can’t get you out of my mind’. Weer die You die met mij een gedaante krijgt. In dezelfde donkere kamer van Karen Zimmermann reageren een paar andere schermen op elkaar met beeld en geluid en samen creëren de schermen een symfonie.
MARRES, EERSTE ETAGE KLEINE KAMER NAAST TRAPPENHAL
Een kwartier lang zit ik stil met een koptelefoon op. Over werken waarover ik niet kies te vertellen kom je niets te weten. Die blijven hier ongezien.
MARRES, EERSTE ETAGE ACHTERSTE KAMER LINKS
Videocall vanuit Iran. T belt maar eens in de twee maanden dus ik neem op en loop tegelijk een stoffen tunnel in: een grot of baarmoeder gevormd uit gedrapeerde doeken door Günbike Erdemir. De beelden hangen als grotschilderingen en tonen mythische figuren, met hoorns, vrijend, biddend, sommige lijken in rituelen verzonken. Met mijn telefoon ga ik langs de beelden. T voelt zich gedesoriënteerd. ‘Ik bel een andere keer’ zegt ze en hangt op.
Ineens staat de jonge vrouw van de tentoonstelling achter me. ‘Je bent er nog…’
Ik kijk naar de tijd op mijn telefoon en zeg dat ik net naar haar toe wilde komen, dat ik klaar ben. Ik keer mijn rug naar de kunstwerken.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl