‘Remember that time is money’
‘What do you store in a bank? You store time. But is the money that is stored in the bank my past time – the time that I have spent in the past? Or does this money give me the possibility of buying a future?’
– Franco Berardi, Time Acceleration and Violence
Op 24 mei 2007 opende Italiaanse kunstenaar Cesare Pietroiusti voor één dag een winkel in een winkelstraat in Birmingham. Voorbijgangers werden uitgenodigd om in de winkel te komen kijken naar wat er werd aangeboden, namelijk: geld. Als je 15 minuten onophoudelijk bleef kijken naar een briefje van 10 pond, of 25 minuten naar een briefje van 20 pond, mocht je het briefje meenemen.
Door in zijn project ‘Money-Watching’ de werking van een winkel om te draaien en een bepaalde tijd van niks-doen te koppelen aan het verdienen van geld, laat Pietroiusti ons zien dat de relatie tussen tijd en geld een ingewikkelde relatie is; een waar we niet vaak over nadenken maar die we onbewust toch iedere dag belichamen. In het nadenken en schrijven over tijd is de relatie tussen tijd en geld er één die niet buiten beschouwing gelaten kan worden. Naast dat tijd een poëtisch, vloeiend, kosmisch, abstract of persoonsgebonden begrip kan zijn, heeft het namelijk ook een meer concrete kant. Er bestaat ook een politieke en vooral economische tijd en deze heeft een hele andere betekenis dan het heeft in bijvoorbeeld de zin van de natuurkunde of de meer innerlijke ervaring ervan.
Tijd is in principe iets wat je niet hoeft te verdienen. Je krijgt het, zonder er iets voor hoeven te doen. Afgezien van hoe lang je leeft, krijgt iedereen iedere dag evenveel tijd. Hoe je die gekregen tijd vervolgens besteedt is aan jou. Het huidige (economische) systeem waar we tegenwoordig in samenleven, vraagt echter om een bepaalde omgang met jouw tijd. Het bepaalt voor ons dat we, als we willen deelnemen in het systeem, een zeker deel van onze tijd moeten omzetten in iets wat waarde heeft, waar we iets tegenover kunnen zetten: geld. Tijd heeft van zichzelf in ons systeem geen waarde, het krijgt pas waarde als we het inruilen tegen geld, zoals Benjamin Franklin al treffend in 1748 stelde: ‘Remember that time is money’.
Voor meer dan 99% van de tijd dat geld werd gebruikt had het een letterlijke waarde, en betekende het echt iets. Totdat Richard Nixon in 1971 de link tussen geld en goud verbrak. De rest geschiedde. Tegenwoordig is het papiergeld wat in onze samenleving circuleert niet meer gedekt door het goud wat in de bank ligt te rusten. We bevinden ons in een systeem dat gebaseerd is op schulden, afspraken en ingewikkelde constructies die zo on-transparant zijn dat slechts een selecte groep mensen zich er mee bezig houdt en begrijpt hoe het systeem in elkaar steekt. De ontwikkeling van geld is altijd gebaseerd geweest op gemak; het was te lastig, te tijdrovend, te onduidelijk, te groot, te zwaar. Maar hebben we het onszelf nu niet juist heel moeilijk gemaakt?
Geld heeft tegenwoordig van zichzelf, net als tijd, geen waarde. Het is een leeg iets, een betekenisloos omhulsel voor het idee waar het echt om draait. Het heeft slechts een waarde omdat wij hebben afgesproken dat het dat heeft, en is als gevolg daarvan een van de belangrijkste schakels in hoe we ons leven organiseren. Het systeem heeft ervoor gezorgd dat de tijds-vrijheid die we van nature hebben, is ingeperkt, zodat er controle is over hoe wij mensen onze tijd besteden. Juist doordat het geldsysteem tot zo’n onduidelijk en ingewikkeld ding is verworden, komt het op ons over als iets wat we wel uit handen moeten geven, iets waar we zelf geen zeggenschap over hebben. Maar als tijd geld is, of in ieder geval de basis ervan, heeft onze tijd dan juist niet nog veel meer waarde dan het geld wat we ermee verdienen? Ervoor kiezen om niet volledig in het systeem mee te gaan en zelf bewust kiezen hoe je je tijd indeelt, besteedt, uitgeeft, zou je kunnen zien als een politiek statement. Wat nou als we er zelf voor kiezen om de waarde toekennen aan onze tijd in plaats van aan geld?
Time-banking is een antwoord op deze vraag. Het idee is niet nieuw, maar het is juist de reactie op ons huidige geldsysteem die het interessant maakt. Het concept is simpel: de valuta bestaat niet uit geld, maar uit tijd. Het hedendaagse time-banking ontstond rond de industriële revolutie en is inmiddels uitgegroeid tot een internationale beweging. De time-banks hebben als doel een autonome economie te vormen die losstaat van het staats-geregelde geldsysteem, om vervolgens een uitwisselingssysteem ontwikkelen waarin de waarde die toegekend wordt aan een dienst of object zo dicht mogelijk ligt bij de hoeveelheid menselijke arbeid die nodig is om het te maken / uit te voeren. Tijd wordt hierbij dus de valuta en er ontstaat dan vaak ook werkelijk een valuta-systeem van biljetten, in het algemeen vaak time-dollars genoemd, die gebruikt worden om mee te betalen. Vaak zijn het diensten die worden verhandeld, bijvoorbeeld: als jij iemand helpt met het doen van zijn belastingaangifte, verdien je het aantal uren die je hebt gespendeerd aan het helpen van diegene. Deze uren kun je vervolgens weer ergens anders aan uitgeven, om iemand jou te laten helpen met het schilderen van je huis bijvoorbeeld. Maar ook goederen kunnen worden gekocht met tijd. In zekere zin is time-banking dus een alternatieve economie, waarin vooral centraal staat dat het er een is die veel meer gebaseerd is op sociale banden, transparantie en solidariteit dan ons reguliere geldsysteem.
De time-banks ontstaan vaak binnen een community, regio of stad, die dus hun eigen geldsysteem gaan hanteren. Maar ook globaal zijn er initiatieven, zoals de wereldwijde time-bank die TIMEREPUBLIK in 2013 startte. Ook in Nederland is er een time-bank opgericht, door kunstenaars Julieta Aranda and Anton Vidokle, in samenwerking met e-flux magazine en Stroom Den Haag. Met hun Time/Bank hopen ze een immateriële valuta, zogenaamde ‘hour-notes’ die zijn ontworpen door kunstenaar Lawrence Weiner, en een micro-economie te creëren voor de culturele sector. Centraal staat dat deze niet plaatsgebonden is en een gevoel van waarde wil brengen voor veel van de uitwisselingen die al plaatsvinden in het culturele veld – en dan vooral voor die uitwisselingen die geen goederen produceren en daardoor vaak buiten het idee van ‘waardevol’ vallen volgens de regels van ons reguliere geld- en waardesysteem, of waar van de kunstenaar vaak wordt verwacht dat er geen betaling nodig is. De e-flux Time/Bank heeft nu 11 ‘vestigingen’ over de hele wereld. In Den Haag is er een actief via https://timebank.cc, waarbij meer dan 1000 gebruikers aangesloten zijn en van alles wordt aangeboden/gevraagd, van veganistisch koken tot hulp bij het ontwerpen van een website.
Ondertussen zijn er in zo’n 34 landen verschillende time-bank initiatieven actief, in Amerika en Engeland beide zelfs 300. Zo heeft de stad Ithaca in Amerika zijn eigen valuta die gebaseerd is op tijd: ‘Ithaca Hours’. Ithaca’s time-bank werd opgezet door kunstenaar Paul Glover in 1991 en wordt vaak gezien als een van de eerste succesvolle hedendaagse time-banks; op een gegeven draaide bijna de volledige stad op Ithaca Hours. ‘We all have time, and -without gold or silver, which the dollar does not have either – we created money backed by our time’ , aldus Glover. Ithaca Hours worden nog steeds gebruikt in Ithaca. Het brengt de gebruikers vooral vier voordelen: ze verdienen meer, omdat de valuta direct wordt geruild en binnen hun community blijft; ze zijn minder afhankelijk van de staat, de banken en het bestaande geldsysteem; ze leven minder belastend voor het milieu; en ze versterken en onderhouden hun community. Ze maken een bewuste keuze hoe hun tijd te gebruiken, en maken hiermee ook een politiek statement dat een voorbeeld vormt voor andere time-banks. Ze staan los van het systeem en creëren voor zichzelf een andere, meer vruchtbare, relatie tussen geld en tijd.
Zowel het ont- als bestaan van time-banks, de ontwikkeling van ons geldsysteem en het ‘Money-Watching’ project van Cesare Pietroiusti kunnen ons bewust maken van de ingewikkelde connectie tussen tijd en geld en van het politieke statement dat je kunt maken door simpelweg even buiten het systeem te stappen. Ze laten ons zien dat we onze eigen relatie tussen tijd en geld kunnen onderzoeken en bepalen. En om in de termen van tijd te blijven: dit kan ons hoop geven voor de toekomst, omdat het toont dat het huidige systeem niet hét systeem is en er ook andere manieren en systemen zijn geweest, zijn en zullen komen.
Kunst heeft het vermogen de tijd te kunnen vervormen; te vertragen, stil te zetten of er doorheen te reizen. In een serie artikelen onderzoekt kunstenaar Sanne de Vries kunstwerken die de verschillende aspecten van tijd onderzoeken.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl