Portretten van de afwezige mens – Ansuya Blom in Club Solo

Spell (2012) 

Op de bovenverdieping van Club Solo, in een donkere ruimte met verduisterde ramen, speelt de film “Spell”. Een van de meest memorabele werken in de solo van Ansuya. Ze toont ons in deze film een reeks zwart-wit foto’s met hoog contrast, steeds voorzien van een tijdstip en een dag van de week in de rechterbovenhoek. Tijdens het aanschouwen van deze foto’s, waarop niet altijd duidelijk is wat je nou eigenlijk bekijkt, fluistert een stem teksten van Franz Kafka je hoofd in. De foto’s in deze zes minuten durende film zijn geschoten in het Franse huis van Theo van Doesburg. Het zijn voornamelijk detailshots afwisselend tussen beelden waarop je vrij duidelijk kleine voorwerpen zoals pillen ziet, tot beelden waarop je enkel een structuur te zien krijgt. De voorgelezen teksten dragen bij aan de hypnotiserende, bijna psychedelische sfeer. Juist ook omdat ik als toeschouwer maar geen grip krijg op het verhaal dat verteld wordt. Ik weet niet welke teksten van Kafka gebruikt zijn in deze film. Wel blijft de zin: ‘’you’re sleeping besides your body’’ in mijn hoofd rondspoken. De toon van de verteller zorgt ervoor dat de teksten zich mengden met mijn eigen gedachten. Steeds wanneer ik denk grip te krijgen op een zin die me ingefluisterd wordt, word ik wakker geschud met een nieuwe afbeelding of een nieuwe zin. Een unheimische ervaring die associaties opwekt naar de slapeloze momenten waarop je tussen een volledige slaap en volledig wakker zijn bevindt. Ansuya laat de toeschouwer hiermee een moment ervaren waarop de psyché de overhand neemt, een moment waarop je, zoals je ingefluisterd wordt in de video, naast je lichaam slaapt.  

The concept of anxiety (2008) 

Een van de eerste werken waar ik tegenaan kijk bij binnenkomst in de zaal beneden is “The concept of anxiety”. Een werk waarin illustraties van mieren over bladzijdes uit het gelijknamige boek van filosoof Kierkegaard krioelen. Het onderzoek van Kierkegaard naar angst vormt in dit werk letterlijk en figuurlijk de ondergrond. In‘’The concept of anxiety’’ beschrijft Kierkegaard wat angst inhoudt, hij beweert bijvoorbeeld dat het nietige onlosmakelijk verbonden is met angst. Het ontbreken van iets wekt volgens hem angstgevoelens op, hij gebruikt vaak het voorbeeld van het ontbreken van leven, volgens hem het ultieme nietige, de dood. Ansuya heeft eerder in een Kunst is lang-aflevering toegelicht dat ze bepaalde termen in deze tekst te hard vond. De mieren bedekken deze woorden en schermen ons op die manier af van de angst. Ansuya benoemde in dat interview ook dat taal een barrière kan creëren die bepaalde groepen uitsluit. De sociale constructen en samenlevingen die mieren erop nahouden zijn hier haar antwoord op. Ze zei over mieren: ‘Je ziet een mier en weet meteen, er is niet één mier, dat kan niet. Er zijn er altijd meer.’ Ansuya verwijst met de toevoeging van de mieren naar de vergelijkbare sociale constructies die wij als mensen in stand houden, bijvoorbeeld onze drang in groepen te leven. De constructies waar niet iedereen zich in begrepen voelt en waar niet iedereen zich aan wil of kan houden.  

Hatch open: the merely schematic (2020/2021) 

Het nieuwste werk binnen Ansuya’s solo, dat ze specifiek maakte voor deze expositie is ”hatch open: the merely schematic”. Ze heeft voor dit werk een ruimte ontworpen, een langwerpige white cube. Voor je deze ruimte betreedt, zie je enkel de buitenste witte muren van deze cube. Bij binnenkomst word je verrast door felrode tekeningen op grote vellen papier die de muren vullen. Elk van deze zes tekeningen zijn gevuld met dunne en dikke lijnen. De dunne lijnen zijn poreuze structuren van een houtcel en de dikkere lijnen de structuren van een lichaamscel. Tussen en over deze structuren zijn verschillende organen en meubilair getekend op plastic vellen die over het werk zijn geplakt. Tussen deze tekeningen hangt een verticaal vel papier met tekst. De tekst lijkt een niet nader toegelicht persoon op een medische manier te beschrijven. Wanneer ik me in deze ruimte bevind heb ik het gevoel dat ik me in de leefomgeving van de in de tekst omschreven persoon begeef. De combinatie van het lichaam en het meubilair, beide vormgegeven in rode lijnen, geeft mij het idee dat Ansuya deze onderdelen onder de term ‘omgeving’ samen wil brengen. Ze legt de nadruk zo sterk op het innerlijke, de psyche, dat lichaam en omgeving een gezamenlijk restant vormen. Niet meer dan een achtergelaten lege huls. Een overblijfsel van waar ooit leven heeft plaatsgevonden. Als de achtergelaten huid van een slang na het vervellen, of een cocon van een rups nadat het beestje er als een vlinder uitgevlogen is. Ik vraag me af of de persoon die hier woont of gewoond heeft nog aanwezig is. Bevind ik me in zijn of haar lichaam? Elke minuut die ik met dit werk doorbreng versterkt het gevoel dat ik inbreek in iemands privacy. Het gevoel dat ik inbreek in iemands zijn, losgekoppeld van een ziel of wat er dan ook overblijft wanneer je het lichaam en iemands omgeving wegdenkt.

Jean-Pierre Raynaud 

Zoals altijd in Club Solo worden er aan een solo een paar associatief geselecteerde bestaande werken toegevoegd. Ditmaal zijn deze gekozen door Thibaut Verhoeven van het S.M.A.K. in Gent. Het gaat om de werken Psycho-Objet Tour de Babel en 300 pots van Jean-Pierre Raynaud. 
De installatie Psycho-Objet Tour de Babel bestaat uit twee witte betegelde panelen die lijken op een graf. Op het staande paneel bevindt zich een bij de kop afgesneden foto van een volwassen figuur. Op het liggende paneel staat een kinderzitje met op het tafelvlak hiervan een rode hoop materie. Het werk toont de clash tussen leven en dood en weet met symboliek psychologische concepten weer te geven, zoals met het gebruik van de kleur rood als symbool voor de menselijke psyche. Door deze symboliek kan Jean-Pierre Raynoud met kleine ingrepen een concept in allerlei situaties plaatsen waar ze normaal niet fysiek zichtbaar zouden zijn. 
Het werk 300 pots, waarvan er in Club Solo acht aanwezig zijn, bestaat uit acht rode potten gevuld met de rode materie die ook op het kinderzitje ligt. De rode materie staat symbool voor de mens en zijn psyche, gevormd en geforceerd in deze vorm van de bloempotten. Hiermee geeft het werk kritiek op modernistische sociale structuren zoals bijvoorbeeld de acceleratie, onze drang naar het versnellen van onze vooruitgang als mens. Het laat de mensen die hier geen deel van uit willen of kunnen maken aan ons zien. Een mooi gevonden aansluiting op het werk van Ansuya. 

Met haar solo geeft Ansuya een breed overzicht van het werk dat ze in de laatste 35 jaar maakte. Het ene werk loopt over in het andere en overal blijft het psychologische de hoofdrol spelen. De hele solo voelt als een achtergelaten lichaam, de lege behuizing van een persoon waarvan je steeds twijfelt of het nog bewoond wordt. Ze versterkt met elk werk het narratief van anders kijken naar je eigen lichaam en je plaats in de sociale structuren van de mens.  
Het door S.M.A.K. toegevoegde werk samen met Ansuya’s verwijzingen naar filosofie, plaatsen de tentoonstelling in een lijn van onderzoek naar wat de sociale norm van ons mensen vraagt en wat de effecten op ons zijn wanneer we deze normen niet kunnen naleven. Het onderbelichte wordt belicht, maar met respect, er wordt een klein zaklampje op gericht, geen felle bouwlamp. Ansuya legt het onderbelichte geen narratief op, ze laat het in eigen woorden, zijn eigen verhaal vertellen. 

Graag zou ik afsluiten met een gedicht dat ik schreef over deze expositie. 

Ik droom mijn leven,  

Een oog open, 

Kijk achter me, 

Wat was dat? 

Voor ik het zie, 

Is het verzopen, 

Mieren lopen, 

Mieren lopen, 

Verstop je je, 

Voor mij als kijker? 

Of is niet zien, 

Waarop je hoopte? 

Ansuya Blom’s expositie in Club Solo is tot en met 19 December 2021 te bewonderen.