Portalen naar een begin en een einde – in gesprek met jahi quasim reeberg

Tijdens mijn afstuderen toonde ik vier werken, twee lange doeken en twee kleinere doeken die samen een geheel vormen. Mijn scriptie is een lang gedicht, ik gaf het de titel The synta(x)* of unearthing a way back to Ra, a user’s guide 2 infinity. Ik werkte rond de vraag: wat betekent het voor mijn zijn om een begin en einde te hebben? Hoe besta ik, als Zwart en trans persoon, in het verleden en een oneindige toekomst? Het raakte me dat er geen of weinig archieven zijn voor mij waarin ik terug kan kijken naar wie er voor mij kwam. Als er gaten zijn in wat we als archief van de mensheid beschouwen, hoe kan ik die dan opvullen? Afrofuturisme en Sun Ra hebben me geïnspireerd om te reflecteren op hun ideeën: wat als we helemaal niet van deze aarde komen? Er is geen vrijheid, geen bevrijding, op deze aarde voor Zwarte mensen, dus waarom zouden we hier verder willen zoeken? Aan de ene kant vind ik dat een hoopvolle gedachte. Aan de andere kant denk ik: nee, fuck it, ik wil juist op deze aarde zijn en hier maken wat ik wil maken. Ik denk na over mijn werk als een portaal: een plek die kan leiden naar een parallelle wereld, waarin die voorouders en geschiedenis wel te zien zijn. Bij mijn afstudeerwerk wilde ik mijn voorouders voorstellen als zonnegoden. En dat idee van het archief brengt me ook bij mezelf. Het is een manier om mezelf te tonen en in een archief te plaatsen.

Ik ben naar de kunstacademie gegaan, maar ik heb daar niet echt schildertechniek geleerd. Ik zie mezelf als autodidact. Ik heb leren schilderen door mijn eigen gezicht na te tekenen van foto’s. Op een gegeven moment heb je die foto’s niet meer nodig, maar blijft er een idee van een gezicht over. Vaak schilder ik niet bewust mezelf, maar zien mensen me er wel in. Ik vind dat grappig om te horen. In de Barok had je dit ook, dat mannen zichzelf schilderden, ook al schilderden ze eigenlijk een vrouw, omdat ze geleerd hadden hun eigen evenbeeld te schilderen.

De symbolen die ik gebruik zijn nooit heel expliciet. Als iemand het opmerkt hoop ik dat ze me vertellen wat het voor hen betekent. Het zit bijvoorbeeld ook in de figuur van de ster die ik gebruikt heb op verschillende schilderijen. Enerzijds is dat een verwijzing naar wat je op een vlag ziet, die van Suriname of Kaapverdië bijvoorbeeld. Anderzijds kan het ook gewoon een ster zijn, ‘a spark’, iets dat activeert. Of een ster als een hemellichaam, als iets kosmisch. Wat mensen er ook bij voelen, trots op hun land of een verwijzing naar iets wat voor hen belangrijk is, ik laat dat open. En als je die kam herkent, is het een soort knipoog. Maar als mensen dat er niet uithalen, wil ik dat ze nog steeds het werk kunnen waarderen omdat ze het mooi vinden, ook als ze niets van kunstgeschiedenis kennen.

Ik ben heel benieuwd naar wat mensen erin zien, maar ik hoop dat ze verder kijken dan het beeld. Ik heb moeite met de term ‘researcher’, want die verwijst naar iets academisch, maar er zit wel veel theorie achter mijn werk. Ik lees veel: bell hooks, Saidiya Hartman, Lola Olufemi, en wat ik lees vertaal ik naar mijn schilderkunst. Wanneer ik in de studio ben staat er altijd wel muziek op, of een playlist op YouTube die ik blijf aanvullen, met referenties, lezingen, interviews, alles waarvan ik wil dat het mij omringt als ik een werk maak.

Ja, is het onderzoeker, kunstenaar, dagdromer, ‘storyteller’? Die laatste is het meest omvattend. Saidiya Hartman heeft het in haar werk ook over het ‘reclaimen’ van een narratief. En dat er een ‘counter-narrative’ is. Tegenwoordig denk ik dat ik niet wil reageren op het narratief dat centraal staat, ik wil de autoriteit hebben over mijn eigen verhaal. Wanneer ik in mijn werk over Blackness praat, dan ben ik me er bewust van dat mijn perspectief heel specifiek is: ik ben in Nederland geboren. Ik heb eerder weleens de term ‘Afropean’ gebruikt, ik kwam het tegen in een boek van Johnny Pitts. Hij is Brits, met een Zwarte ouder. Hij is in verschillende grote steden in Europa gemeenschappen gaan opzoeken die ook een specifieke ervaring van Blackness hebben. African American zijn is weer heel anders. Een van mijn docenten bracht me tot het inzicht dat Afropean nog steeds een Europese identiteit centraal stelt. Die kritiek begrijp ik ook, toch is het een term waar ik me momenteel thuis bij voel.

Ik zie een archief als iets dat niet lineair is, het is oneindig. Mijn werk leeft door in anderen, en hun werk weer in anderen. Tijdens het schilderen ben ik me er bewuster van geworden dat ook als ik mijn werk maar aan één persoon laat zien, er al publiek bij betrokken is. Tegenwoordig zijn er veel instituten die specifiek programma’s gaan maken voor de gemeenschap. Maar dat is niet iets dat ik bewust doe. Ik ben daar onderdeel van, ik zit er sowieso in. Ik leef de community, zeg maar. Nu heb ik tijdelijk geen studio, maar toen ik nog mijn plek had in Coolhaven, vroeg ik vaak aan vrienden of ze wilden langskomen. Je mag komen chillen, doe maar wat je wil, ik ga schilderen. En dan vragen we elkaar naar referenties en muziek, of dan gaat een vriendin ook tekenen in de studio. Op die manier voel ik dat de gemeenschap aanwezig is in mijn werk. Ik verwerk al die contacten in het maakproces. Ik geloof ook niet dat er iets bestaat als één kunstwereld. Er zijn zoveel kunstwerelden, het gaat er om dat je jouw kluitje mensen vindt met wie je verder wilt.

Vanaf jongs af aan zijn er dingen die ik voel maar niet onder woorden kan brengen. In het verleden waren deze momenten ook vaak de start van een werk. Ik ging schilderen en keek waar ik uitkwam; of ik zo kon tonen wat ik voelde. Ik maakte het werk gran tangi Mama Aisa (2021) waarop je Mama Aïsa ziet, moeder aarde, die iemand omhelst. Het werk is een ode aan haar, aan hoe zij mij voedt en verzorgt, hoe ik dat ervaar. Het voelt heel groots, wat ook eng kan zijn. Die omhelzing kan ook een wurggreep zijn. Maar toen ik dit schilderde dacht ik, misschien ervaart een ander dit net zo, en kunnen we ervaringen delen. Het idee van eren of een ode is belangrijk voor me: beeld geven, letterlijk het verbeelden van mensen of ervaringen.
Spiritualiteit als thema is een integraal onderdeel van mijn werk en het beïnvloedt me ook op een intuïtief niveau. Ik voel aan welke kleuren ik wil gebruiken op een doek. Ik schets vrij weinig, alleen de grote onderdelen en dan altijd direct op het materiaal. Wanneer ik naar de studio ga, zet ik daar vaak als eerste muziek op terwijl ik wierook brand, dat voelt bijna als een ritueel.

Ja, en het is allemaal deel van één leven. Ik ben altijd kunstenaar, ik ben altijd mezelf, het is allemaal dezelfde praktijk. Zoals ik altijd onderdeel van de gemeenschap ben. Toen ik net op de kunstacademie zat dacht ik dat ik een heel andere praktijk moest starten, één als kunstenaar en één als mens. Ik schilderde al lang, maar nooit in het kader van een opleiding. Pas op het moment dat ik terugging naar mijn intuïtie, en de academie zag als een manier om feedback te krijgen, ben ik weer echt gaan schilderen. Ik wil vooral blijven schilderen, me verdiepen in de materie, en mijn werk tonen aan verschillende mensen buiten die beschermende laag van de academie. Je hoeft niet alles in één keer weg te geven. Ik moet mijn beste werk nog maken.