Pope.L (1955 – 2023) en zijn kritiek op de zichtbaarheid van het zwarte lichaam in de openbare ruimte
In de laatste week van december overleed de kunstenaar Pope.L. Zijn performances, waarin de kritiek op de zichtbaarheid van het zwarte lichaam in de openbare ruimte centraal staat, nemen een belangrijke plek in binnen de geschiedenis van de Afrikaans-Amerikaanse kunst en postmoderne performance. Zijn lichaam was zijn instrument, en hij was bereid het in te zetten op manieren die voor hemzelf en zijn toeschouwers ongemakkelijk, bizar, komisch en traumatisch waren. In 2019 schreef Jeanette Bisschops dit essay over zijn oeuvre.
William Pope.L’s eerste Crawl performance (1978) vond plaats op Times Square in New York. Gekleed in een bruin pak en een geel veiligheidsvest manoeuvreerde hij op zijn handen en knieën door de menigte, op enige afstand gevolgd door een fotograaf. De lens van de fotograaf legde het plaatje vast: toeristen kijken verontrust en meewarig toe, buurtbewoners gaan onverstoorbaar door met hun dag, en een politieagent legt een paternalistische hand op de schouder van de kunstenaar, hem aansporend weer op te staan. Pope.L kruipt verder. Zijn Times Square Crawl zou de eerste zijn van meer dan dertig vergelijkbare performances die in New York en andere steden en landen plaatsvonden. Zijn ‘kruip-performances’ verliepen niet altijd soepel. Tompkins Square Crawl (1991), die de kunstenaar uitvoerde in pak en stropdas, werd na slechts één block gestopt door een zwarte toeschouwer die de performance zag als bespotting van daklozen en van de waardigheid van de zwarte man. ‘Ik draag zo’n pak naar mijn werk!’ schreeuwde hij Pope.L toe, voordat hij er een politieagent bij haalde.
Pope.L ’s Crawls, maar ook veel van zijn andere performances waarin de kritiek op de zichtbaarheid van het zwarte lichaam in de openbare ruimte centraal staat, nemen een belangrijke plek in binnen de geschiedenis van de Afrikaans-Amerikaanse kunst en postmoderne performance. Zijn lichaam is zijn instrument, en hij is bereid het in te zetten op manieren die voor hemzelf en zijn toeschouwers ongemakkelijk, bizar, komisch en traumatisch zijn.
Toch bleef Pope.L lange tijd een onbekende naam binnen de kunstwereld. Dat is te merken aan het publiek dat aanwezig is bij zijn meest recente Crawl, getiteld Conquest, die op zaterdag 21 september 2019 wederom in New York plaatsvond. Bij aanvang van deze vooraf aangekondigde Crawl kwam maar een een kleine groep geïnteresseerden opdagen, die gedurende de performance gestaag groeit. Het publiek lijkt vooral te bestaan uit insiders uit de kunstwereld; jonge, voornamelijk witte kunststudenten en professionals, maar ook een aantal van Pope.L’s peers die zijn werk duidelijk al langer volgen en van de gelegenheid gebruik maken om hem aan te spreken.
Zijn naam kan binnenkort waarschijnlijk op meer herkenning rekenen. Conquest is namelijk de eerste van een drietal presentaties van zijn werk, georganiseerd door Public Art Fund, MoMA en Whitney onder de overkoepelende titel “Pope.L: Instigation, Aspiration, Perspiration”. Het is voor het eerst dat deze drie instellingen hun handen ineenslaan om gezamenlijk het werk van één kunstenaar uit te lichten. De multidisciplinaire kunstenaar werkte gedurende zijn carrière binnen verschillende media zoals schilderkunst, video en installaties, maar werd vooral bekend vanwege zijn performatieve werk, dat centraal zal staan in de overzichtstentoonstelling in het MoMA.
De late waardering van zijn werk lijkt veroorzaakt door een groeiende erkenning van performancekunst – lange tijd het ondergeschoven kindje van de kunsten – binnen de institutionele kunstwereld. Performances zijn nu eenmaal een stuk moeilijker ‘tentoon te stellen’ dan schilderijen of sculpturen. Je hebt te maken met levende lichamen en een onvoorspelbare interactie met het publiek. Wellicht hebben technologische ontwikkelingen een aandeel in de populariteit van performancekunst. We leven in een tijd waarin we overspoeld worden met performatieve beelden, razendsnel verspreid door talloze apps zoals Instagram, Snapchat en Tiktok. We positioneren onszelf online, leggen onszelf en de wereld om ons heen vast op de door onze gewenste manier, delen de beelden met vrienden en onbekenden en verzamelen volgers.
We zetten ons lichaam niet alleen online in om onze persoonlijke populariteit te verhogen. Het bewustzijn dat ons lichaam een rol speelt en ingezet kan worden in politieke en sociale kwesties dat opkwam in de jaren ‘70 is weer volop aanwezig. De groeiende populariteit van performances in de kunstwereld lijkt dit groeiende bewustzijn te weerspiegelen. Kunstenaars laten hun solitaire studio praktijk meer en meer los, en bewegen zich richting het direct delen van de kunstervaring. De populariteit van performancekunst is terug te zien bij Biënnale van Venetië, waar de laatste twee Gouden Leeuwen voor een performance werk werden uitgereikt: in 2017 voor Faust van Anne Imhof en in 2019 voor Sun and Sea (Marina) door het Litouwse collectief Neon Realism (Rugile Barzdžiukaite, Vaiva Grainyte en Lina Lapelyte). Ook hebben steeds meer instellingen een aparte afdeling of ruimte voor performancekunst ingeruimd, zoals de Tate Modern Tanks (geopend in 2012). Binnenkort opent het verbouwde MoMA zijn “The Studio”: een ruimte waarin performatieve kunstwerken worden geïntegreerd in de permanente collectie.
Het bewustzijn dat ons lichaam een rol speelt en ingezet kan worden in politieke en sociale kwesties dat opkwam in de jaren ‘70 is weer volop aanwezig.
Pope.L’s Conquest vond dan wel niet binnen een fysiek instituut plaats, de invloed van de kunstinstituten op het eerste deel van het drieluik was voelbaar, en maakte het tot een van zijn meest geïnstitutionaliseerde Crawls.
Online werd een open call uitgezet voor de groep vrijwilligers die deze keer de ‘kruip’ tocht voor hun rekening zou nemen. Ze droegen bij wijze van een door de kunstenaar ontworpen t-shirt. Vergunningen werden braaf aangevraagd. De Crawl werd opgedeeld, groepjes van vijf kruipers werden door vrijwilligers één blok lang begeleid en afgelost door een nieuwe groep. Ze werden aangestuurd door een maarschalk die de lucht parfumeerde met tabaks en teakhouten geur. Met een bezem veegde hij niet alleen de stoep schoon voordat eroverheen gekropen werd maar hij zorgde er met het geluid van de bezem ook voor dat de deelnemers wisten welke richting ze uit moesten kruipen. Gedurende vijf uur namen ongeveer 140 mensen deel – uiteenlopend in leeftijd, etniciteit en fysieke mogelijkheden – door hun lichamen blok voor blok langs een route van 2,5 km door de wijk “the Village” te slepen. De grootste groeps-Crawl tot nu onderzoekt volgens de kunstenaar wat iemand leert als zij zichzelf vernedert door haar ‘verticaliteit’ en privileges op te geven, of toekijkt hoe anderen dat doen.
Met een bezem veegde hij niet alleen de stoep schoon voordat eroverheen gekropen werd maar hij zorgde er met het geluid van de bezem ook voor dat de deelnemers wisten welke richting ze uit moesten kruipen.
De hele ervaring van de Crawl, die normaal gesproken als een verkenning van kwetsbaarheid rondom etniciteit, klasse en macht getypeerd kan worden, komt ditmaal over als een spektakelstuk. De kunstenaar zegt al in het begin: ‘dit is niet mijn Crawl, vandaag deel ik de pijn.’ En er zijn momenten dat inderdaad duidelijk even wordt afgezien door de deelnemers, bijvoorbeeld door de moeder die haar kwetsbaar uitziende pasgeboren baby onder haar buik heeft bungelen en overduidelijk bezorgd is om het welzijn van haar kind, en de visueel beperkte vrouw met een blindengeleidestok in haar hand. Toch ontbreekt de spanning die door de vroegere Crawls ongetwijfeld werd opgeroepen, en dat komt niet alleen doordat het nu eenmaal verontrustender is om een eenzame man op straat te zien kruipen dan een vrolijke groep mensen omgeven door vrijwilligers en toeschouwers die hen aanmoedigen. De locaties waar we langskomen zijn zorgvuldig door de kunstenaar geselecteerd en zijn verbonden met de gelaagde geschiedenis van de wijk.
Het is een plek waar zwarte mensen tot aan de Nederlandse kolonisatie met elkaar mochten trouwen, waar kunstenaars en muzikanten samenkwamen, en de gevolgen van de AIDS crisis sterk merkbaar waren. Het tabak en teakhouten parfum dat door de maarschalk wordt verspreid tijdens de performance refereert naar de meest belangrijke producten van de slavenhandel in de Verenigde Staten. Het is een geschiedenis die de Amerikaanse samenleving nog steeds in grote mate beïnvloed. En dat is precies waar de schoen wringt tijdens deze performance. Zijn vroegere Crawls waren bedoeld om de aandacht te vestigen op de ervaring van het ‘niets hebben’, van dakloos zijn, het gevaar van het op straat moeten slapen, én de mogelijk verdachte aanwezigheid van een zwarte man in de openbare ruimte. De koloniale geschiedenis van New York die zijn doorwerking vindt in het heden, is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis en het heden van Pope.L, zelf een zwarte man. De -voornamelijk witte- deelnemers aan deze laatste Crawl kunnen dan wel gebonden zijn aan een rolstoel of door ouderdom niet goed vooruitkomen, een aantal minuten geblinddoekt op straat kruipen -veilig begeleid door de vrijwilligers van het Public Art Fund- kan geen écht inzicht geven in het leven van gemarginaliseerde mensen in het Verenigde Staten van 2019. We leven immers in een tijd waarin meer dan twintig procent van de zwarte gemeenschap in armoede leeft en alleen het dragen van een capuchon reden hoeft te zijn neergeschoten te worden, als je een zwarte man bent.
Zijn vroegere Crawls waren bedoeld om de aandacht te vestigen op de ervaring van het ‘niets hebben’, van dakloos zijn, het gevaar van het op straat moeten slapen, én de mogelijk verdachte aanwezigheid van een zwarte man in de openbare ruimte.
Op een afstandje loopt Pope.L mee en kijkt toe samen met de curator van Public Art Fund. Het hele gebeuren wordt zorgvuldig gedocumenteerd door meerdere cameramensen die de toeschouwers met regelmaat aansporen niet in het beeld te gaan staan. Dat alles zo gelikt aanvoelt is met opzet, zegt Pope.L Het is een referentie naar de wijk – en eigenlijk de hele stad- waar doorheen gekropen wordt, de beladen geschiedenis is ondertussen weggepoetst en niet meer te voelen. Toch zegt hij bij aanvang van de Crawl dat hij hoopt opschudding te veroorzaken. En ook als toeschouwer verwacht je meer uit balans gebracht te worden door een performance van een van de meest provocerende kunstenaars uit de geschiedenis. Of dit als waarschuwing gezien kan worden tegen de groeiende institutionalisering van performancekunst zal moeten blijken, maar het zal niks afdoen aan de impact van Pope.L’s overzichtstentoonstelling. Die zal het grote publiek ongetwijfeld op z’n knieën krijgen.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl