Over hoe het maakproces minder mens-centrisch zou kunnen zijn – afstuderen met Maxime Coster

Tijdens haar eindonderzoek heeft Maxime Coster een alternatieve denkwijze uiteengezet waarin het maakproces van de kunstenaar bevraagd wordt. Volgens Maxime is de menselijke kunstenaar niet allesbepalend in het creatieproces, maar moeten we ons meer bewust zijn van anderen, objecten en processen die meewerken aan een kunstwerk.

Waar kwam bij jou het idee vandaan dat een kunstenaar geen allesbepalende maker is? 

“Tijdens mijn studie liep ik altijd helemaal vast bij het maken van werk, omdat we elke stap in het maakproces tegenover onze docenten moesten verantwoorden. Ik merkte dat het idee dat ík alles moest bepalen voor mij helemaal niet werkbaar is. Zo kwam ik op het idee om een onderzoek te doen naar waar het idee van allesbepalende maker eigenlijk vandaag komt. En kunnen we ook op een andere manier kijken naar het maken van kunst?

Ik was al bekend met de zogenaamde new materialist theorieën: een stroming van filosofische theorieën die het idee van een mens-centrische wereld ontmantelen. Deze stroming omarmt juist het idee dat niet alleen mensen in de wereld actief functioneren, maar dat er allerlei objecten, materialen en processen ook actief met ons meebewegen. Deze theorieën fascineerden mij en in mijn onderzoek heb ik ze vertaald naar de kunstpraktijk.

Het gaat er daarbij niet om dat je op een andere manier moet gaan maken, maar vooral dat de manier waarop we over een maakproces praten minder mens-centrisch zou kunnen zijn.”

Welke dingen bepalen er volgens jou allemaal mee in het maakproces van een kunstwerk?

“We kunnen verschillende ‘anderen’ aanduiden in een maakproces. De eerste en duidelijkste is een ander mens. We accepteren dat andere mensen een bijdrage kunnen leveren aan een werk en dus volwaardig onderdeel zijn van het maakproces. Het wordt al ingewikkelder als we gaan denken aan natuurlijke processen en dieren. Een kunstwerk is vrijwel altijd onderhevig aan natuurlijke processen, die lang of kort duren. Het is iets dat duidelijk zichtbaar is, maar we willen de intentie van een natuurlijk proces meestal niet koppelen aan een maker, aangezien het vaak voor aftakeling van een werk zorgt. Het fascineert mij dat wij als mensen hebben besloten dat een werk in een bepaalde staat het meeste waard is.

Het gaat er daarbij niet om dat je op een andere manier moet gaan maken, maar vooral dat de manier waarop we over een maakproces praten minder mens-centrisch zou kunnen zijn.

Dan zijn er ook nog materialen, dingen en objecten. Wij zien hen nooit als ‘auteurs’ omdat we ze zien als statisch. Ook zij hebben echter intenties die ze aan ons kenbaar maken in het maakproces. Amy Sillman, bijvoorbeeld, is een kunstenaar die heel veel met verf werkt en beschrijft hoe iedere kleur een eigen karakter heeft. Sommige pigmenten zijn overweldigend, anderen bijvoorbeeld erg droog. Die specifieke eigenschappen bepalen wel degelijk mee aan het werk.

De laatste categorie ‘anderen’ die volgens mij meewerken zijn ideeën en concepten. Hoewel je als kunstenaar natuurlijk een idee of een concept kan hebben verzonnen, is het toch nooit helemáál eigen, maar is het meestal opgebouwd uit dingen die je ooit gelezen, gezien of ervaren hebt. Zo’n concept kan dus ook echt zijn eigen leven gaan leiden. Daarnaast kun je nooit helemaal in handen houden wat een toeschouwer erin herkent.

In de taal rondom kunst vergeten we bijna altijd al deze andere auteurs te noemen. Dat vind ik jammer.”

Het fascineert mij dat wij als mensen hebben besloten dat een werk in een bepaalde staat het meeste waard is.

Komt dat voort uit een soort bescheidenheid bij jou als maker? 

“Het is meer dat ik het makkelijker vind om te maken als ik niet het idee heb dat het voor honderd procent uit mij moet komen. Als ik als maker het zelf even niet weet, kan ik mijn vragen ook neerleggen bij mijn materiaal of bij andere auteurs. In mijn beeldende afstudeerwerk maak ik gebruik van geluidsfragmenten waarbij ik mijn familieleden een stuk tekst laat inspreken in een taal die ze niet vloeiend kunnen. Ik merk dat er op twee vlakken een samenwerkingsverband optreedt: met de familieleden die de tekst inspreken, maar ook met de taal die ik gekozen heb en die zij spreken. Ik kan niet kiezen, en zij kunnen dat evenmin, waar ze over de klanken struikelen. Ik overhandig dus de controle. Ik zet het proces in gang, maar ik kan niet bepalen hoe het eindresultaat wordt. Ik ben dit jaar veel bewuster gaan kiezen voor momenten wanneer ik de controle overhandig. De toevalligheden in mijn werk kon ik niet voorspellen, maar ik heb het wel herkent toen het er was. Ik denk ook dat dat mijn kracht is als maker: herkennen wanneer er iets interessants gebeurt.”