Niets kan niet – op atelierbezoek bij Maaike Kramer

Zo lang ze zich kan herinneren, heeft Maaike Kramer een atelier gehad, of in ieder geval een werkplek. ‘Ik groeide tot mijn zesde op in Ellecom en daar had ik al mijn eigen plek waar ik zat te tekenen en dingen maakte. Na de verhuizing naar Zeist had ik een hele zolder tot mijn beschikking. Ik zocht alles zelf uit. Cursussen in creatieve vakken heb ik nooit gedaan. Ik zat op het VWO en dacht aan een universitaire studie, maar kon niet goed bepalen welke. De mogelijkheid om naar de kunstacademie te gaan wakkerde een vlam bij me aan: als dat eens zou kunnen. Ik koos bewust voor een docentenopleiding, het idee van overdracht van wat ik zo geweldig vond leek mij heel belangrijk. In 2004 ging ik naar de Docentenopleiding Beeldende Kunst en Vormgeving van ArtEZ in Arnhem waar ik in 2008 afstudeerde.’

Het duurde bijna tien jaar voordat Maaike Kramer haar draai in haar kunstenaarspraktijk had gevonden. Gestimuleerd door haar docent Marion Duursema en kunstenaar Gijs Frieling, die gecommitteerde was bij haar eindexamen, ontwikkelde ze zich als vrij beeldend kunstenaar, maar ze trad pas rond 2015 daadwerkelijk met haar vrije werk naar buiten.
‘Als kunstenaar heb ik mij in de tijd na de academie een heremietkreeft gevoeld. Ik maakte heel veel maar liet het niet zien. Ik wist niet goed hoe, maar was ook nog zoekend naar wat en hoe ik wilde maken. Ik kwam erachter dat het kunstenaarschap een leven is en een leven lang. Het staat of valt niet met het succes dat je al dan niet met je werk hebt.’
Een integraal onderdeel van haar kunstenaarschap is altijd nog het lesgeven. Ze is verbonden als docent aan de Nieuw Academie Utrecht en Het KunstenHuis in Zeist. ‘Ik geef les los van een schoolsysteem en het is daardoor heel vrij.’

Hoewel Maaike Kramer niet is opgeleid tot beeldhouwer – ze tekende en fotografeerde vooral – bleek die discipline na verloop van tijd haar wel het materiaal te geven waarmee ze grip op haar kunstenaarschap en begrip van de wereld om haar heen kon krijgen. Het hielp om vraagstukken waar ze in haar hoofd niet helemaal uitkwam tastbaar te maken. Tijdens haar beeldonderzoek weet ze zo tot iets komen. Als onderzoeksresultaat hoeft het geen slotconclusie te zijn Het maken van beeldende kunst is voor haar vooral het verrichten van een handeling om een idee uit te werken.
‘Voor mij is tekenen met potlood belangrijk. Dat lukt altijd. Het is de eenvoudigste verbinding van hoofd naar hand. Niets kan niet. Je kunt alles uitproberen. Je kunt het in lijnen doen of iets tonaliteit geven. Je kunt het grijpbaar maken of juist plat houden. Je kunt het naar voren halen of naar de achtergrond verplaatsen. Bij het maken van beelden is dat anders. Sculptuur is compromisloos. Het is wat het is. Om dat te ondervangen werk ik graag modulair, zodat ik de mogelijkheid heb iets meer of minder uit te werken en ermee kan spelen. Hopelijk komt er iets oprechts tot stand dat redelijk transparant blijft.’

De beelden van Maaike Kramer laten structuren en constructies zien die opbouw en afbraak in zich verenigen. Ze onthullen hoe iets in elkaar zit, maar storten tegelijkertijd onder hun eigen gewicht in. In haar atelier ligt een zware sculptuur, een raster van gebakken klei. Het is een drager ter ondersteuning van een groot sculptuur die ze in het Europees Keramisch Werk Centrum (EKWC) in Oisterwijk maakte. ‘Het was niet bedoeld als beeld, maar als onderstel om een ander beeld goed in de oven te krijgen. Langzamerhand heeft het zich verzelfstandigd en ik denk erover het nu als een op zichzelf staande sculptuur te laten zien op Art Rotterdam in 2024 waar Galerie O-68 werk van mij presenteert.’

Het is typerend voor Maaike Kramer dat haar werk een voorlopig karakter heeft. Het kan nog iets anders worden. Ze staat het zichzelf toe dat wat ze maakt kan mislukken. Daar ging haar expositie The Unbalancing Act uit 2022 in Drawing Centre Diepenheim over. Daar liet ze voor het eerst vrijstaande sculpturen in de ruimte zien. De installaties bestonden vooral uit stutten en steunen die weliswaar het geheel overeind hielden, maar die net zo goed het gevaar van de ineenstorting in zich droegen. In de publicatie Kanttekeningen liet ze de schetsen en de totstandkoming van de werken zien. Ze is erop uit flexibele ideeën te materialiseren. Ze gaat ervanuit dat in alles wat de mens bedenkt een fictief aspect aanwezig is, iets dat je zelf verzint, wat het mogelijk maakt om er een spel mee te spelen.
‘Dat is iets dat we ons te weinig toestaan in het leven, om te spelen met wat we denken. We kiezen ervoor om in een veilige ruimte te blijven. Waar blijft dan de ruimte voor spel? Dat probeer ik in mijn werk te voelen. Ik ben geïnteresseerd in ruimtes die ergens aan voorafgaan, iets tussen buiten en binnen in. Dat vind ik in de vormen die ik maak, maar ook in de materialen en hun specifieke eigenschappen. Een werk dat ik daarover in het EKWC heb gemaakt is een luxaflex-sculptuur waarbij ik grove zwartbakkende klei combineer met porselein. Hierop is een celadonglazuur aangebracht en het werk is reductie gestookt. Het gaat over de overgang van de buitenwereld waarin je jezelf mooi wil presenteren en de binnenwereld, waar dit er soms anders aan toe gaat. In de oven gebeurde hetzelfde met de materialen, die eigenlijk niet gecombineerd konden worden. Het gevolg was dat de sculptuur krom is gaan trekken waardoor het een wankel beeld is geworden en het contrast tussen buiten en binnen is versterkt’.

Een plek als mentale ruimte was het uitgangspunt voor haar expositie Time is an Endless Shelter die in september en oktober plaatsvond bij ACEC Ondergronds in Apeldoorn. De installatie werd een schuilplaats als ruimte die tegelijkertijd opgebouwd of afgebroken kon zijn. In muurdelen van beton zaten keramische laden met ongebakken gereedschappen van rode klei.
‘Ik heb de rode klei gebruikt om te benadrukken dat de installatie zich in een huis afspeelt en dat de gereedschappen die je kan herkennen door de mens gemaakte handvatten zijn om uit de schuilplaats te kunnen breken. Maar kan dit wel met ongebakken klei?’

Duidelijk is dat Maaike Kramer altijd een op zichzelf staand beeld wil maken dat niet anekdotisch is. Ze toont aan dat alles wat we construeren fragiel is, kwetsbaar en breekbaar. ‘Alles wiebelt. Wat we als waarheid ervaren, is ook maar bedacht.’

Voor Maaike Kramer beperken menselijke constructies zich niet tot de gebouwde omgeving, maar ze werkt wel graag met architectuur als metafoor. Ze refereert in haar werk bijvoorbeeld ook aan de ervaring van shifting baselines. Wetenschappelijk gezien gaat dat over de manier waarop een systeem wordt gemeten als de referentiepunten veranderen. Onze perceptie verschuift als je vanuit een ander standpunt kijkt. Voor haar nieuwe expositie – een duotentoonstelling met Joran van Soest in Galerie Larik in Utrecht – gebruikt ze onder andere een lade als een uitgangspunt. ‘Een huis is intiem, en daarbinnen een kamer, met daarin een kast met daarin een la. Ik benader de lade op zichzelf als een ruimte. Als je een gesloten la opent is het net of je ergens naar binnen loopt. De handeling om erin te kijken is spannend en wat er in de lade te zien is zegt wat over iemand. Wat voor spullen liggen in deze lades besloten, wat voor tactiek? Mijn werken geven geen antwoord op die vragen maar laten de kijker deze hopelijk onderzoeken. Als je niet precies weet wat het is, wordt het beeld in mijn ogen aantrekkelijker voor onderzoek.’

Maaike Kramer exposeert van 22 december 2023 tot en met 20 januari 2024 met Joran van Soest in de tentoonstelling The Room in Galerie Larik in Utrecht en neemt vanaf 6 januari t/m 28 februari 2024 deel aan de groepsexpositie ‘Rewriting the Future’ in Park in Tilburg.