NFT’s uitgelegd: de hype, de toekomst en het grote geld

NFT’s houden ons bezig, maar hoewel bijna iedereen ondertussen van NFT’s heeft gehoord, lijken maar weinig mensen zich bewust van de mogelijkheden, de implicaties en de potentiële gevaren ervan. Niet iedereen zal het leven zien veranderen door digitale kunst en de aankoop daarvan, maar voor mensen in de kunstwereld – en zeker voor jonge kunstenaars – is het belangrijk om goed geïnformeerd deel te kunnen nemen aan deze discussie. De aanwezigheid van NFT’s lijkt namelijk permanent en de waarde significant.

Dit essay is misschien niet het antwoord op elke vraag die je nu hebt over NFT’s maar zie het als een startpunt. Onderweg zullen we allerlei dingen tegenkomen die dit fenomeen wat duidelijker maken, ik zal centrale onderwerpen bespreken en ik hoop dat elke lezer uiteindelijk een eigen, geïnformeerd antwoord formuleert op de vraag die hier centraal staat: hoe serieus moeten we NFT’s nemen?

Digitaal begrip
Natuurlijk is het essentieel dat we allemaal weten waar we het over hebben wanneer we dit concept bespreken. Daarom zal ik beginnen met een korte uitleg van wat een NFT eigenlijk is. Mijn focus in dit artikel zal echter liggen op de theoretische gevolgen van dit begrip en daarom zal ik niet te diep ingaan op alle technische specificaties. Een NFT is een product van computertechniek en we weten allemaal van gesprekken met onze systeembeheerder dat niemand precies begrijpt hoe een computer werkt. Ik zal het daarom niet lastiger maken dan nodig is.

Een Non-fungible Token, of NFT, is een bonnetje. Een digitaal bonnetje. Dit bonnetje neemt de vorm aan van een bestandje waarin genoteerd staat wat is verkocht, van wie het is gekocht en aan wie het is verkocht. Waar een online bestand in principe kan worden gedownload door elke computer ter wereld, is de NFT een manier om schaarste te creëren op deze markt. Zie het als het verschil tussen het originele schilderij en de poster die je koopt in de giftshop. Iedereen kan voor weinig geld een kopie van het werk aanschaffen, maar er is maar één origineel en dat is natuurlijk veel geld waard. Het is ook belangrijk om te begrijpen dat de NFT niet hetzelfde is als het werk zelf. Wie een NFT koopt van een digitaal kunstwerk schaft in werkelijkheid een digitaal bewijs van authenticiteit aan.

Dit digitale aankoopbewijs is beschermd door blockchain technologie, kan niet gehackt geworden en is door middel van een unieke code gekoppeld aan één persoon, of liever: aan één online account. Het is een middel om aan de wereld te laten zien dat jij nu de eigenaar van dat werk bent, ondanks dat het nog steeds te zien is voor iedereen die dat zou willen. Van een afstand klinkt het misschien als zwendel, vergelijkbaar met Peaches O’day uit de film Every Day’s a Holiday die de Brooklyn Bridge verkoopt voor 200 dollar (een flink bedrag in 1937) aan een goedgelovige ziel. De koper krijgt een officieel bewijs van de aankoop maar mag logischerwijs de brug niet mee naar huis nemen. Wie trapt daar nu in? Een heleboel mensen, blijkt. De Brooklyn Bridge werd in werkelijkheid meerdere keren verkocht door meerdere zwendelaars en zoals we weten betaalde iemand bijna 70 miljoen dollar voor Beeples jpeg: Everydays: the first 5000 days (een flink bedrag voor 2021). In het financiële rapport dat werd uitgebracht naar aanleiding van Art Basel Miami Beach 2021 kwam naar voren dat het marktaandeel van NFT’s gestegen was naar meer dan twee miljard dollar. Het is duidelijk dat veel mensen waarde zien in deze nieuwe manier van kunst kopen en zodra iets als waardevol wordt ervaren, dan is het dat ook. Al is waarde een lastig begrip in de kunstwereld en binnen de kunsteconomie. Daarom is dat begrip ook een goed beginpunt om het idee en de invloed van de NFT nader te onderzoeken.

NFT-nomics
De kunsteconomie werkt net iets anders dan de economie van een winkel of een groot bedrijf. Multinationals als Apple en Amazon streven allemaal naar één centraal begrip: winstmaximalisatie. Wanneer winst het doel is, staan de beslissingen daarvan in dienst. Men probeert de kosten laag te houden, de winstmarge hoog. Vakbonden worden de kop ingedrukt en mensenrechten worden vrij geïnterpreteerd, omdat het naleven ervan ten koste gaat van de winst. De eigenaar van een galerie zal ook letten op haar winst, uiteindelijk moeten zij en de kunstenaars die zij representeert ook boodschappen doen en willen ze af en toe op vakantie. Maar het centrale begrip in de kunstwereld is prijsmaximalisatie. Dat wil zeggen dat een kunstenaar er theoretisch naar streeft om haar kunst voor een zo hoog mogelijke prijs te kunnen verkopen. Voor een galeriehouder betekent dit dat wanneer een kunstenaar bekender wordt er niet per se meer werk van deze artiest wordt verkocht, maar dat de prijs van de werken omhooggaat. Het betekent ook dat – in tegenstelling tot het verkopen van een product in de winkel – het verlagen van de prijs voorkomen dient te worden.

Onder galeriehouders wordt een prijsverlaging gezien als taboe en voor kunstenaars voelt het als een belediging of een indicatie dat ze minder relevant zijn geworden. Met deze informatie in het achterhoofd is het makkelijk om te zien hoe de introductie van NFT’s een aardbeving betekende voor digitale kunst. Wanneer een product gratis te verkrijgen is, is prijsmaximalisatie onmogelijk. Dit maakte dat digitale kunst jarenlang een buitenbeentje was in de galeriewereld. De discipline telde een aantal zeer gepassioneerde kunstenaars, maar zij hadden grote moeite om van hun kunst te kunnen leven. Dat zij nu de kans hebben gekregen om echt geld te verdienen met werk dat ze al jaren tegen minimale compensatie deden is een mooi verhaal, maar het roept ook een aantal fundamentele vragen op over kunst en hoe wij er waarde aan toeschrijven.

Als geld een objectieve maatstaf zou zijn voor de kwaliteit van kunst, zou dat betekenen dat digitale kunst in ongeveer een jaar tijd is getransformeerd van amateuristisch naar iconisch. Het zou ook betekenen dat Vincent van Gogh een slechte schilder was totdat hij doodging. Het is ongelooflijk lastig om te praten over de waarde van kunst, omdat het afhangt van aspecten die niet te taxeren zijn. Zo is Lavender Mist van Jackson Pollock een groot stuk canvas met een aantal vlekken voor de een en een meesterwerk voor de ander. Het valt natuurlijk niet te ontkennen dat Lavender Mist een historisch werk is in de kunstgeschiedenis, maar de verkoop van Everydays en Merge waren ook historische momenten.

De kunstwereld is niet gevrijwaard van de kapitalistische kenmerken van onze moderne wereld. Wie schilderijen koopt, koopt kapitaal en status, ongeacht het medium. De enorme geldstromen die omgaan in de NFT-markt zijn fascinerend, maar zeker niet verbazingwekkend. Het is een logische voortzetting van het systeem dat we ofwel stilletjes accepteren of welwillend negeren. Wie NFT’s volgt voor vernieuwing dient niet te kijken naar de markt, maar moet kijken naar de kunstenaars.

Legitieme toekomst of kunstzinnige roulette?
Elke kunstenaar is uniek, maar iets dat ze waarschijnlijk allemaal kennen is het goedbedoelde doch ongevraagde advies van familieleden. Het begint wellicht met vriendelijke vragen over de opleiding of huidige projecten maar mondt vaak uit in hetzelfde cliché: hoe ga je hier geld mee verdienen? Ik kan me voorstellen dat veel van hen de opkomst van NFT’s op de voet hebben gevolgd.

NFT’s hebben digitale kunst hip gemaakt, maar hebben ook een aantal gevolgen gehad voor de kunstenaars actief in deze sector. Voorstanders van de ontwikkeling raken vaak niet uitgepraat over hoe het leven van de kunstenaar kan veranderen. In eerste instantie is dat niet gek. Sommige kunstenaars lopen ineens binnen en daar blijft het niet bij. NFT’s hebben kunstenaars meer invloed en macht gegeven wanneer het aankomt op hun auteursrechten. Dat klinkt misschien als het standaard NFT-verkooppraatje, maar het is wel degelijk een belangrijk gegeven. Waar vooral beginnende kunstenaars afhankelijk waren van een galerie of een agent als een bemiddelaar in het proces, zijn zij nu vrij om hun eigen werken direct te verkopen aan geïnteresseerden over de hele wereld. Zij hebben niet alleen de mogelijkheid om precies aan te geven wat ze willen verkopen, maar ook aan wie. NFT’s hebben namelijk als gevolg gehad dat een grote groep die voorheen niet betrokken was bij de kunstwereld, en masse kunstwerken is gaan inslaan. De toegenomen onafhankelijkheid van deze jonge generatie kunstenaars betekent dat zij deze nieuwe clientèle direct kunnen opzoeken en dat ze geen geld kwijt zijn aan commissies.

Het biedt jonge kunstenaars ook de mogelijkheid om in te gaan op een aantal belangrijke ontwikkelingen die spelen in de kunstwereld. Digitale- en internetkunst bevinden zich in een unieke positie. Ze kunnen snel reageren op sociale trends en vraagstukken, bieden inventieve manieren tot samenwerking met andere kunstenaars en het publiek, en dankzij het internet is distributie makkelijker dan ooit. Kunstenaars die in het afgelopen jaar NFT’s hebben uitgebracht zeggen ook dat het medium nieuwe artistieke deuren opent. De eerste NFT’s die werden verkocht en verzameld dienden enkel als een gedigitaliseerd aankoopbewijs, maar al snel kwamen kunstenaars erachter dat er ook ruimte was om van de NFT een kunstwerk te maken. Zo gaf de Nederlandse internetkunstenaar Jan Robert Leegte toe dat zijn beslissing om zich te mengen in de NFT-wereld werd geïnspireerd door deze mogelijkheid. Het digitale bonnetje dat fungeerde om schaarste te creëren, kon worden omgetoverd tot een eigen kunstvorm. Digitalisatie en globalisatie zijn de thema’s van de toekomst en digitale kunst is in de positie om de kunst van de toekomst te worden, maar de toekomst is erg lastig te voorspellen.

Speculatie is een centraal thema voor iedereen die kunst inkoopt. Je weet nooit of de prijs van een schilderij omhooggaat of instort. Er zijn een aantal veilige investeringen – denk aan werken van Leonardo da Vinci of Claude Monet – maar deze zijn vaak erg prijzig. Wie zich wil mengen in het kopen of verkopen van NFT’s zal zich noodgedwongen moeten mengen in de wereld van crypto, een markt die berucht is om haar plotselinge schommelingen. De voordelen zijn duidelijk aanwezig en voor een jonge kunstenaar is het zeker een optie om te overwegen. Het is echter essentieel om in te zien dat het gaat om gokken, en wie zijn carrière vergokt aan NFT’s gaat een aantal ongemakkelijke gesprekken tegemoet met familieleden.

Het nieuwe normaal?
Nu we het hebben over speculatie, laten we speculeren. Als NFT´s de toekomst zijn, hoe zou die toekomst er dan uit kunnen zien? Als we de toekomst van de kunstwereld willen voorspellen is het verstandig om naar haar geschiedenis te kijken. De trend die nu speelt rondom digitale kunst en NFT’s is namelijk vergelijkbaar met andere innovatieve doorbraken. Denk aan fotografie en film, maar ook aan een kunstbeweging als het dadaïsme. Op dit moment is de status van de NFT’s het beste te vergelijken met de opkomst van de internetkunst. We hebben het hier over een medium dat voortkomt uit een technologische uitvinding die niet is ontwikkeld voor de kunstwereld maar daarin wel een belangrijke plek inneemt. Ook media als fotografie en film moesten beide een lange weg afleggen om geaccepteerd te worden als kunstvorm, maar staan tegenwoordig op hetzelfde voetstuk als schilderkunst en sculptuur. Dit proces wordt door kunsthistorici institutionalisering genoemd. Het is lastig om precies aan te geven wanneer een kunststroming volledig geïnstitutionaliseerd is, maar het heeft vaak iets te maken met het geld dat voor die kunst wordt betaald.

In 1973 werd de collectie van meneer Scull verkocht op een veiling. Die collectie bestond uit werken van kunstenaars die kunsthistorici nu herkennen als moderne meesters: namen als Robert Rauschenberg en Jasper Johns. De werken brachten meer geld op dan in eerste instantie werd verwacht en dat was voor veel kunstjournalisten de indicatie dat hedendaagse kunst in Amerika nu legitiem was. De oplettende lezer denkt nu: Maar NFT’s zijn toch al duur? En ze worden toch al verkocht door veilinghuizen? Die oplettende lezer heeft gelijk. Het feit dat grote gevestigde veilinghuizen zich nu mengen in de handel van NFT’s laat zien dat de kunstwereld NFT’s is gaan zien als waardevolle markt. Het feit dat veel kunstenaars zich er mee bezighouden is nog belangrijker.

Historisch gezien zijn het namelijk niet de veilinghuizen, de mecenassen of de markt die de koers van de kunst hebben bepaald. De enige betrouwbare statistiek waaruit we de invloed van een kunstenaar kunnen aflezen is door te kijken hoeveel andere kunstenaars diens voorbeeld volgen. Het voorbeeld van de NFT´s wordt zeker gevolgd. De eerdergenoemde Koons en Murakami, maar ook Damien Hirst, het New Yorkse collectief BREAKFAST en de straatkunstenaar Vhils hebben allemaal NFT’s uitgebracht. De eindeloze opties, de vrijheid, de kans op financieel succes en de snelle verspreiding zijn goede stimuli, maar voor veel kunstenaars voelt het ook als deelnemen aan de toekomst. Het enthousiasme rondom NFT’s zal ongetwijfeld kleiner en kleiner worden als de financiële sector weer een nieuwe manier vindt om met geld te strooien, maar de veranderingen die nu zijn ingevoerd voor digitale kunst, internetkunst en cryptokunst zullen naar mijn mening een blijvend effect hebben op deze en de volgende generatie kunstenaars. Ook musea en expositiehuizen organiseren al tentoonstellingen rondom het thema van de NFT’s. Institutionalisering lijkt dus erg dichtbij.

Hoe kunst beweegt
Kunsthistorici beschrijven kunstgeschiedenis, maar uiteindelijk maken zij niets. In het museum worden de muren niet behangen met essays of recensies, er hangt kunst. De makers van kunstgeschiedenis zijn altijd de kunstenaars. Dit wordt duidelijk uit de opkomst van de NFT. Kunstenaars zagen de potentie van een kleine markt voor online verzamelaars en hebben bijgedragen aan een wereldwijd fenomeen. Een fenomeen dat veel verwarring en verwondering met zich meebrengt, maar is dat niet wat kunst altijd doet? Zelf ben ik geen technologisch ontwikkeld persoon – ik schrijf deze essays met de hand en stuur ze per postduif naar de redactie – maar ik kan niet ontkennen dat NFT’s mijn ogen hebben geopend voor de schoonheid van digitale kunst. Ik zal me niet snel wagen aan de cryptomarkt, maar ik heb er in ieder geval een nieuwe interesse bij. NFT’s zijn echter niet perfect, ze hebben grote problemen die besproken en opgelost moeten worden. Problemen die te verwachten waren zoals cybercriminaliteit en witwaspraktijken. Maar ook onverwachte bijkomstigheden zoals een groot ecologisch vraagstuk dat het geheel een stuk minder progressief maakt.

Als ik iets heb geleerd uit mijn onderzoek naar deze ingewikkelde, maar intrigerende veranderingen is het dat kunst en het kunstenaarschap zich altijd zullen blijven ontwikkelen. Soms is dat uitdagend voor kunstliefhebbers omdat we van onze tijd willen zijn, maar we ook allemaal onze eigen specifieke voorkeuren hebben. We willen vasthouden aan waar we van houden, maar niet ouderwets lijken in vergelijking met Melania Trump. NFT’s zijn waarschijnlijk niet de grote omslag of het einde van kunst zoals we haar kennen. Toch is het een intrigerend product van onze moderne wereld dat onze aandacht en verdieping verdient. Het is een historische verandering die over twintig jaar besproken zal worden in collegezalen en alleen al daarom is het enerverend om dit scharniermoment mee te mogen maken.