‘Mijn werkelijkheid geldt niet voor iedereen’ Rita Ouédraogo over haar Motley-rubriek ‘Hoe hoog zijn de muren?’
Lang niet iedereen heeft in gelijke mate toegang tot de kunst die in ons land wordt tentoongesteld. Inhoudelijk is dat al langer een speerpunt van mister Motley, maar het wordt tijd dat we meer gaan doen, en verder kijken dan onze eigen blinde vlekken. Daarom onderzoeken we dit thema in samenwerking met antropoloog Rita Ouédraogo in de rubriek Hoe hoog zijn de muren? Een interviewserie waarin we op intersectionele wijze onderzoeken hoe toegankelijk de Nederlandse kunstwereld is, voor zowel kunstenaar, student, professional als bezoeker. Voorafgaand aan dit onderzoek besloten Motley-redacteuren Lieneke Hulshof en Maurits de Bruijn om Rita te vragen naar de uitgangspunten en drijfveren achter Hoe hoog zijn de muren?
Lieneke en Maurits: Waar komt de vraag Hoe hoog zijn de muren vandaan?
Rita: ”Het was in de eerste plaats een gezamenlijke vraag van jullie en van mij: Hoe kunnen we iets duurzaams doen met het thema inclusie? Hoe kunnen we dat doen op een manier die geen tijdelijke pleister is, maar waar we langer mee bezig kunnen zijn en waarin we onszelf en de branche waarin we werken kunnen bevragen? We gaan vieren wat er goed gaat en vraagtekens zetten bij de gaten die we zien. Wat betekent inclusie in de kunstwereld, en waar liggen de obstakels, oftewel: Hoe hoog zijn de muren?”
Die term inclusie zingt nu overal rond. Het is een buzzword geworden, denk je dat die hype goed is?
”Ik denk dat woorden als diversiteit en dekoloniseren, komen vanuit een positief idee. Ze geven aan dat we iets willen veranderen. Maar ze worden zoveel gebruikt, ook als er geen sprake is van echte diversiteit, en daardoor worden het lege begrippen.
Begrippen die veel in subsidieaanvragen opduiken, maar het echte probleem onbenoemd laten, en ervoor zorgen dat we steeds minder goed weten waar we het over hebben. Daarom praat ik binnen het kader van dit project liever over toegang.”
Begrippen die veel in subsidieaanvragen opduiken, maar het echte probleem onbenoemd laten, en ervoor zorgen dat we steeds minder goed weten waar we het over hebben.
En wat betekent toegang voor jou?
”Voor mij betekent het twee dingen. Het is allereerst heel letterlijk of de deur voor iedereen open staat. Of iedereen naar binnen kan, of de kaartjes niet te duur zijn.
Dan is er de toegang in de zin van of iedereen die binnen is, zich ook comfortabel voelt. In hoeverre is een plek genderneutraal? Hoe wordt er verwacht dat bezoekers zich gedragen? Hoe speelt klasse en rol? Wat voor problematische beelden of woorden worden er getoond en gebruikt in de teksten? Zijn die beelden racistisch? Hoe wordt daarmee omgegaan? Al deze dingen bepalen of er sprake is van toegang is.”
Dan is er de toegang in de zin van of iedereen die binnen is, zich ook comfortabel voelt.
Iedereen heeft blinde vlekken. Hoe speel jij daar binnen jouw werk en binnen dit project op in? Hoe denk je dat ook anderen die blinde vlekken kunnen ontrafelen?
”Samenwerken met anderen heeft me daar enorm bij geholpen. Binnen samenwerkingen moet ik stilstaan bij de dingen waar ik eerder niet over had nagedacht en word ik uitgedaagd om na te denken over echte verandering.
Het gaat over het tegengaan van aannames, afstand nemen van het idee dat we allemaal op één lijn zitten. Mijn werkelijkheid geldt niet voor iedereen. Maar mijn blik op de wereld kan een ander wel verder helpen, en vice versa.
En soms kom ik erachter dat mijn blik vol privileges zit. Ook als ik denk dat ik heel bewust bezig ben. Juist die momenten zijn leerzaam en zorgen hopelijk voor verandering.”
Moet kunst voor iedereen toegankelijk zijn?
”Niet elke vorm van kunst hoeft voor iedereen toegankelijk te zijn. Ik vind bijvoorbeeld, dat wanneer een niche kunstenaar een kleine expo doet, niet iedereen daar naartoe zou hoeven te gaan, die kunnen worden georganiseerd voor een select publiek.
Maar nationale instituten, die we met z’n allen betalen, die moeten helemaal toegankelijk zijn. In sommige gevallen zijn die superelitair, en geven daarmee toegang tot een kleine, specifieke groep van hoog opgeleide witte Nederlanders. Je ziet al dat veel van die instituten pogingen doen om inclusiever te zijn. Door bijvoorbeeld counter culture te verwelkomen in hun gebouwen.”
Niet elke vorm van kunst hoeft voor iedereen toegankelijk te zijn.
Dat zijn vaak best wel opzichtige pogingen. Door bijvoorbeeld een rapper uit te nodigen. Wat vind je van die pogingen?
”Dat is ingewikkeld en ligt genuanceerd. Je kunt het niet als helemaal goed of helemaal fout bestempelen. Het gaat uiteindelijk om de intentie die erachter steekt: Waarom wil je met deze persoon werken? Omdat je hoopt dat er dan meer mensen van kleur in je publiek zitten? Of omdat je iets kan afvinken, meer subsidies kan aanschrijven? Of gaat het om het werk van die persoon? Wat doet dat werk en waarom is het relevant?
Een belangrijke kanteling zou zijn als een museum in plaats van met vaste curatoren en conservatoren te werken, meer de rol van facilitator of host op zich neemt die constant samenwerkingen aangaat met freelance experts. Hierbij is de vraag dan steeds: Wat is je horizon? Waarin komen deze overeen en kunnen we elkaar verrijken?”
Een belangrijke kanteling zou zijn als een museum in plaats van met vaste curatoren en conservatoren te werken, meer de rol van facilitator of host op zich neemt
Is dat niet teveel gevraagd?
”Het gaat over het uit handen geven van eigenaarschap. Weg met de grote namen. En ja, dat is misschien teveel gevraagd, maar het geeft ook veel vrijheid, ook aan conservators en museumdirecteuren.”
Weg met de grote namen.
Hoe hoog zijn de muren? is een interviewserie, maar van tevoren staat nog niet vast wie worden geïnterviewd. Waarom heb je daarvoor gekozen?
”Zo kunnen we het project telkens de draai geven die het nodig heeft. Ik geloof dat ieder interview ons dichterbij het volgende interview zal brengen, en wilde het project niet helemaal vooraf vastleggen. Met deze vorm staan we open voor mensen aan wie we in eerste instantie niet hebben gedacht en erkennen we dat wij ook niet de waarheid in pacht hebben maar samen zoeken naar nieuwe manieren en wederzijdse passie en loyaliteit naar het onderwerp en het doel van meerstemmigheid en het ontrafelen van institutionele machtsstructuren.”
Wat ook nog niet van tevoren vaststaat, is wie de interviews uitvoert, toch?
”Nee, ook tijdens dit project willen we het eigenaarschap uit handen kunnen geven. Ik weet, gelukkig, niet alles.”
Wat hoop je dat uit dit project gaat komen.
”Ik hoop ook dat er tools uitkomen. Er zijn handvatten die ik zou willen hebben, bepaalde manieren om het reguliere systeem te omzeilen. Het is lastig te bewegen in een wereld die elitair is, tegelijkertijd zijn mensen hele mooie dingen aan het maken. Er zijn kunstenaars, curatoren, collectieven, musea en studenten die al langer bevragen op welke manieren ze les krijgen, van welke instituten zij deel uitmaken, etc. Ik hoop ook bezoekers te spreken, en bijvoorbeeld CKV-docenten, omdat zij als geen ander kunst dichtbij jongeren brengen op een laagdrempelige manier. En ik ben benieuwd naar mensen die helemaal klaar zijn met de kunstwereld en academies en iets heel anders zijn gaan doen.
Ik hoop ook dat we stil gaan staan bij het commentaar dat we zullen gaan krijgen, en dat het project daarmee reflectief zal zijn.”
Wat zijn kunstenaars die deze thema’s in hun werk onderzoeken?
”Ik ben groot fan van Kader Attia. In Londen zag ik een tentoonstelling waar een aantal van zijn werken te zien waren. Daar waren beelden bij van soldaten met wonden die gehecht waren. Die beelden vergeleek hij met Afrikaanse kunst, met beelden die op een of andere manier ook waren gerepareerd.
Hij maakt daarmee een connectie tussen witte soldaten uit de 1e wereldoorlog en Afrikaanse maskers zichtbaar. Zo stelt hij vragen over pijn en wat het betekent als je die pijn erkent, zichtbaar maakt. In diezelfde tentoonstelling werden films vertoond waarin koloniale pijn met fantoompijn werd vergeleken. Ook daar zocht hij die verbinding.”
En wie inspireert jou op dit vlak op het institutionele gebied?
”Er zijn curatoren die het anders doen. Amal Alhaag. Zij werkt met verschillende instituten en met kunstenaars, collectieven, activisten en scholars waarin zij gelooft. Zij werkt al jaren in deze branche en is succesvol met haar eigen visie en duidelijk persoonlijke handtekening. Zij zal de eerste worden waarmee ik in gesprek zal gaan voor deze reeks.”
Rita Ouédraogo is curator, Research Programmer en (Community) Collaboration Officer voor het Research Centre for Material Culture, het onderzoekscentrum van het Tropenmuseum, Museum Volkenkunde, Afrika museum en het Wereldmuseum. Zij is geïnteresseerd in het dekoloniseren van organisaties en instituten, institutioneel racisme, populaire cultuur en sociale kwesties.
Dit project wordt mede gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl