‘Mijn werk komt uit zichzelf voort’– op atelierbezoek bij Hans Klein Hofmeijer

Die behoefte aan isolement ontstond al op de middelbare school, een tijd die hij omschrijft als de meest ongelukkige van zijn leven. ‘Tot een groep behoren is mij niet gegeven en dat is op zo’n school toch de norm. Je moet dan altijd overal een mening over hebben maar ik gaf er de voorkeur aan om te aarzelen en te twijfelen en geen ferme standpunten in te nemen. Door me terug te trekken in tekenen en monumentale vormgeving die toen als eindexamenvakken konden worden gekozen, bleef me dat bespaard. Vanaf mijn zeventiende startte mijn studie op de Academie voor Beeldende Kunsten Sint-Joost in Breda, aan de avondopleiding. De vader van Marja had een fabriekje in Gilze-Rijen waarvan een gedeelte als atelier dienstdeed waar overdag gewerkt kon worden. ‘s Avonds ging ik met de trein op en neer naar de academie. De avondopleiding was klein en overzichtelijk. Het grootste deel van de dag was zodoende voor mezelf. Bezoeken aan het Van Abbemuseum in Eindhoven waren inspirerend. Daar was Rudi Fuchs toen directeur en later Jan Debbaut die het werk van de grote modernisten lieten zien. Mijn keuze voor de kunst was niet zo vanzelfsprekend gezien mijn omgeving, want mijn vader was accountant en had niks met beeldende kunst en mijn moeder, die voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen zorgde, ook niet. De wens om naar de academie te gaan, hebben ze niet ontmoedigd. Mijn vader nam zelfs abonnementen op de bekende kunsttijdschriften van die tijd om mij de mogelijkheid te bieden om mijzelf op de hoogte te kunnen stellen.’ 

Aan de academie in Breda studeerde hij op zijn eenentwintigste af aan de studierichtingen Vrije schilderkunst en Monumentale vormgeving. Het was de tijd dat onder invloed van voorbeelden als Robert Ryman de fundamentele schilderkunst belangrijk was. Hans Klein Hofmeijer is zeker beïnvloed door de schrale omgang met materiaal van die stroming waarbij de essentie van de persoonlijke uitdrukkingsvorm ondergeschikt gemaakt werd aan basale voorwaarden om zo een beeldende identiteit te ontwikkelen. ‘Op Sint-Joost zat ik in een overgangsperiode. Eerst kreeg ik nog les van de oude garde, van mensen zoals Hans van Zummeren. Maar toen kwam er een omslag en namen jongere docenten die uit Vlaanderen kwamen het over, zoals Thé van Bergen die intiem, bijna enkel op de verf betrokken werk maakte. Mijn jaargenoten waren al wat ouder en waren zeer gemotiveerd om zich beeldend te ontwikkelen. Het was een academieklimaat dat me goed beviel. Er werd veel naar model getekend en buiten de academie om organiseerden we met een groepje ook zelf nog modelklassen. Het tekenen gaf mij de mogelijkheid op mezelf te zijn en zo aandacht voor het individu en het menszijn te verbeelden.’

Vier jaar na de academie ging hij met Marja wonen in een bijna tweehonderd jaar oude dorpsboerderij in Oostelbeers, precies tussen Tilburg en Eindhoven in. Op het verkeersbord bij hem om de hoek staat dat het 23 kilometer naar Eindhoven is en 23 kilometer naar Tilburg. ‘We wonen dus precies tussen museum De Pont en het Van Abbemuseum in. Dat is een bevoorrechte positie. De boerderij was erg verwaarloosd toen we die kochten in 1983 en tot op de dag van vandaag zijn we bezig met verbouwingen en onderhoud. Het huis is wel mijn domein geworden waar ik ongestoord mijn gang kan gaan.’

Hans Klein Hofmeijer is nu meer dan veertig jaar kunstenaar en heeft zich nooit geschikt naar de eisen die aan het professioneel kunstenaarschap worden gesteld: hij heeft nooit een vaste galerie gehad, hij heeft nooit lesgegeven, hij zit niet in de kroeg met andere kunstenaars, hij heeft geen internationale carrière nagestreefd. Hij woont in de Kempen en die Nederlands-Vlaamse streek in Brabant is zijn bakermat die hij nooit heeft verlaten en waar zijn kunstenaarschap is geworteld en gewaardeerd wordt.

Het vreemde aan de tekeningen en schilderijen van Hans Klein Hofmeijer is dat ze zich vooral laten omschrijven als dat wat ze niet zijn: ze zijn noch figuratief, noch abstract, maar ze zitten er ook niet tussenin. Ze roepen wel herkenning op, maar je kunt nauwelijks zeggen van wat. Ze laten een binnenwereld zien in een uiterlijke gedaante die niet aan observatie maar aan beleving is ontleend. Ze zijn landschappelijk en lichamelijk maar vertonen geen overeenkomsten met een omgeving of een persoon. Herkenbare objecten en omstandigheden doen zich wel voor maar die laten zich niet vangen. Een belangrijk element in zijn werk is een antenne-achtige vorm die tegelijkertijd als ontvanger en zender dienstdoet. Hans Klein Hofmeijer noemt dat organisme zelf een ‘receptor’. Hij probeert zich overigens wel zo eenvoudig mogelijk uit te drukken over zijn werk waar zijn beschouwers nog weleens de toevlucht nemen tot overdreven taalgebruik. Je moet eigenlijk niet de neiging hebben begripsbepalingen van zijn werk in het woordenboek op te moeten zoeken. Simpel gezegd zijn de tekeningen gemaakt met potlood of inkt op papier en de schilderijen met verf op doek. Hij maakt niet iets na wat hij heeft gezien. Hij heeft geen voornemens die hij uitvoert, anders dan dat hij een potlood op papier zet en die in beweging laat komen. Uit die krabbel ontstaat een vorm waarmee hij uitdrukking geeft aan zijn aanwezigheid. Hij is hier, op dit moment, alleen en afgezonderd. Hij zit aan tafel tegenover een vel papier waarop hij tekent. Hij weet niet wat, maar het wordt iets. Het is een spoor dat hij trekt.

‘Mijn werk is de neerslag van de energie die een richting krijgt. Dat is door mij wel geformuleerd als ‘de aarzelingen die het ongewisse net hebben verlaten’. Aan de rafelranden van mijn denken doet zich iets voor waar nog geen weet van is. Er komen voortdurend andere invalshoeken aan bod. Het kost tijd om die te onderzoeken. Mijn werk ligt veel te rijpen totdat het iets is. Afzondering en concentratie zijn dan een vereiste. Zo ontstaat de ontvankelijkheid om iets te kunnen maken. In het najaar ga ik elk jaar een paar weken naar Dishoek in Zeeland om in een geïsoleerd strandhuis te verblijven. Daar is er tussen lucht en water verder niets. Er is contact met wat er is zodat er iets kan worden ervaren door oprecht te kijken en contact te maken met de elementen. Een lijn op papier zetten aan de kust is wezenlijk iets anders dan een lijn op papier zetten in de Kalverstraat. De vraag is steeds waar mijn denken zich op richt. Dat is ongewis en het ontstaat tijdens het werken. Wat de kunst zou kunnen zijn, wordt door het beeld geformuleerd. Elke dag op mezelf in mijn atelier is er aandacht voor de kwetsbaarheid van het leven. Er zijn materialen, technieken, ervaringen en kennis, maar meestal zijn de tekeningen mij daarop vooruit. Ze brengen iets in beeld wat nog niet tot het weten behoort, waar nog niet bewust mee wordt gewerkt. Ik ben geen kunstproducent. Het werk hoeft niet te slagen. Er is geen ontevreden gevoel als ik na zes uur het atelier verlaat en niets heb gedaan. Mijn leven is zo ingericht dat er alles aan is gedaan om een tekening te kunnen maken. Er is een kleine groep mensen in binnen- en buitenland die mij volgt en trouw blijft. Zo heeft Rick Vercauteren die directeur was van Museum van Bommel van Dam in Venlo mij altijd gesteund en getoond. Maar ik ben onafhankelijk en aan niemand verantwoording schuldig. Van begin af aan is mijn werk verkocht aan mensen die zich ermee verbinden. Het is geen risicoloos leven, maar ik heb nog nooit een potloodlijn gezet ter wille van de verkoop van een tekening. Mijn werk komt uit zichzelf voort. Er zijn werken die ‘eerstelingen’ zijn en daarop volgen dan nog een aantal variaties die noodzakelijk zijn en de samenhang versterken.’

Hans Klein Hofmeijer brengt zijn werk met enige regelmaat samen in zorgvuldig gemaakte boeken, zoals het Artefact Nr. 953 – Gapingen van mijn geest uit 2018 van bijna vijfhonderd pagina’s met onder meer teksten van zestien auteurs die iets persoonlijks over zijn werk zeggen. In het boek is aandacht voor de schilderijenserie The Human Painting waarin de huid van het schilderij samenvalt met de menselijke huid en een zintuigelijk, of eerder zinnelijke, organische beleving teweegbrengt. Het is alsof Hans Klein Hofmeijer in die mensgrote schilderijen als een aardrijkskundige het lichaam heeft afgetast, alsof hij met een seismograaf de fysieke trillingen meet die hij via zijn hand, in een grafisch gebaar, overdraagt op het doek. Het zijn weergaven van schilderkunstige ideeën over het lichaam. Hij ziet zijn atelier vooral als een ruimte waar hij zijn gedachten fysiek kan maken.

In zijn nieuwe boek The Blue Drawings, dat hij in januari 2023 presenteert tijdens een tentoonstelling gemaakt met curator en schrijver Rob Smolders in de Bergkerk in Deventer, heeft hij die vergeestelijking van zijn werk totaal onomwonden blootgelegd. De kleur blauw wordt omschreven als een meervoudige bewustwording van de kunstenaar, in materiële zin en als mentale overweging. Hij laat dat in vier series blauwe tekeningen zien waarin hij zijn beeldend denken gerafeld en bloedend als een boom overeind houdt. In de serie The Artist’s Tree is een instrument verbeeld dat zowel spreekhoorn zou kunnen zijn, maar toch vooral een ongrijpbaar, amorf organisme is. Die gemuteerde en soms gemutileerde vorm groeit als een paddenstoel: een schimmel in het papier die zich ook in je oog nestelt. Er wordt je iets ingefluisterd dat uit je hoofd sijpelt. Er vloeit een onafgebroken stroom van woorden waarvan de betekenis langzaam stolt. 

De tentoonstelling The Blue Drawings van Hans Klein Hofmeijer is van 30 december 2022 tot en met 29 januari 2023 te zien in De Bergkerk te Deventer. Het kunstenaarsboek is ontworpen door Mark van den Eijnden met teksten van Annelies Vanbelle en Rick Vercauteren. De boekpresentatie vindt plaats op zondag 8 januari om 14:00 uur.