MEM- relikwieën uit haar slaapkamer

Mijn moeder (Mem in het Fries), overleed 7 oktober 2011. Toen ik het bericht hoorde rond een uur of twaalf was ik in Arnhem en ik kon haar lichaam niet meer zien, omdat ze om twee uur werd opgehaald om overgebracht te worden naar Amsterdam. Zij had haar lichaam ter beschikking gesteld van de wetenschap.  

Toen kwam ik er achter hoe groot het verdriet om haar was, ondanks dat het me had voorgesteld, er notities over had gemaakt, zelfs met deze voorbereidende gedachten kwam het verdriet niet in de buurt bij wat ik me eerder had kunnen voorstellen. Mijn moeder, Wietske van der Velde-Kloosterman kreeg 20 jaar geleden de diagnose M.S. De laatste paar jaren van haar leven lag ze voornamelijk op bed en waren haar motoriek en de lichamelijke functies zodanig verzwakt, dat ze voor elk klein dingetje hulp nodig had, van het krabben op haar hoofd tot het roken van een sigaret.

Ik had een mooie relatie met mijn moeder besef ik me nu. Sinds een aantal jaar woon ik in Arnhem en kon ik haar dus minder zien. Een of tweemaal per haar was ik een week thuis om op mijn moeder ‘te passen’. Mijn vader (Heit in het Fries), ging dan op vakantie, op bezoek bij mijn zus in Roemenië of mijn andere zus die toen nog in Israël woonde. Mijn vader verzorgde mijn moeder voor de volle honderd procent, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, en zelfs als er ‘s nachts iets niet lekker zat, was hij er voor haar. Die rol mocht ik dan één week per jaar vervullen. Voor mij was het niet gemakkelijk om dit te doen, want pas dan besefte ik hoe het voelt als je aan één plek gekluisterd bent, je vrijheid in doen en laten wordt begrensd. En ook hoe klein de wereld van mijn moeder in die 20 jaar was geworden, haar wereld was haar slaapkamer,. Het laatste jaar kwam ze maximaal twee uren in de woonkamer, verdeeld over drie keer per dag, driemaal het bed uit getild en in getild.

Toch ben ik blij dat ik haar heb kunnen helpen, al was het een paar weken in de laatste jaren. Voor de persoonlijke verzorging kwam er viermaal daags iemand van de thuiszorg, maar wel alle andere dingen zoals helpen met eten, het net even anders liggen, een sigaret, een slok koffie of water en altijd een rode potter (keelpastilles) na dit laatste ritueel. 

De week na haar overlijden was een erg intense en emotionele week samen met mijn heit, broers en zussen, maar vooral ook een erg mooie week. Het idee ontstond om een proefopstelling te maken met de oude vergeelde en met kleine vliegenpoepjes bescheten lamellen van mijn moeders slaapkamer. Ik begon met een opstelling in de garage van mijn vader. Lamellen, ventilator, een bewegingssensor en een bouw lamp die aan het einde van de week werd vervangen door een beamer stonden in de garage opgesteld, de auto moest wijken en een paar nachten buiten staan.

De beamer laat een foto van mijn moeder opkomen en uitdoven, het is meer een lichtvlek waarin voor mij de foto te ontdekken is. De ventilator is een object dat mij aan de hete zomers herinnert, die mijn moeder haatte omdat ze het moeilijk vond uit te houden in de warmte. Vond ik het lekker weer dan was het haar te heet, en was het regenachtig en bewolkt, dan waren de weersomstandigheden haar naar het hart. Ook bevat deze ventilator nog minstens 10 jaar stof aan de binnenkant, en ook heel wat deuken die mijn moeder erin reed met haar elektrische rolstoel. 

Ik wilde dat dit mijn beste werk werd van het jaar. Mijn afstudeerwerk, mijn monument, gedenkteken voor mijn moeder. Maar ook dat het beeld niet enkel mijn emotie bevatte. Het moest een beeld zijn dat te interpreteren is door de toeschouwer. Ik stelde het een paar keer op, op school, en in mijn atelier en bedacht: ‘hoe keek Mem die laatste jaren tegen deze lamellen aan?’ Ik ging ter plekke kijken en kwam er achter dat ze altijd tegen de vensterbank op moet hebben gekeken. Een heel simpel element, maar zo beslissend voor haar perspectief. 

Het werk werd hoger, monumentaler. De muur moest immers voor iedereen te hoog zijn, publiek moest er tegenop kijken. De lamellen kwamen op een hoogte van 3,5 meter te hangen. De kleur van de muur werd gebroken wit geverfd, omdat mijn moeder altijd een voorliefde had voor lichte kleuren zoals beigeachtige tinten (een voorkeur die ik nooit zal begrijpen).

Als laatste element kwam er een cassetterecorder bij het beeld. De cassetterecorder heeft heel wat werkuren versleten bij de naaimachine waar mijn moeder vroeger veel kleding op maakte met muziek van U2, The cure, Earth Wind & Fire, opwekkingsliederen en godsdienstige preken. Fragmenten van mijn woorden tijdens haar herdenkingsdienst zijn er bij mijn installatie op te horen. Het herhalende, knagende geluid van de tape als een mantra is een mooi effect. Aan het einde van de expositie was de hele taperecorder grijsgedraaid en hoorde je alleen nog maar geruis dat klonk als regen. ‘Omdat ik seker wit dat mem no yn in paradys is’ (omdat ik zeker weet dat moeder nu in een paradijs is) en ‘there’s a world outside, I know cause I’ve heard talk, and in my sweetest dreams I would go out for a walk’ 

Mijn moeder is in een paradijs. Dat weet ik zeker, ondanks dat ik haar christelijke geloof niet volg, geloof ik voor haar, dat zij op een mooie plek is. Want, ik denk dat het mooier is in haar droom te geloven, dan mijn eigen agnostische werkelijkheid. Ook dankzij het feit dat zij altijd standvastig is blijven geloven in God ondanks dat zij steeds meer zaken op te moest geven, steeds meer autonomie over haar lichaam los moest laten. Alsof ze nu eindelijk aan de andere kant is, daar buiten, in het licht wat erachter zit, dat ze in het licht is opgenomen. En haar ventilator blaast nog een laatste ademtocht door de lamellen… 

The Fortune Teller is nog tot en met 17 juli te zien in de Garage Rotterdam