Meer gevulde leegte in de Open Studios 2022 van de Rijksakademie

“That’s such an awkward sentence.”, klinkt het in Out Lookers. Verena Blok portretteert in dit videowerk dat onder je huid kruipt vrouwen op respectabele leeftijd die hun ruimte in het openbare leven opeisen. Blok zag de vrouwen verouderen en observeerde hoe ze in het dominante westerse discours langzaam onzichtbaar werden. Het werk van Blok werpt het licht op het innerlijke leven en de alledaagse ‘werkelijkheid’ in intieme setting. Door dicht op de huid van haar onderwerp te zitten, wordt de fysieke ontmoeting daarmee in haar films en fotografisch werk de kern van en de brandstof voor haar werk.

Door de oudere vrouwen als buitenstaander te positioneren, lukt het Blok vast te leggen hoe haar onderwerpen de huidige maatschappij aanschouwen. De kunstenaar stelt vragen aan de vrouwen met grote zonnebrillen op — hun ogen verborgen, terwijl hun kraaienpoten des te prachtiger uitkomen — waaruit openhartige gesprekken gedocumenteerd worden. Ik kijk bijna acht minuten naar wijze, eigengereide vrouwen die de betekenis van (hun) vrouwelijkheid door de tijd heen (be-)commentariëren naar aanleiding van daar waar ze naar staren: het gedrag van de nieuwe generatie vrouwen.

Geïntegreerd in de algemene bewegwijzering staan er op de vloer in het atelier van Sungeun Lee getekende schoenafdrukken, stippen en pijlen om aan te duiden dat je de ruimte in dient te lopen voor de volledige ervaring van het werk. Lee spreekt het lichaam van de toeschouwer aan: “Heb je het gevoel dat je in je lichaam zit? Hoe voelt dat aan?”

De interactieve installatie van Lee bestaat uit verschillende tv schermen, spiegels, camera’s en kabels. Een van de camera’s is gericht op buiten, een andere op de studio vanuit een hoek bij het plafond waardoor de bezoeker zelf in beeld komt. Via een zelfgebouwd instrument — een spiegelend, half open doosje op een statief — kun je via twee vergrootglazen naar jezelf kijken vanuit vogelperspectief. Door te bewegen door de ruimte begeef je je in een meta-wereld. Lee roept met dit werk vragen op over realiteit, magie, perceptie en dromen.

Over een meta-perspectief gesproken: Robert Glas bouwde voor zijn film 1986, Or A Sphinx’s Interior de proefopstelling van een gevangeniscel van architect Carel Weeber na. Een matras met blauw beddengoed, de muren sinaasappel-oranje, de tralies waar waarschijnlijk een raam gezeten heeft donkergroen en een vuil-beige loungestoel: Weeber ontwierp in de jaren 80 het gevangeniscomplex De Schie in Rotterdam dat nog steeds in gebruik is.

Hoe wordt een lichaam beïnvloed door opsluiting? Waarom vinden we gevangenisstraf normaal? Er is veel verbeeldingskracht nodig voor het uitproberen van een ruimte van tien vierkante meter die in gebruik zal worden genomen door een onbekende in een onbekende staat voor onbepaalde periode. Glas reconstrueerde in een videowerk samen met acteur Ali-Ben Horsting, Carel Weeber en een voormalige gedetineerde van de gevangenis verschillende versies van Weebers bezoek aan de proefopstelling. Een fascinerend gegeven met een verrassende balans tussen humor en tragiek.

Een laminaatvloer van ongeveer 30 vierkante meter: How many homes you came with us van Winnie Herbstein belichaamt als geen ander de gevulde leegte. Het donkerbruine laminaat vult tweederde van het vloeroppervlak van Herbsteins studio en loopt door tot in de gang, alsof het zo uit een appartement is opgetild en in de Rijksakademie is geïnstalleerd.

Herbsteins werk richt zich op historische en hedendaagse vormen van organisatie, met betrekking op huisvesting en de architectuur en vorming van ruimte. Dit werk reageert en reflecteert op huurwoningen die in Nederland ‘kaal’ worden aangeboden. De huurder dient een eigen vloer te leggen en deze ook weer mee te nemen nadat de huur is opgezegd. “…you hear stories of people who have a floor but no house,” een schrijnend rake omschrijving van de woningmarkt op dit moment.

Een enorme mal springt in het oog: het is de afdruk van een potviskaak gemaakt van siliconenrubber, figerglas, acrylhars, roestvrijstalen bouten, polyetherschuim, weggegooid hout en water. Vibeke Mascini vertaalt het onmeetbare op poëtische wijze. Een gestrande walvis aan de kust informeert de mens over de toestand van de oceaan. Walvissen zijn de zwaargewichten van onze planeet, maar leven in het meest gewichtloze gedeelte van de aarde. In samenwerking met onderzoeksinstituut en natuurhistorisch museum Naturalis Biodiversity Center in Leiden blaast de kunstenaar met deze afdruk de aanwezigheid van dat wat bestaan heeft, nieuw leven in.

Mascini onderzoekt abstracte fenomenen zoals elektrische energie. Naast de meterslange mal van de potviskaak, liggen twee grote batterijen op een palletwagen. Het is het werk 10 kWh of electricity generated from burning confiscated cocaine, lithium batteries, transformer, battery management system, cables. De enige lichtbron in de ruimte is voorzien van stroom die is gewonnen uit de vernietiging van een grote inbeslagname van cocaïne. Mascini wijst ons via de zintuigen op hoe alles met alles verbonden en verstrengeld is. Ik vraag me af of de lamp in mijn woonkamer ook deels brandt op verbrande cocaïne.

Waar Bloks werk kippenvel en een glimlach veroorzaakt en dus de ruimte tussen werk en toeschouwer op fysieke wijze overbrugt, komt het werk van Herbstein heel letterlijk de ruimte in. De leegte wordt overduidelijk met vertrouwen ingenomen, en terecht. Mijn conclusie? De Rijksakademie heeft een rijke lichting in huis die niet schuwt ruimte in te vullen en uit te bouwen.

Open Studios Rijksakademie 2022 was te bezoeken op zaterdag 14 mei en zondag 15 mei en van donderdag 19 mei tot en met zondag 22 mei. Kijk voor meer informatie op www.rijksakademie.nl