Marie Kondo, wie koestert de foto’s van eenzame mensen? Of van geliefden.

Zij weet zeker dat mensen die foto’s in een kartonnen doos bewaren om er op hun oude dag van te genieten daar nooit aan toe zullen komen. Voorlopig heb ik al mijn dia’s in een grote verhuisdoos gegooid en op zolder gezet. Ik weet namelijk zeker dat een dag komt tijdens mijn  pensioen een koude winteravond komt waarop ik niets liever doe dan al die dia’s op een witte muur projecteren. Ik verheug me er nu al op. Marie: Bij de correcte methode haal je alle foto’s uit de albums en zoals altijd hou je die waar je blij van wordt. Maar mijn advies is: ga nooit prutsen aan een album, het is een document op zich, een tijdsdocument. En vergeet nooit dat smaak veranderd, zo eenmaal per jaar komt er een avond langs dat ik mijn ongeordende dozen met foto’s open en er een stapel uit haal, steeds heb ik weer andere favorieten, alsof mijn ogen mee veranderen met het ouder worden. Zo’n foto van een eekhoorn in de tuin, wat ben ik blij dat die nooit is weg geselecteerd, net als het onbenullige plaatje van de krokusjes die net komen kijken. Of mijn ex aan wie ik toen zo’n hekel had en die nu mijn beste vriend is.
In het hoofdstuk  ‘Vastklampen aan het verleden of angst voor de toekomst’ stelt Marie Kondo dat een van deze twee de oorzaak zijn waarom je een ‘moeilijk item’ niet weg kunt doen. Bij foto’s schrijft ze er nog bij: ‘Koester wie je nu bent’.
Maar foto’s vragen om andere criteria.

Wie bewaart bijvoorbeeld de foto’s van eenzame mensen, de levens die op een rommelmarkt zijn beland.  In de grote steden worden mensen zonder familie naar hun graf begeleid door een dichter van De eenzame uitvaart, hij of zij maakt speciaal voor deze mens een gedicht en leest het voor aan de rand van de open kuil. Zo zie ik het ook een beetje bij spullen en vooral bij foto’s. Soms koester je een foto uit eerbied voor het bestaan van deze mens. De grootste angst van mensen die weten dat ze gaan overlijden is vaak de angst om vergeten te worden, dat niemand meer aan je denkt. Dat je naam niet meer wordt uitgesproken, dat je portret niet meer ergens op een salontafeltje staat. Dat al je foto’s bij het grof vuil worden gezet en op een boze ochtend staan te wachten op de vuilniswagen. Of in de vuilnisbak worden gegooid, een heel leven dat belandt tussen de oude kranten en resten kip en nat van dunne appelmoes. Onverdraaglijk.

Nu heb ik duidelijk een trauma opgelopen met foto’s van overleden lieve familieleden. Mijn moeder stierf jong en na haar overlijden hadden we moeite een recente foto van haar te vinden waarmee we haar beeltenis vast konden houden.  Het was ver voor het digitale fototijdperk en in ons gezin was zij degene die af en toe wat foto’s maakte. Toen ze eenmaal ziek was durfde niemand meer de camera te pakken, het was alsof we daarmee zouden uitspreken; voor later, voor als jij er niet meer bent. En misschien waren de gebruikelijke feestdagen ook niet meer feestelijk, haar laatste jaren zijn een gat in ons familie fotogeheugen. Mijn zus overleed nog voor haar veertigste verjaardag, haar man had al tijdens haar ziekbed een nieuwe vriendin gevonden en sprak op haar begrafenis over hun open huwelijk.  Hoe pijnlijk dit was, daar wil ik het niet over hebben. Maar in zijn vaart om door te gaan met leven werd haar kast met kleren leeggehaald en erger nog, al haar foto’s bleken te zijn weggegooid. Wreedheid kent geen grenzen. Opruimen kent wel grenzen.
Overgevoelig als ik ben kost het me moeite een foto weg te gooien, een fotoalbum niet kopen op de rommelmarkt.
Verleden, heden, toekomst. Ja, we moeten doorgaan met ons leven maar wel met het verleden onder onze arm, of met de overleden geliefden als engelen op onze schouders, hun armen om onze nek geslagen in een omhelzing. We nemen jullie zielen mee de toekomst in.  

Op de markt kocht ik een foto van een oude vrouw door een koptelefoon intens naar de muziek luisterde. Achter haar stond de plaat van de zanger. De marktkoopman begon een praatje over deze vrouw zonder familie maar eigenlijk was deze informatie overbodig, je kunt het zien aan de eenzaamheid in haar gezicht.  Haar ogen glansden van de zee aan tranen die nog wachtte om te worden gehuild, maar ze is er mee gestopt, het was te veel. Haar dagboek had hij gelezen en aan het joods historisch museum gegeven, ze had kamp Auschwitz overleefd, haar niet te dragen herinneringen had ze opgeschreven. Gruwelijk, zei de koopman maar hij had alles gelezen zodat zij het niet voor niets had opgeschreven. Haar beeltenis bewaar ik als een kostbaar erfstuk, iedere keer als ik er naar kijk krimpt mijn ziel. Het koesteren van foto’s zie ik als het zorgen voor je oude moeder in het verzorgingshuis, is dat iets waar je blij van wordt?, het criterium van Kondo, misschien niet altijd, maar een oud mens aan z’n lot overlaten is koud en kil.

Foto’s koesteren doe je soms voor een ander.
Fotograaf Marnix Goossens vond eens een grote plastic zak vol dia’s onder een lantaarnpaal en nam ze mee, niet omdat hij er in zijn werk iets mee wilde doen maar hij wilde ze ook niet laten liggen en het materiaal verloren laten gaan. ‘Mijn positie is die van doorgeefluik’, zei hij, ‘om de beelden weer opnieuw naar buiten te brengen. Dat is zo tragisch van gevonden foto’s, ze zijn weggegooid. Door de beelden van de vrouw weer te laten zien kan ik haar misschien iets van de oude glorie teruggeven die door anderen is genegeerd.’

In het voorjaar doorstond ik hagel, sneeuw en ijzige harde wind in Boekarest om onderzoek te doen naar een kunstenaar die tijdens zijn leven al zijn werk geheim had gehouden, altijd was het atelier potdicht gebleven en die ene vriend die naar binnen mocht trof alle werken bedekt met doeken aan. Dat intrigeerde me. Ik wilde graag meer weten over een kunstenaar die echt enkel en alleen voor zichzelf werkt. Zijn vrouw was uiterst vriendelijk en ontving me in haar huis, ze liet de houten panelen en portretten zien die ze in een nis bewaarde, en een klein mapje met wat foto’s waarin de kunstenaar zich had verkleed als vrouw of poseerde als Picasso. Wat me opviel was dat in het huis geen enkele foto van de kunstenaar was te bekennen, nergens een portretje op een tafel of in een lijstje aan de muur. Eenmaal thuis maakte ik een klein fotoalbum voor hem, als eerbetoon. Maar bij het opruimen volgens de grondige Marie Kondo methode stokte ik bij dit boekje, ja het nam ruimte in, ja het maakte me niet perse blij, nee, ik kon het toch niet weggooien.

Net zoals Goossens wilde ik hem graag iets bewaren van en voor hem, als dank voor zijn intense portretten. ‘Ik hou gewoon van foto’s, van beelden. En van de deelname, voor even, aan dat andere bestaan’, zegt Goossens.  Kunstenaars doen dit, als daad van medemenselijkheid, om de schoonheid van die tijd, om de schoonheid van die ene mens.

wordt vervolgd: overeind blijven in de storm de van digitale foto’s