Luxueus ten onder

Doordat ik het spel alleen speelde in de weekenden, bij mijn vader in een andere stad, wist ik niet hoe mijn leeftijdsgenoten met hun Sims omgingen. De manier waarop ik mijn ‘poppen’ mishandelde, bleef daarom mijn geheim. Hier kwam verandering in toen ik op de middelbare school de game bij een vriendin ging spelen. We hadden een villa met zwembad gebouwd waarin we onze Sim baantjes lieten trekken. Mijn vriendin keek mij samenzweerderig aan en stelde voor het zwembadtrappetje weg te halen. Het poppetje zwaaide met haar armen en verdronk. Mijn vriendin en ik lachten. De duistere impuls was ook haar niet vreemd.

Tijdens het spelen van De Sims ben je een soort godheid die beslist over het wel en wee van de kleine mensjes op het scherm. Als volwassene vraag ik mij af waarom mijn vriendin en ik, en met ons waarschijnlijk vele anderen, niet wat meer compassie hadden voor onze creaties. Ik denk hierover na terwijl ik kijk naar het werk van de Roemeense kunstenaar Diana Gheorghiu. In haar computergegenereerde afbeeldingen en animaties komen figuren voor die doen denken aan Sims. Ze lijken menselijk zonder menselijk te zijn. En hierin, vertelt zij, schuilt hun plooibaarheid.
Ik spreek Gheorghiu aan het eind van de zomer bij het Haagse collectief en kunstenaarsinitiatief Das Leben am Haverkamp. Met Jill Verweijen en Linnéa Gerrits, de kunstenaars waarmee Gheorghiu samenwerkt, is ze bezig met de opbouw van Whatever Remains Unchanged is Already Dead. Onder kunstenaars die met CGI-personages werken, vertelt Gheorghiu, is uncanny valley een bekend fenomeen: ‘wanneer een figuur niet menselijk genoeg is om ‘echt’ te lijken, maar ook niet kunstmatig genoeg om ‘nep’ te zijn.’ Ze verwijst hierbij naar het werk van Ed Atkins, wiens personages zij bewegelijke kadavers noemt. Levend, maar onbezield.
Toch is Gheorghiu geen poppenmeester. Want volgens haar is zij niet degene die met haar mensachtige figuren speelt. De kunstenaar kwam op haar vijfentwintigste naar Nederland met het idee om zes maanden te blijven. In Boekarest had zij een studie Communicatie en PR afgerond, en ze ging in Amsterdam als vj op in de underground techno-scene. De vaardigheden die ze hier verwierf, combineerde zij met de kennis die haar tijdens haar studie fotografie aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) werd aangereikt. En uiteindelijk smolten de twee samen tot haar kunstenaarspraktijk. ‘De computer staat tussen mij en mijn personages in,’ zegt ze. ‘Ik heb geen controle over de computer, dus ook niet over hen.’ Hiermee bedoelt de kunstenaar niet dat de computer alle macht heeft, alleen dat zij en het apparaat beide schakels zijn in een groter geheel.

Tegenwoordig besteedt Gheorghiu het CGI-werk uit aan animator Tristan Gieler. Hoewel de animaties er in technisch opzicht op vooruit zijn gegaan, streeft de kunstenaar niet naar perfectie. ‘Het behoud van glitches is belangrijk voor mij’, vertelt ze. Die fouten zijn van belang omdat er in het werk van Gheorghiu twee soorten vervreemding samenkomen: het idee dat iets te echt lijkt en dat iets net niet klopt. Dit gevoel komt overeen met een sentiment dat ingebakken zit in het onderwerp van de video’s, namelijk: de wellness-industrie.Een aantal jaar geleden werd de oma van Gheorghiu gediagnosticeerd met kanker. Na het ondergaan van meerdere operaties en chemotherapie werd haar door een kennis een alternatieve behandeling aangeraden in de vorm van een streng detoxdieet. Nadat haar oma was genezen, vierde de familie van de kunstenaar de heler. Hierbij werd, tot ergernis van Gheorghiu, vergeten dat er ook sprake was geweest van een reguliere behandeling.
Soms zijn dingen te goed om waar te zijn. En soms, wanneer iets niet lijkt te kloppen, klopt het ook daadwerkelijk niet. Toch gaat er een speciaal soort aantrekkingskracht uit van het idee dat alles maakbaar is, zelfs de eigen gezondheid. Gheorghiu is geïnteresseerd in mensen die almachtig willen zijn, en denken dit te kunnen worden. Mensen die ervan overtuigd zijn dat ze hun leven helemaal kunnen vormgeven, zolang ze maar over voldoende kapitaal beschikken. Want wanneer er genoeg geld tegen de plinten klotst, kunnen ze zich nagenoeg overal voor behoeden, zelfs voor het einde der tijden.

In de tentoonstelling Whatever Remains Unchanged is Already Dead, die Gheorghiu samen met Verweijen en Gerrits realiseert, staat Armageddon centraal. Dit is niet de eerste keer dat de kunstenaars samenwerken. De drie ontmoetten elkaar op de KABK, waar ze fotografie studeerden. Terwijl Gheorghiu de camera verruilde voor de computer, raakten Verweijen en Gerrits steeds meer geïnteresseerd in het ensceneren van een foto, dan in het fotograferen zelf. ‘Het bouwen van een locatie, en het opzetten van een presentatie werden voor ons het meest belangrijk’, vertelt Verweijen.
In 2023 hielpen Verweijen en Gerrits Gheorghiu bij het presenteren van haar animatie You are Light and Cabbage, die werd vertoond tijdens Prospects bij Art Rotterdam. In de film bevinden drie personages – een yoga-moeder, een rechtse zakenman uit Silicon Valley en een anti-vax sportfanaat – zich in een buitenhuis waar ze hun eigen groente verbouwen. Op de terugweg van hun retraite krijgen ze een bijna-doodervaring waar ze doorheen geloodst worden door een godheid die sterke gelijkenissen vertoont met een kool. In dit werk sluimert de vraag wat de zogeheten fitfluencers en wellness wappies bedoelen, als ze zeggen dat ze willen terugkeren naar de natuur. Ook plaatst Gheorghiu een kritische noot bij het egocentrisme van deze gemeenschap. Om haar boodschap kracht bij te zetten, bouwden Verweijen en Gerrits een tempel voor het altruïsme, een puntig altaar bekleed met hoogpolige tapijten en zilverkleurige kleden.

In tegenstelling tot Prospects, ligt in Den Haag de nadruk meer op artistieke samenwerking dan op ondersteuning. ‘Het project begon met mijn nieuwsgierigheid naar luxe bunkers’, vertelt Gheorghiu. Deze private schuilkelders, soms uitgerust met bioscopen en zwembaden, zijn het toppunt van weelde en naargeestigheid. ‘Niemand wil zo graag een bunker in, als dat ze eruit willen komen.’ En toch blijven de superrijken ze bouwen. Dit komt volgens de kunstenaar door wat deze bouwwerken beloven: een ‘out’. Een manier om je te onttrekken aan de wereld die je hebt helpen vernietigen.
In Gheorghiu’s animatie, die de gelijke titel als de tentoonstelling draagt, maken de personages uit You are Light and Cabbage hun rentree. Met z’n drieën zijn zij verbannen naar een afgelegen eiland waar ze onbeperkt toegang hebben tot wellness-therapieën. Een van deze behandelingen wordt uitgevoerd met behulp van een MRI. Voor de kunstenaar deelt deze machine een eigenschap met een luxe bunker: beide houden de fantasie in stand dat het onvermijdelijke kan worden afgewend.
Gheorghiu gaf Gerrits en Verweijen min of meer, de vrije hand in het ontwerpen van het decor voor deze tentoonstelling. Zij lieten zich op hun beurt inspireren door het hoofdkantoor van de Franse Communistische Partij in Parijs, ontworpen door Oscar Niemeyer. De buitenkant van dit gebouw, zeggen de kunstenaars, doet denken aan een zwangere vrouw, en ook van binnen zijn de ronde vormen overduidelijk aanwezig. Het interieur is bekleed met groene tapijten. Niemeyer opende het complex in 1980. In zekere zin heeft het de tand des tijds doorstaan, maar het is er ook door getroffen: het gebouw is oubollig en futuristisch tegelijk.
De ronde vormen van Niemeyer worden door Verweijen en Gerrits op meerdere plekken in de tentoonstelling geïntroduceerd. De meest opvallende daarvan is een gang die uitkomt in een open ruimte waar Gheorghiu’s animatie wordt geprojecteerd. De gang is geïnspireerd op een MRI en, waar het gebouw in Parijs lijkt op een zwangere vrouw, heeft dit iets weg van een geboortekanaal. Een ruimte die je door moet op weg naar een nieuw begin. Ook het ouderwetse groene tapijt van Niemeyer is voor de kunstenaars belangrijk. ‘Rijke mensen willen tegelijkertijd iets ouds en iets nieuws,’ zegt Gerrits, ‘zolang het voor anderen maar niet verkrijgbaar is.

Aan de exclusiviteit van de wellness-industrie ligt een klassenstrijd ten grondslag. De mogelijkheid om voor god te spelen is niet voor iedereen weggelegd. Gheorghiu, maar ook Gerrits en Verweijen, plaatsen zich niet buiten deze tendens, maar willen een gesprek op gang brengen. ‘Als ik tweedehands kleding koop,’ zegt Gerrits, ‘ben ik ook op zoek naar iets unieks, iets dat niemand anders heeft.’ Deze neiging is niet per definitie schadelijk. Problematisch wordt het wanneer de ene groep mensen zich, door de middelen die zij tot hun beschikking hebben, unieker en daarmee onsterfelijker waant dan de andere.
De Sims is een simulatiegame. Met een paar cheatcodes kun je zo rijk worden als je wilt, bouwen wat je wilt, leven hoe je wilt. Maar ook in de game is het leven eindig. We gaan allemaal dood, ook met sapkuurtjes en een zonlichtdieet. Dat lijkt Diana Gheorghiu met haar werk te willen zeggen. Niemand kan aan de ondergang ontkomen. Hoe hard men ook probeert. En al helemaal niet als men denkt de rest van de wereld daarbij slim af te zijn.

—

De tentoonstelling opent tijdens Museumnacht, op vrijdagavond 27 september, bij Das Leben am Haverkamp in Den Haag en zal daar nog tot en met 13 oktober te zien zijn. Hier vind je meer informatie.