Liever minder macht, over Meer macht in Zwolle

In het eerste zaaltje staan werken van Joseph Beuys die tot drie maal toe heeft geprobeerd een politieke partij op te richten. Beuys wilde wel politieke macht verwerven. ‘Als kunstenaar leverde hem dat roem op, maar buiten de kunstwereld wist Beuys nooit werkelijk invloed te verwerven.’ staat er in de tekst. Gelukkig is er zijn beeldend werk, zoals de twee blikjes die met een draadje verbonden zijn, een kindermanier om te communiceren die oudere mensen zich nog uit hun jeugd kunnen herinneren en die draait om je fantasie. Meer macht, ja maar wel een ander soort macht.

In het gesprek dat Adriaan van Dis voerde met de schrijver Juan Gabriel Vasquez maakte deze een onderscheid tussen zijn romans en de stukken die hij als columnist voor de krant schrijft. In een roman heerst vrijheid, daar gaat het de om zijn geloof in de twijfel, het niet zeker weten. In zijn columns is hij juist zeker van iets en wil hij zijn publiek overtuigen, bijvoorbeeld van zijn visie m.b.t. de drugsproblemen in zijn land. Een roman wordt anders begrepen, romans moeten ons niet vertellen wat we al weten maar de roman brengt ons naar plaatsen die we nog niet kennen. Ik vond het een mooi en helder onderscheid, ik heb het idee dat bij de tentoonstelling deze twee doelen door elkaar worden gehaald. Hans Den Hartog schrijft immers ook: het draait om de vraag of kunstenaars nog idealen nastreven.
De macht van de kunst ligt naar mijn idee nooit in politieke macht maar bijvoorbeeld in het vooruitlopen in het denken. Renzo Martens maakte een film waarin hij als een 19 eeuwse ontdekkingsreiziger door de Congo reist en Afrikaanse fotografen leert om de foto’s te maken die het westen nodig heeft voor hun liefdadigheidscampagnes. Omdat er nogal wat van mijn vrienden in het ontwikkelingswerk zitten bracht ik steeds gefascineerd deze film ter sprake. Ook belde ik de persvoorlichter van artsen zonder grenzen op, want ik was zo benieuwd naar hun reactie op de ideeën van de film. We kregen zowaar ruzie aan de telefoon: ja, ze had iets gehoord over deze kunstenaar, maar ze begreep niet de clou van zijn werk en voelde zich aangevallen. Martens ontsnapt aan het idee van de ongelijkwaardigheid die in al dat ‘ontwikkelingswerk’ zit op een moment dat daar binnen die organisatie nog geen ruimte voor is. Soms houden kunstenaars ons een ideaal voor, misschien niet haalbaar, maar zonder een visioen ergens in de verte kunnen we niet dromen en zal het zeker nooit werkelijkheid worden.

Als ik de titel vergeet, en de zinnen in de inleiding, zie ik vervolgens een prachtige tentoonstelling die werken van kunstenaars laat zien die geloven in twijfels, in veronderstellingen ondervragen, niet zo maar voor waar aannemen, in visioenen.

Allec Soth fotografeerde  voor zijn project Broken Manual mannen die zich op zichzelf hebben teruggetrokken en als kluizenaars leven. Tijdens zijn research voor de opdracht Picturing the South raakte Alec Soth op het sppoor van eric Rudolph, de olympic Park bomber die gedreven door zijn afkeer van abortus en homo’s driemaal een bomaanslag pleegde. Hij weet vijf jaar uit de handen van de politie te blijven. Hij eet paddestoelen, eikels , salamanders, steelt uit graansilo’s en moestuinen. Toch was het niet de olypic parc Bomber zelf die Alec Soth fascineerde, maar het idee van overleven in het bos. Hoe ziet een leven zonder civilisatie eruit, waarvan droomt een outsider. Een leven waar niemand meer macht over heeft, op jezelf. Een project over loners, veel meer dan over mensen die om hun politieke daden op de vlucht zijn.

‘Lenin ist tod’, zijn ouders huilden, zo vertelt beeldhouwer. Ze komen zijn slaapkamer binnen, hij is dan acht jaar. Lenin is tod. Het verdriet van deze mensen wordt onderschreven door het buitenproportionele beeld van Karl Marx dat de beeldhouwer in een grote loods aan het maken is, het beeld is te groot om te kunnen bevatten zoals ook het communisme te groots was om een individu een plek te gunnen en de propaganda te sterk om geen verdriet te hebben. Maar de sneeuw in de baard van de grootvader en de sjaal die haar moeder strak om haar hoofd had geknoopt laat zien dat in iedere situatie kwetsbare mensen.

Er worden veel films vertoond, dat is soms wel jammer, het lijkt alsof een duidelijke verhaal of thema in een expositie het beste verteld kan worden met filmen video’s.

Andres Serrano, filmde de zelfgemaakte bordjes zien die de mensen op straat laten zien, homeless en humiliated, Afghan veteran, Lost my job homeless, Traveling, broke hungry, just need 10 cent, please, everybody needs a liittle help sometimes, hungry broke hard times.
De kunstenaars  hebben nooit een ander onderliggend motief dat de zaak zou kunnen vertroebelen, (zoals geld ophalen bij iedere hulpverleningsinstelling een motief is dat meespeelt) ze brengen ze de situatie karig en schrijnend in beeld.

The Videomessage uit 2009 van Roy Villevoye toont de boodschap die zijn Papoea vriend Omama hem via een andere reiziger zond, de geesten hadden hem in een droom gewaarschuwd dat op het beeld dat Roy van hem heeft gemaakt een taboe rust: ‘waarom stond je toe dat je ziel gekopieerd werd en meegenomen naar Holland?’ Hoe kwetsbaar en dapper van Villevoye om dat weer tot onderdeel van zijn werk te maken.

Kleur heeft invloed op je ademhaling zegt de kunstenaar/burgemeester in de film van Anri Sala, hij heeft de flats in de meer dan troosteloze stad in gekleurde blokken geschilderd, een simpele ingreep, de armoede wordt er niet minder van en de straat bestaat nog steeds uit modder, maar ik kan me voorstellen dat je met een ander gemoed door deze gekleurde stad loopt.  De stad waar je alleen maar bent al je op iets wacht  of om naar iets anders door te gaan, is nu een prachtig reisdoel op zich geworden.

En dan de oproep aan alle joden om terug te keren naar Polen, om zich te verzamelen rond het bed van een oude Joodse vrouw die daar eenzaam in haar sterfbed ligt, gelijk de apostelen zich om het bed van de stervende Maria verzamelen. ‘Let US live togheter’, schalt het door het voormalige Nazi stadion. Om samen weer Europeaan te worden. Een idee dat me kippenvel bezorgd en waardoor ik zeker ga stemmen op 22 mei.

Het is de taal van de kunst die zaken kan benoemen die in de politiek ondenkbaar zouden zijn, geen overtuigingen maar de kussens opschudden, zodat de veren alle kanten uitwaaien. Kunst geeft hoop. Meer Macht is een tentoonstelling die gelukkig niet de macht maar de twijfesl en visioenen van de kunstenaars laat zien: gaan zien, zeker!

Joseph Beuys

Alec Soth, uit het project Broken Manual