Laten we het over rijst hebben
Het werk van beeldend kunstenaar Isabel Ferrand (Portugal, 1962) meet altijd iets af, hoewel het in wezen voor haar geen rekenkundige kwestie is. Ze zoekt haar plaats in de wereld door na te gaan waar we ons ten opzichte van elkaar bevinden en hoe we ons tot elkaar verhouden, vooral vanuit de vraag waar zij zelf zich bevindt ten opzichte van haar afkomst, herkomst, bestemming en verblijfplaats. Ze maakt altijd haar persoonlijke verhouding tot de dingen tot de inzet van haar werk, zonder op de voorgrond te treden. Haar aanwezigheid bestaat uit de hand van de kunstenaar die het werk tot stand brengt.
Tijdens een werkperiode in het Japanse Arita, waar het Imari-porselein wordt vervaardigd, raakte ze in 2018 gefascineerd door de ‘masu’, de kom voor 150 gram rijst die in de Edoperiode (1603-1868) als betalingsnorm gold voor de Samurai aan de boeren die voor hun werkten. Nog altijd is dat verdwenen gebruik maatgevend voor de hoeveelheid rijst die een Japanner per dag eet. De vorm en de betekenis van de rijstkom was voor haar aanleiding om na te denken over de voedselverhouding in de wereld en hoe ze die beeldend zichtbaar kon maken.
Ze begon een onderzoek naar de rijstconsumptie en hoe die per continent en land verschilt. Met behulp van rapporten van de Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties en professor Tjeerd Jan Stomph van de Universiteit Wageningen bracht ze in kaart hoeveel rijst er per hoofd van de bevolking wordt gegeten. Haar sculpturen verbeelden uiteindelijk 17 landen in de wereld verspreid over Azië, Europa, Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Australië. Ze ontdekte tot haar verrassing dat in Europa, in haar geboorteland Portugal de meeste rijst per persoon per dag wordt gegeten en dat rond haar geboortegrond Figueira da Foz veel rijst wordt verbouwd. In Europa selecteerde ze daarnaast Nederland, omdat ze daar woont en werkt, en Italië omdat men er van uitgaat dat daar veel rijst wordt gegeten, wat niet het geval is.
Ze ontdekte tot haar verrassing dat in Europa, in haar geboorteland Portugal de meeste rijst per persoon per dag wordt gegeten.
Door het onderzoek stuitte ze op tal van aspecten waar ze zich nog nooit rekenschap van had gegeven. Ze vormden de basis voor een plan voor een verblijf in sundaymorning @ ekwc waar ze in 2019 drie maanden werkte aan het in keramiek visualiseren van haar bevindingen. Ze maakte zeventien met de hand gevormde sculpturen waarin ze naast specifieke kleisoorten ook verschillende soorten rijstkorrels verwerkte. De sculpturen zijn ‘vessels’, containers die een specifieke hoeveelheid rijst kunnen bevatten, al hebben ze die functie niet. Het zijn geen gebruiksvoorwerpen. Met elkaar vormen ze een beeldende grafiek van de mondiale rijstconsumptie. Voor ieder werelddeel koos ze het land waar per hoofd van de bevolking de meeste rijst wordt gegeten, en landen waarmee ze zich in culturele zin of in persoonlijk opzicht verbonden weet, waarbij ze soms iets afweek van de wetmatigheden die ze zichzelf had opgelegd. Zo koos ze in Zuid-Amerika vanwege de historische relatie met Nederland voor Suriname – in dat continent tweede op de lijst van landen waar de meeste rijst gegeten wordt. Daarnaast selecteerde ze Brazilië, het grootste land van dit werelddeel, en Ecuador omdat ze dat land vanwege een persoonlijke relatie regelmatig bezoekt.
In Afrika koos ze voor Madagascar waar om economische redenen – armoede – de meeste rijst per persoon per jaar wordt gegeten. Ze voegde er Guinee-Bissau aan toe, omdat ze er zelf heeft gewoond en Marokko omdat daar de minste rijst per persoon in de hele wereld wordt gegeten.
Voor de Noord-Amerikaanse landen stuitte ze op de omstandigheid dat er van door de First Nations in Canada al wilde rijst – eigenlijk een grassoort – werd verbouwd en gegeten, dat er in de Verenigde Staten opvallend weinig rijst wordt gegeten, maar in Hawaï daarentegen weer 45 kilo per hoofd van de bevolking per jaar.
De Aziatische landen die Isabel Ferrand voor The Measure of Rice koos zijn Japan, China en Bangladesh. China is het land waar de meeste rijst wordt geproduceerd. In Japan heeft ze zelf gewerkt aan keramiekprojecten en daar is het idee voor dit werk ontstaan. In Bangladesh wordt per persoon per jaar 172,5 kilo rijst gegeten. Dat is verreweg de hoogste rijstconsumptie ter wereld. De meeste inwoners van Bangladesh eten zoveel rijst omdat het daar het goedkoopste voedsel is en bovendien is het een van de dichtstbevolkte landen ter wereld met een hoge graad van ondervoeding. De hoge pilaar waarin 172,5 kilo rijst kan worden bewaard is de moedermaat voor alle andere sculpturen die Isabel Ferrand voor dit samenhangende werk heeft gemaakt. Ze koos voor de vorm van de pilaar als abstractie van de maatvoering die ze zichtbaar wilde maken. Iedere sculptuur heeft een andere kleur die is gebaseerd op specifieke aardesoorten die refereren aan het land. De vormen van de sculpturen zijn merendeels ontleend aan traditionele, ambachtelijk vervaardigde kommen, schotels, manden, bakken, vaten en andere voorwerpen die als cultureel erfgoed typerend zijn voor het land in kwestie. Voor de Nederlandse sculptuur baseerde ze zich bijvoorbeeld op de traditionele apothekerspot.
Samen vormen de sculpturen een landschap. Isabel Ferrand plaatst de keramische voorwerpen niet in volgorde van grootte naast elkaar, maar kiest voor een compositie die de onderlinge verhoudingen op een andere manier laat zien, alsof er een tafel is gedekt met potten, schalen, bekers, vazen en borden. Ze ziet het samenspel van het geheel als het beginpunt voor een gesprek: als je weer rijst eet sta je erbij stil. Het is een uitnodiging om het over rijst te hebben. In deze keramische werken staat alles weliswaar in het teken van de rijst, maar als vanzelf komt het gesprek vanuit de culturele verwijzingen op onderwerpen als economische verhoudingen, landbouwcultivatie, culinaire tradities, arbeidsomstandigheden, tafelmanieren, recepten en eetgewoonten.
In feite is de onwetenschappelijke vrijheid van verbeelding die ze zich permitteert de crux van de visuele kwaliteit van haar werk. Ze laat ermee ook zien dat artistic research andere prioriteiten stelt dan wetenschappelijk onderzoek. Het werk van Isabel Ferrand is bewust niet objectief en neutraal, maar subjectief en genuanceerd. Het resultaat is in haar geval ook altijd handwerk; ze raakt de wereld aan. Dat deed ze in 2013 letterlijk in de monumentale wandsculptuur World Lace voor de Gyeonggi International Ceramic Biennale in Zuid-Korea, waarvoor ze 740 porseleinen tegels als kantwerk vervaardigde die samen de wereldkaart vormden. Het maakte deel uit van het door door Museum Boijmans Van Beuningen aangekochte meerdelige werk On the Memory of the Hands dat verder bestond uit 106 aardewerken potten aangevuld met films. In één daarvan laat ze zien hoe ze geblinddoekt probeert een traditionele Koreaanse Moon Jar te maken. On the Memory of the Hands was een artistiek onderzoek naar het leren van een nieuwe vaardigheid door te werken met de draaischijf. De belangrijkste zorg van Ferrand was om te zoeken naar het moment waarop de hand het leren omzet in kennis.
Het werk van Isabel Ferrand is bewust niet objectief en neutraal, maar subjectief en genuanceerd.
Het immense wandwerk World Lace verwijst direct naar haar eerdere projecten zoals haar film over de manier waarop vrouwen hun linnenkast inrichten. Eerder maakte ze zowel grootschalig als kleinschalig werk met behulp van verschillende kleuren garenklosjes en topografische kaarten om de afstand tussen haar verblijfplaats en locaties uit haar particuliere geschiedenis inzichtelijk te maken. Het is werk dat gaat over het overbruggen van afstand en tijd.
Vanaf het begin van haar loopbaan heeft ze altijd haar eigen positie in het leven onder de loep genomen en naar verbanden gezocht met wat er in de wereld gaande is vanuit persoonlijke verantwoordelijkheid, of die nu zelfgekozen is of zonder meer aan haar is opgelegd.
The Measure of Rice is in dit verband een belangwekkend werk dat objectmatig een grote eigenzinnigheid kent en inhoudelijk inzicht geeft. Het leidt tot bewustwording en stemt tot nadenken. Waar Isabel Ferrand beeldend bij zichzelf te rade gaat, kun je als kijker en beschouwer niet om haar bevindingen heen.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl