Kwetsbare strijd – Cecilia Vicuña in Witte de With
In Witte de With is een overzichtstentoonstelling van de Chileense kunstenares, dichter, filmmaker en activist Cecilia Vicuña te zien. Puck Kroon schrijft over de tentoonstelling.
Een vierkant tapijt van wit zand steekt af tegen de hangende textiele doeken en de kleurrijke, figuratieve schilderijen. Op de bovenste verdieping van Witte de With Center for Contemporary Art in Rotterdam is een overzichtstentoonstelling van de Chileense kunstenares, dichter, filmmaker en activist Cecilia Vicuña te zien. De verstilling van de kwetsbare objecten valt op tussen de veelheid van de rest van de werken; de kunstenares neemt een activistische rol in waarmee ze met deze installatie de toekomst van de mensheid in een tijd van aanhoudende ecologische en politieke verwoestingen voorspelt. In deze tekst ga ik in op de houding van waaruit het werk tot stand is gekomen. Wie is de maker wanneer het werk uit gevonden wegwerpmateriaal bestaat?
Het werk van Vicuña richt zich op de dringende zorgen van de moderne wereld, waaronder ecologische vernietiging. Het maken van riskante werken in het midden van de jaren zestig in Chili was voor haar een manier om “een oude stilte te horen die wacht om te worden gehoord”. Haar multidimensionale werken ontstaan vanuit een tekst, een stilstaand beeld dat verandert in een film, een lied, een sculptuur of een collectieve uitvoering. Haar kortstondige, locatie-gebonden installaties in de natuur, straten en musea combineren ritueel en assemblage. Ze noemt deze vergankelijke, participatieve werken ‘lo precario’, het precaire: transformerende handelingen die de kloof tussen kunst en leven, het voorouderlijke en de avant-garde overbruggen.
Het materiële van het bedrukte en beschilderde textiel van Vicuña’s Vietnam series (onder andere uit 1975) straalt een sterke aanwezigheid uit. De doeken bestaan uit een overdaad aan kleur, elementen en verborgen verwijzingen. Haar serie van zestig kwetsbare objecten ofwel Precarios is op een veel subtielere wijze aanwezig; ze waaien weg wanneer het raam in de expositieruimte open wordt gezet, ze komen tot leven wanneer je om het zandvlak van ongeveer drie bij vier meter loopt om de veren, flessen en schelpen van alle kanten te bekijken. Het zijn objecten die een geschiedenis in zich dragen en tegelijkertijd symbool staan voor de toekomst. Wat is de toekomst van de mensheid wanneer we op dit niveau door gaan met het produceren van afval? Wat is de toekomst van de planeet wanneer we vanuit onszelf geen verandering teweeg brengen?
Haar serie van zestig kwetsbare objecten ofwel Precarios is op een veel subtielere wijze aanwezig.
Sinds 1980 verzamelt Vicuña overgebleven objecten uit andere culturen die kunnen dienen als fundament voor kleine architectonische bouwsels waarmee ze in 1966 voor het eerst op het strand van Concón in Chili een compositie bouwde. Deze kleine assemblages van drijfhout, kiezels, veren of touw gaan een dialoog aan met de natuur. De werken zijn verdwenen, werden opgeslokt door de getijden. Vicuña is meermaals naar Concón teruggegaan om nieuwe versies van het originele werk te maken. Door de jaren heen verwijst ze hier afwisselend naar als ‘rituele performances’, ‘ruimtelijke metaforen’ en ‘multidimensionale gedichten’.
Door de karakteristieke werken te vormen uit basuritas, klein afval, zoals veren, strengen haar, flessen, potloodslijpsel, takjes en schelpen, herwaardeert Vicuña de dingen die in de huidige maatschappij als wegwerpmateriaal worden gezien. Haar activistische houding zorgt daarmee voor een scherpe reactie op wat er zich in de huidige samenleving afspeelt. Het centrale element in haar werk, aldus gastcurator Miguel A. López, is Vicuña’s geloof in de helende kracht van kunst. Het voedt positieve en constructieve veranderingen in de samenleving. “Door waarde toe te kennen aan afval, minieme onderdeeltjes en wegwerpartikelen,” stelt López, “bevraagt Cecilia Vicuña hoe ecologische gerechtigheid – een geheel van verschillende werelden en vormen van bewustzijn – weer hersteld kan worden.”
Het centrale element in haar werk is Vicuña’s geloof in de helende kracht van kunst.
Het fysieke bewustzijn van de toeschouwer wordt aangesproken doordat de fragiele sculpturen vaak niet groter zijn dan een schoenendoos. Het feit dat je moet hurken om het werk van dichtbij te kunnen bestuderen laat je als toeschouwer moeite doen. Je zou zelfs kunnen stellen dat het formaat de toeschouwer op de knieën dwingt en zo te knielen voor het afval dat voor je neus opdoemt.
Tegelijkertijd ontstaat ook de vraag wie de eigenlijke maker is van het werk. Er kan zelfs worden gesteld dat zonder de wegwerpmaatschappij dit werk er niet geweest was. Waar de hangende doeken textiel een duidelijk standpunt uitdragen, doet de serie Precarios dat eigenlijk niet. Het is ontstaan vanuit de artificiële, maakbare wereld waarbij de industrie de maker van het materiaal is. Vicuña reorganiseert de onderdelen waardoor het werk een uitspraak doet die het zonder haar handeling niet had gedaan. Het materiaal dat industrieel door niemand vervaardigd wordt is voor ons allemaal.
Er kan zelfs worden gesteld dat zonder de wegwerpmaatschappij dit werk er niet geweest was.
De verzameling kwetsbare objecten is even broos als het auteurschap van Cecilia Vicuña zelf. Zij plaatst zichzelf buiten de wereld waarin het aanbod van wegwerpmateriaal als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Ze durft achter die kwetsbare positie te gaan staan zodat wij, als achteloze gebruikers van het materiaal, worden meegezogen in de strijdlust die Vicuña toont ten opzichte van de wegwerpmaatschappij.
Cecilia Vicuña, a retrospective exhibition
26 mei 2019 – 24 nov 2019
Witte de With Center for Contemporary Art, Rotterdam
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl