Kunst voor een euro – Tentoonstellen in de kringloopwinkel en op de vrijmarkt

Op de terugweg begon ik te twijfelen of ik misschien naar de verkeerde kringloopwinkel was afgereisd, of misschien had de winkelmedewerker niet door dat er kunst te zien was. Misschien hield hij het wel geheim zodat er geen boa’s zouden komen kijken.
Een paar dagen later waagde ik nog een poging, dit keer met succes. De winkel was nog open. Het leek nog steeds verdacht veel op een kringloopwinkel, maar eenmaal binnen viel er wel een onderscheid te maken tussen de gebruikelijke kringloopartikelen en de kunst/designobjecten van WhiteNoiseDADA doordat die met veel neon oranje gekenmerkt waren. (afb. 2)

 

Afbeelding 1: de façade van de kringloopwinkel

 

Afbeelding 2: objecten van WhiteNoiseDADA die met neon oranje gekenmerkt waren

Het concept van de tentoonstelling ‘Geen Tentoonstelling’ was dat WhiteNoiseDADA (een punk en dadaïstisch designduo uit Arnhem, bestaande uit Klaas Kuiken en Charley Reijnders) van de objecten en materialen uit de kringloopwinkel kunst maakte en die vervolgens in de kringloopwinkel tentoonstelt, als reactie op het huidige coronabeleid en onze consumptiemaatschappij, waar er vooral oog is voor het economische belang en minder voor de emotionele en fysieke gesteldheid van de bevolking, wat zich uit in open winkels en gesloten musea en sportverenigingen.
Op een ironische manier camoufleert de tentoonstelling zich als winkel met de bedoeling om geld te verdienen met de verkoop van kunst. Uit de tentoonstellingstekst van WhiteNoiseDADA blijkt dat ze meer ambiëren: “… Toch lijkt het erop dat, nu er een eind aan de lockdown zit te komen, er meer ruimte is om de pijn te verzachten en onze gemoederen te bedaren middels banale consumptie in plaats van de kunsten te gebruiken om tot reflectie, verzachting en bezinning te kunnen komen.”
Het anti-kapitalistische statement van de tentoonstelling manifesteert zich niet alleen in de keuze voor de locatie maar ook in de kunstobjecten zelf. Die bestaan uit vaak herkenbare gebruiksvoorwerpen van de kringloopwinkel die ze ontleden en daarmee onnuttig en onbruikbaar maken. (afb. 3) Stoelen en lampen worden kunstobjecten om naar te kijken in plaats van te gebruiken. Hier en daar laten ze ook eerder gemaakt werk zien. (afb. 4) De voorwerpen staan verstopt door de hele winkel en doordat de ruimtes al vol stonden met tweedehands gebruiksvoorwerpen gaan de kunstobjecten een dialoog aan met hun omgeving, ze kunnen nu niet meer zonder elkaar. Met de speciale aandacht die ik geconditioneerd geef aan de kunstobjecten kijk ik nu ook naar rollators, strijkplanken en DVD-spelers die er om heen staan. Het doet me afvragen hoeveel levens de voorwerpen al hebben gehad, hoeveel persoonlijke relaties met eerdere eigenaars en hoe lang ze hier al tentoongesteld staan. Komen er elke dag nieuwe voorwerpen bij of eens per week?

 

Afbeelding 3: Objecten WhiteNoiseDADA, gemaakt van producten van de kringloopwinkel

 

Afbeelding 4: Eerder werk van WhiteNoiseDADA

In een half uur heb ik zo’n tien rondjes gelopen, omdat ik op zoek ben naar een nieuwe theepot (nu ik toch in de kringloopwinkel ben) maar eigenlijk vooral ook om de nonchalante schoonheid op te zoeken van de vele verschillende dingen die in de kringloop staan. (afb. 5)
Het viel me op dat er al veel kunst in de winkel te vinden was, (afb. 6) al ging het dan vaak om kopieën of amateurschilderijen. Toch is het interessant om de kunst die daar te koop is voor vijf euro te vergelijken met de werken van WhiteNoiseDADA die een prijskaartje hebben van een paar duizend euro. Ondanks dat het designduo zich tegen veel (kunst)regels keert, genieten hun objecten nog steeds een speciale ‘kunststatus’, waardoor de economische waarde van deze objecten traditioneel stijgt. Die economische waarde krijgt bij WhiteNoiseDADA zelfs een hoofdrol toebedeeld. Met grote neon labels en kapitalistische verkoopstrategie overstemmen ze de kunst waarde en maken ze die kleiner. De neon kunstwerken in de kringloopwinkel lijken zo een parodie op de verkoopbare kunst die in de hedendaagse kunstmarkt wordt verkocht.
Of het prijskaartje ironisch bedoeld is of niet, ik kan de lamp van 5800 euro nog steeds niet betalen en die is eigenlijk ook niet helemaal mijn smaak. Wat ‘Geen Tentoonstelling’ vooral doet is de kunst waarde van de rest van de kringloopwinkel vergroten waardoor ik uiteindelijk extra tevreden naar huis keer met mijn nieuwe theepot en schuimspaan.

 

Afbeelding 5: Verschillende producten uit de kringloopwinkel

 

Afbeelding 6: Van Gogh in de kringloopwinkel

Een paar weken eerder, op 30 april, fietste ik op een industrieterrein in Den Haag naar de ‘Koninginnedag Tentoonstelling’. Constantijn Scholten en Jan Dirk Adams (van Hgtomi Rosa, een jong kunstcollectief dat op dit industrieterrein ateliers en een projectruimte heeft, naast ‘De Besturing’) organiseerden en cureerden deels uit nostalgie en ik vermoed deels uit een verlangen naar de nabije toekomst, een tentoonstelling met 38 deelnemende kunstenaars. Ook hier is er geen sprake van een traditionele tentoonstelling maar van een tussenvorm.
In eerste instantie was ik ook hier lichtelijk verdwaald maar na navraag en wat beter kijken bleek het hier toch om een tentoonstelling te gaan en niet om een Koninginnedag vrijmarkt waar het erg op leek. [Waar ik het woord Koninginnedag gebruik kan ook Koningsdag staan, Koninginnedag refereert aan de herinnering aan. Zowel in deze tekst als in de tentoonstelling]
Het uitgangspunt van de tentoonstelling was hetzelfde als die van een Koninginnedagvrijmarkt: natgeregende kleedjes met oude spullen die je eigenlijk niet nodig hebt en een flinke dosis nostalgie. (afb. 7, 8, 9, 10, 11) Het grote verschil was dat er nergens een prijskaartje bij stond en dat er geen roepende mensen bij stonden die van hun spullen af probeerden te komen. Daarnaast was er ook meer aandacht en zorg besteedt aan de kleedjes dan gewoonlijk gebeurt op Koninginnedag. De pseudo-psychoanalytische reden hiervoor: naarmate je ouder wordt ga je je herinneringen en daarmee je oude spullen meer koesteren. Alle deelnemende kunstenaars hebben de leeftijd van twaalf, dertien gepasseerd waarna het sociaal niet meer acceptabel is om nog op Koninginnedag Donald Ducks en CD’s te verkopen. Misschien dat ze daarom, nu het wel weer kon ter gelegenheid van de tentoonstelling, hun spullen eigenlijk niet wilden verkopen en dat ze om die reden met extra toewijding hun kleedje hadden opgesteld.
De minder pseudo-psychoanalytische reden: de context van een kunsttentoonstelling vraagt traditioneel sowieso al om meer voorzichtigheid.

 

Afbeelding 7: Kleedje met Donald Duck, van Robin van der Schoot