KUNST IS COLLECTIEF – in gesprek met tien collectieven

Collectiviteit betekent zoeken naar een evenwicht tussen met elkaar en alleen. De maatschappij kent periodes van meer en minder collectiviteit, net als elke beweging en elk gedachtegoed komt en gaat het in golven. Het in hoge mate geïndividualiseerde en geprivatiseerde Nederland lijkt steeds meer te verlangen naar een manier om weer meer samen te leven: de voortdurende focus op het individu alleen lijkt aan populariteit in te boeten. Dat vindt niet iedereen, maar afhankelijk van je bubbel zou je wellicht wel kunnen zeggen: dat vinden velen van ons. We lijken steeds meer op zoek naar wat ‘wij’ kan betekenen. In het verlengde daarvan komen vragen over individueel en collectief bezit naar bovendrijven: wat ‘is’ daadwerkelijk van ons, en hoe kunnen we grondstoffen delen? In het dagelijks leven wordt er steeds meer gezocht naar collectiviteit, denk daarbij aan gedeelde faciliteiten, woongemeenschappen, gedeelde auto’s, buurttuinen en broodfondsen.

Ook in de kunstwereld is er steeds meer aandacht voor meerstemmigheid en collectiviteit. Hoewel het idee van de kunstenaar als individueel genie hardnekkig is en bij tijd en wijle nog steeds hoogtij viert, klinken andere geluiden steeds harder. Er is roep om verandering, er is steeds meer aandacht voor de kunstenaar die aanjaagt, samenbrengt, verbindt, deelt en aanzwengelt. Door samen te werken met bijvoorbeeld buurtbewoners, overheden of natuur, wordt er meer gedeeld en ontstaat er meer ruimte voor uiteenlopende perspectieven. Musea kopen samen werken aan, de voorheen aangebrachte scheiding tussen denken en maken wordt steeds vaker uitgedaagd doordat artist practioners functies als conservator gaan vervullen in kunstinstellingen, en ook het publiek wordt uitgenodigd vaker deelnemer te zijn in plaats van enkel aanschouwer. Grenzen worden bevraagd en dat leidt tot meervoudigheid, transformaties en nieuwe constellaties.

Recente manifestaties op het internationaal toneel van de kunsten geven daar ook blijk van: denk aan documenta fifteen, samengesteld door het Indonesische collectief ruangrupa. Met het credo ‘make friends, not art’ nodigde ruangrupa verschillende collectieven en kunstenaars van over de hele wereld uit om gezamenlijk bij te dragen aan de samenstelling van de documenta. ‘Lumbung’ en ‘nongkrong’ stonden centraal. Lumbung is het Indonesische woord voor de schuur waarin het overschot van de rijstoogst collectief wordt verzameld en herverdeeld. Nongkrong gaat om informeel samenzijn.

In de overzichtstentoonstelling The Milk of Dreams van de Biënnale van Venetië in 2022 lag de focus op veelvormigheid en de verbeeldende kracht die schuilgaat achter transformatie. Curator Cecilia Alemani ontleende de titel van deze overzichtstentoonstelling aan het (kinder-)boek van de surrealistische kunstenaar Leonora Carrington waarin zij een wereld schetst waar alles en iedereen kan veranderen. In de woorden van Alemani: ‘It is a world where everyone can change, be transformed, become something or someone else; a world set free, brimming with possibilities. But it is also the allegory of a century that imposed intolerable pressure on the very definition of the self […].’ Juist die frictie tussen de focus op het zelf, identiteit en individu en het holistische karakter, het in verbinding staan met elkaar en de mogelijkheid daaruit steeds nieuwe constellaties te vormen, is exemplarisch voor een verlangen waarin maken en leven in elkaars verlengde liggen, en niet zonder die ander kunnen.

Met deze tiendelige podcast onderzoeken Mister Motley en ArtEZ Collective Making samen met collectieven naar wat het betekent om samen te werken, in beweging te zijn met anderen en je te verhouden tot (individueel) maker- en kunstenaarschap. Kunst is Collectief laat de stemmen horen van makers die samen maken, leven en/of werken – collectief is ook maar een term en termen kunnen tekortschieten. Hoe geven zij het ‘samen’ vorm? Wat zijn de overwegingen, twijfels, frustraties en overtuigingen die komen kijken bij verschillende vormen van collectiviteit? In deze speciale voorjaarsreeks van Kunst is Lang gaat presentator Luuk Heezen tien weken lang een uur de diepte in met steeds een ander collectief. Hoe ziet hun samenwerkingsstructuur eruit? Noemen ze zichzelf eigenlijk wel een collectief? Hoe verhouden de afzonderlijke leden zich tot het geheel? Hoe neem je gezamenlijk beslissingen?

Luister vanaf 10 mei elke week naar een nieuwe aflevering van Kunst is Collectief in je favoriete podcast-app! Aan het woord komen onder andere: ‘De School’ (onofficiële naam), Pink Pony Express, Questions Collective en De Onkruidenier.

—

Kunst is Collectief – de voorjaarsreeks van Kunst is Lang
Tien collectieven over hun samenwerking, vorm van collectiviteit, visies, fricties en idealen.
Kunst is Collectief is een samenwerking tussen ArtEZ Collective Making en Mister Motley.

—

In het najaar keert Kunst is Lang weer terug met een spiksplinternieuw seizoen!