‘Kunst geeft kinderen toegang tot het onbegrijpelijke’ – In gesprek met Dirk de Wachter

Gerda van de Glind: In ‘Het Museum van Dirk de Wachter’ schrijft u dat kunst verwondering brengt. Kinderen zijn geloof ik meesters in verwondering, ik ben benieuwd wat u denkt dat kinderen van kunst kunnen leren.

Het woord ‘leren’ is zo schools, en ik denk dat kunst juist gaat over niet schools leren. Dat kan ik vooral refereren naar mijn eigen kinderen. Mijn vrouw heeft gelukkig dezelfde interesse en fascinatie en bewondering voor hedendaagse kunst als ik, dus ook toen onze kinderen klein waren zijn we naar musea, theater en muziekvoorstellingen gegaan. Daar hebben we gezien hoe onze kinderen erg verwonderd en gefascineerd konden zijn door hedendaagse kunst, veel meer dan door de klassieke kunst. Dat komt omdat hedendaagse kunstwerken vaak gekke dingen zijn die kinderen wel aanspreken: ze moeten er om lachen, schrikken ervan, herkennen zich er in en begrijpen iets wel of niet. En niet tot mijn ongenoegen, zie ik dat mijn kinderen nu ze volwassen zijn, nog steeds geïnteresseerd zijn in moderne kunst. Blijkbaar hebben ze alle drie geen aversie opgedaan van de lichte mishandeling die wij hen hebben aangedaan in hun kleine jaren.
Kunst geeft kinderen toegang tot het onbegrijpelijke, het niet wetende, het onbewuste, zaken die ze vergeten en toch meenemen. Ik denk dat dat even belangrijk is in de opvoeding van kinderen.

Het woord ‘leren’ is zo schools, en ik denk dat kunst juist gaat over niet schools leren.

Wat is uw eerste herinnering aan kunst?
Dirk de Wachter: Ik kom uit een wat burgerlijk milieu, waar de klassieke kunst me met de paplepel is ingegoten. Bij ons thuis weerklonk vaak klassieke muziek, en toen ik kind was gingen we op vakantie naar Italië om daar alle grote kunststeden te bezoeken, of langs Frankrijk om de grote kathedralen te zien. Daarnaast had ik een oom die missionaris was, waardoor ons hele huis vol stond met Congolese voorwerpen. Tot slot ging ik graag naar een andere oom, die beeldhouwer was. Hij maakte grafzerken die hij kopieerde van klassieke beelden uit kunstboeken. Al die invloeden heb ik meegekregen in mijn jeugd en hebben indruk op me gemaakt.

 

Grayson Perry – Jeroen(11)

Wat vond u van al die klassieke kunst?

Ik vond dat boeiend, maar was ook benieuwd naar wat er nog meer was. Mijn vader zijn muziekcollectie begon bijvoorbeeld bij Haydn en eindigde bij de vroege Beethoven, en zijn liefde voor beeldende kunst eindigde bij de impressionisten. Toen ik de wereld zelf ging betreden ben ik vlug op zoek gegaan naar moderne en hedendaagse kunst, en dan niet alleen in beeldende kunst, maar ook in muziek, dans en theater. Enerzijds was het natuurlijk om me een beetje af te zetten in mijn opvoeding, maar tegelijkertijd was het een bevestiging van diezelfde opvoeding, omdat het voor mij altijd vanzelfsprekend bleef om kunst op te zoeken.

Creativiteit is natuurlijk niet alleen belangrijk voor kinderen. Zou kunnen vertellen waarom u denkt dat het goed is voor de mens – jong of oud – om naar kunst te kijken? 

De metafoor die ik vaak gebruik is dat kunst en creativiteit in het algemeen niet de kers op de taart zijn van onze beschaving. Mensen denken vaak de je eerst alle juridische regels hebt, en dat de kunst daar bovenop komt. Ik denk dat kunst de basis is van de beschaving, niet alles wat er bovenop zit, maar de taartbodem. De creativiteit van de mens is namelijk het fundament van zijn bevindingen. Het is in dat creatieve dat we elkaar vinden. In het maken, in het scheppen van nieuwe werkelijkheden. Daarin verbinden we. Creativiteit is essentieel voor onze samenleving om samen te leven, en dus niet een stukje versiering. En begrijp me niet verkeerd: kunst mag mooi zijn en het mag bij de gordijnen passen. Maar eigenlijk heb ik liever dat het niet bij de gordijnen past. Dat het niet die evidente designesthetiek is die soms verkocht wordt in interieurwinkels onder het mom van kunst, maar dat er naast schoonheid betekenis in kan worden gezien.

Ik denk dat kunst de basis is van de beschaving, niet alles wat er bovenop zit, maar de taartbodem.

In de introductie van ‘Museum Dirk de Wachter ‘ schrijft Chantal Pattyn dat mensen na de aanslagen in Parijs en Brussel naar het theater en musea wilden om te ‘herbronnen en te herijken’. Wat denkt u dat er gebeurt als mensen geen kunst en creativiteit zouden hebben om mee te herbronnen?’

Het maken van kunst is een wezenlijk onderdeel van menselijkheid. En dat komt, denk ik, omdat de mens zich bewust is van zijn sterfelijkheid. Door ‘Sein-zum-Tode’ – Heidegger hé – wil hij dat zijn leven zin heeft. Dat betekenis geven gaat ook over bij betekenisvolle momenten iets creëren dat gemeenschappelijk is en een soort verbinding maakt. Dat is kunst.
Kunst is denk ik geboren uit zin en betekenis zoeken en rituelen maken voor het begraven van de doden, het koesteren van het nieuwe leven, maar ook voor relaties en het samenhouden van familie en de samenleving. Ik volg Chantal Pattyn daar zeker in. Ik geloof dat wanneer we bedroefd zijn omdat iemand sterft, dan komen we samen en dan hebben we nood aan rituelen.
Dat is natuurlijk al duizenden jaren heel religieus ingedeeld. En dat religieuze lijkt tegenwoordig wat minder aanwezig in de klassieke zin van het woord. Ik denk dat kunst die plek opvult. Bij mij in de buurt is een grote kerk waar nog heel weinig mensen naar toe gaan. Het katholieke geloof in Vlaanderen heeft veel van zijn fundamenteel verbindende betekenis verloren. Maar ik zie hoe een straat verder een groot cultuurcentrum is, waar massaal mensen naartoe stromen om zich te laven aan dans, theater en tentoonstellingen. Om die nood aan betekenis, aan rituelen en aan dingen die men niet begrijpt, ergens een plek te geven en die in de gemeenschappelijkheid te herkennen.

 

Marina Abramovic & Ulay door Evani (11)

Tegelijkertijd schrijft u dat we de kracht van cultuur in onze huidige samenleving lijken te ontkennen, en de dreigende zinledigheid in onze moderne wereld daarmee zou kunnen samenhangen. Maakt u zich zorgen over de generatie die opgroeit tussen deze uitersten?

Natuurlijk maak ik mij zorgen, maar ik ben zeker geen cultuurpessimist. Ik geloof dat mensen weer op nieuwe manieren op zoek gaan naar zin en betekenis. Ik werp die dreigende zinledigheid op als probleem. Niet als een cultuurpessimist die denkt dat het allemaal kapot gaat, maar als een hoopvolle zoeker zegt: dit is voor onze volgende generatie een belangrijke opdracht. Om in een seculiere wereld de zin en betekenis een plaats te geven. En daarin kan kunst een rol spelen.

Maar ik wil mij nuanceren. Het is natuurlijk niet zo dat als mensen bij mij komen met een ernstige depressie, ik hen dan een kunstboek meegeef en zeg ‘lees dat eens, dan komt het allemaal in orde.’ Zo gaat dat niet.

Het is geen therapeutische tool om een moeilijk moment te onderkomen. Kunst is een fundamentele bouwsteen in onze samenleving die we moeten koesteren.

Hoe kijkt u naar de toekomst?

Hoopvol. Ik zie een jonge generatie weer op een totaal nieuwe manier met creativiteit omgaan. Ik luister bijvoorbeeld veel naar Bach. Deze muziek is los van de religieuze betekenis heel erg troostend, belangrijk en vervullend. Als ik de Cello Suites hoor word ik stil. Maar enkele maanden geleden werd ik gecontacteerd door een rapmuzikant, heel bekend hier in Vlaanderen, Zwangere Guy. Hij had een stukje van mijn lezing gehoord en wilden dat graag gebruiken in een rapnummer. En mijn jongste zoon die nogal een muziekkenner is van hedendaagse muziek, die zegt Zwangere Guy is de beste rapmuzikant van heel de Benelux. Doen papa, dit is fantastisch. Daar heb ik dus ‘ja’ op gezegd en uiteindelijk kreeg ik die CD opgestuurd. En daar hoorde ik hoe ik in ‘Demain j’arrête’ zo heet dat nummer, dat mijn praatje daarin iets verwerkt en dan denk ik, jonge gasten met een cultuur waar ik niks van ken, die zoeken ook hun betekenis en verbinding met een nieuwe taal. Dat stemt mij hoopvol.

 

James Turrel door Jolijn(11)

Het is geen therapeutische tool om een moeilijk moment te onderkomen. Kunst is een fundamentele bouwsteen in onze samenleving die we moeten koesteren.

Die verbinding zit natuurlijk ook in andere lagen van onze samenleving. Niet iedereen ervaart dat in kunst.

We moeten opletten dat we dat niet op een intellectueel manier als norm gaan bombarderen. Ik denk dat voor vele mensen naar het voetbal gaan of naar een wielerwedstrijd gaan kijken ook heel verbindend werkt. Alleen weet ik daar niet zoveel van, dat is niet mijn wereld. Maar ik wil ook opletten om zo al te elitair over kunst te gaan spreken. Ik ben persoonlijk wel bezig met de kunst met de grote K, maar als ik het heb over betekenis en verbinding wil dat breed invullen.

Dat is ook precies waarom ik met kinderen naar kunst kijk.

Ja, dat is erg belangrijk. En kinderen kunnen natuurlijk veel beter kijken. Als kinderen in een museum rondlopen zie je dat ze heel erg gegrepen worden door een beeld. Bij volwassenen zie je dat ze eerst kijken naar het bordje waarop staat wie het gemaakt heeft en wat er is afgebeeld, en dan pas gaan kijken. Kinderen zijn daar veel onbevangener in.

Kunnen we daar als volwassene nog iets van leren denkt u?

Ja, heel zeker. Ik ben er een voorstander van om te filosoferen met kinderen. Als je bijvoorbeeld met een groepje kinderen samen zit als opa gestorven is, en je je samen afvraagt ‘waar is opa nu?’ Dan krijg je antwoorden als: ‘In de hemel natuurlijk.’ En als je vraagt waar de hemel is hebben ze daar allemaal antwoorden op. Het is ongelooflijk wat daar allemaal uit komt. Waar wij als volwassen mens met onze rationaliteit en onze zogenaamde wetenschappelijk verantwoorde kennis vastlopen, en er niks van verstaan, hebben zij allerlei antwoorden. Dat stukje spontaniteit, dat ongebreidelde, intuïtieve, het verwonderd kunnen zijn, het spontane ongehinderd zijn in allerlei vooroordelen is iets wat kinderen nog goed kunnen. En dat is iets wat wij van hen kunnen leren.