Kunst is een leugen om de waarheid te vertellen

15 april 2015

In een acht uur durend gesprek vertelt Fahd Larhzaoui zijn levensverhaal aan Floris van Delft en schrijver Don Duyns. Een lang intrigerend verhaal over liefde, familie, eenzaamheid, verdriet en het neerzetten van een schijnbeeld met als gevolg de confrontaties met zichzelf. Hoe vertaal je een autobiografisch verhaal naar een toneelstuk van slechts 1,5 uur lang? Is een naverteld verhaal wel de echte waarheid? Is elke waarheid niet slechts een constructie? Wat vertel je en wat verzwijg je tegen anderen?

Wanneer je wegdroomt in kunst heb je soms niet gelijk door dat je wordt misleid. Je kijkt naar een schilderij en ziet een stel schoenen die tegelijkertijd ook voeten zijn, voetschoenen. Wanneer je de titel van het werk leest “Le modèle rouge III” van Magritte, “Het rode model”, vraag je je af waar dit over gaat, wat is hier het rode model? Je wordt voorgelogen, het beeld lijkt wel een bizarre droom en het titelbordje lijkt bij het verkeerde werk te hangen.

In een serie lezingen op het Studium Generale op de KABK in Den Haag gaan sprekers in op de leugen in kunst. Regisseur Floris van Delft en acteur Fahd Larhzaoui laten zien hoe zij dit thema in het theater verwerken aan de hand van het stuk Schijn, een waargebeurd verhaal, het levensverhaal van Fahd Larhzaoui. Dominic van den Boogerd bespreekt in zijn lezing de leugen in schilderkunst.

Fahd Larhzaoui in Schijn

Floris van Delft vertelt, hoe zij een nieuwe werkelijkheid hebben gecreëerd voor het stuk. Het gaat niet om een fantasieverhaal, maar om het vertellen van een andere versie van de waarheid. Het verhaal werkt alleen als je gelooft dat Fahds verhaal echt waar is. Met dit idee wordt in Schijn een tweedeling neergezet tussen wie Fahd echt is en zijn schijnbeeld. Twee verschillende verhalen, maar toch zijn beide verhalen waar. Er is doelgericht een selectie gemaakt om een bepaald effect te creëren. Doordat het Fahds eigen verhaal is en je hem dus lijkt te leren kennen in het stuk hoop je steeds meer op een happy end. Ondanks dat het Fahds verhaal is gaat dit verhaal niet alleen om hem, het raakt een bredere thematiek. Een universeel verhaal over de gecompliceerdheid van het zoeken naar je identiteit.

In de eerste twintig minuten van de lezing is ervoor gekozen om Fahd neer te zetten als een typische tweede generatie Marokkaanse immigrant. Bijna tot vervelends toe wordt er een stereotype neergezet van de jonge Marokkaanse jongen die in Nederland is geboren en een enorme generatiekloof voelt tussen zichzelf en zijn traditionele, en iets wat conservatieve, ouders. Door het verhaal heen bouwt de spanning op, Fahds verhaal lijkt niet helemaal te kloppen, door zijn emoties lijkt hij iets te verbergen. Nadat zijn moeder hem vertelt over Sodom en Gomorra weet hij dat het niet mag. Hij wil het niet zijn. Bang om de mensen kwijt te raken waarvan hij houdt besluit hij zijn gevoelens te negeren, met een huwelijk als dekmantel. Fahd leeft jaren een leven vol schijn en in gevecht met zichzelf.

Voor Fahd is het erg belangrijk om de emoties keer op keer opnieuw te voelen, door het herbeleven van zijn verleden, waardoor het kwellen van de leugen erg zichtbaar wordt. Schijn is een interessant voorbeeld van hoe kunst, in de brede zin van het woord, een medium kan zijn voor het zoeken naar werkelijkheid en bedrog en de dunne grens hiertussen. Het creëren van een nieuwe werkelijkheid op basis van je eigen waarnemen of je eigen subjectieve herinneringen.

Dominic van den Boogerd bespreekt in zijn lezing het werk van René Magritte, Sigmar Polke, Rene Daniels en Jana Euler. Kunstenaars die de leugen in schilderkunst verwerken. Een leugen over het weergeven van de waarheid. “Van alle leugens, is kunst het minst onwaar” – Gustave Flaubert.

Sigmar Polke verplaatst in zijn werk figuratieve beelden; zelf gemaakte foto’s of gevonden afbeeldingen laat hij over elkaar heen vloeien.,Hij laat je de echtheid van de afbeelding hierdoor in twijfel trekken. Het is alsof je langs een wand met lachspiegels loopt en je telkens weet dat het beeld wat je van jezelf ziet niet klopt met hoe je bent. Niet alleen verandert Polke de afbeelding, maar hij verandert ook het materiaal waar de afbeelding op te zien is. Door de foto’s te bewerken met chemicaliën vervormen de beelden zich.

Jana Euler laat aan het begin van haar tentoonstelling in de Londense Cubitt Galerie twee portretten zien. Een van zichzelf; The old Jana en een van Jamie Stevens; The wrong Jamie. Bezoekers van haar tentoonstelling worden misleidt; de opzet was om een portret van haar en een portret van de curator Jamie Stevens bij de ingang van de tentoonstelling te tonen. Op het portret van Euler ziet ze er niet uit zoals ze er tijdens de tentoonstelling uitziet, haar uiterlijk is in de tijd tussen het maken van de foto voor het portret en de tentoonstelling erg veranderd. Is ze het beeld dan nog wel, zoals te zien op het schilderij? Voor het portret van Stevens googlede Euler een foto van Stevens, echter kreeg ze de bekende Londense kapper Jamie Stevens in plaats van de curator. Zo kunnen woorden andere betekenissen en beelden andere suggesties geven. De schilderijen kloppen wel, maar ook weer niet, Euler is eerlijk over de leugens die haar kunstwerken tonen.

De manier waarop de kunstenaars zichzelf portretteren geeft een goed beeld van de manier waarop zij de leugen of de werkelijkheid in hun werk verwerken. Magritte zoekt de grens met de realiteit op, door zijn surrealistische stijl. Polke toont een totaal andere realiteit, hij ziet zichzelf als astronaut, waardoor hij de hele wereld kan observeren. Daniels geeft zich uit als illusionist, Alzumeazume betekent de muze in het museum. Hij toont het beeld van de kunstenaar die op wonderbaarlijke manier kunstwerken maakt. Euler schildert zichzelf zoals zij haar lichaam ziet, een analyse van zichzelf waarin alle lichaamsdelen bij elkaar zijn gezet. De leugens in kunst vormen een lijdraad om een eigen werkelijkheid te creëren. A painting is not the revelation of the ultimate truth, it is a game, performed by the painter, for us to enjoy. Like all pleasure, aesthetic pleasure is to a large extent the pleasure of knowing that you are being misled. – Dominic van den Boogerd