Kunst als een manier om thuis te komen

Mohammadi legt in de uitzending onder andere uit dat ze als kind gevlucht is vanuit Afghanistan naar Nederland. Door kunst te maken die ontstaat vanuit het persoonlijke, die verschillende culturen samenbrengt en die de notie van gemeenschappelijkheid omarmt, kan ze een plek innemen die voor haar gelijkwaardig voelt. Dat is wat kunst voor haar kan zijn: het vinden van een huis.

ArtEZ studium generale en Mister Motley werken sinds twee jaar samen aan het project HOME. Door diverse gasten uit te nodigen, workshops te organiseren en lezingen samen te stellen, onderzochten we welke mogelijkheden kunst in zich draagt voor het vormen van een thuisgevoel.

Dat is wat kunst voor haar kan zijn: het vinden van een huis.

Het project opende met de conferentie HOME waar internationale gasten op zoek gingen naar manieren om in en door de kunst gevoelens van solidariteit en connectie te creëren. Vanuit de sterke overtuiging dat kunst en verbeeldingskracht een cruciale rol spelen in de strijd voor een inclusieve en rechtvaardige samenleving, verkenden we het concept HOME. De centrale vraag daarbij was: Hoe kunnen we de ander benaderen en verwelkomen?

De conferentie werd gevolgd door de reeks Kitchen Table Conversations bij ArtEZ hogeschool voor de kunsten in Zwolle. De Kitchen Table Conversations zijn kleine bijeenkomsten die meerdere keren per jaar plaatsvinden en waarin studenten, docenten, kunstenaars en denkers samen nadenken over de hierboven beschreven vraag. Steeds is er een gast die wat vertelt over zijn of haar werk waarna er een gesprek is. Vragen worden opgeworpen en ervaringen worden gedeeld. Omdat samen eten voor veel mensen essentieel is voor een thuisgevoel, is er altijd iets te eten bij deze keukentafelgesprekken. Deze maand publiceren we het receptenboek dat voortkwam uit deze gesprekken en waarin verschillende gasten hun inzichten in de vorm van een recept delen. Het gaat hier niet om de vraag hoe je pizza, bulgur of halva maakt, maar om de vraag hoe solidariteit versterkt kan worden door middel van kunst, hoe kunst kan bijdragen aan het gevoel ergens bij te horen, thuis te zijn.De komende weken zullen we deze recepten in de vorm van een reeks artikelen publiceren op de websites van Mister Motley en ArtEZ studium generale. Het wordt een artistiek, poëtisch, filosofisch receptenboek. De aanwijzingen zijn minder precies dan in een gewoon receptenboek en de uitkomst is ook een stuk minder voorspelbaar.

Het gaat hier niet om de vraag hoe je pizza, bulgur of halva maakt, maar om de vraag hoe solidariteit versterkt kan worden door middel van kunst

Ter introductie van deze serie artikelen lichten we een paar kunstprojecten toe die, net als het werk van Narges Mohammadi, gaan over die vraag van solidariteit en het vinden, of scheppen, van een thuis. Het zijn brede begrippen die specifieker worden als we bestaande kunstprojecten voor het voetlicht brengen.

Een goed voorbeeld is het werk van Jeanne van Heeswijk. Ze is al 31 jaar actief als kunstenaar in collectieven waarin ze met medemakers werkt op plekken waar bewoners weer zeggenschap krijgen over hun leefomgeving.
Door de gedwongen verkoop en sloop van woningen en winkels in het gebied, ten behoeve van een gemeentelijk nieuwbouwprogramma, moest de bakkerij van de familie Mitchell sluiten. De bakkerij werd de basis voor gesprekken over betaalbare woningen en het recht op de stad. De lokale gemeenschap nam het heft in eigen handen met betrekking tot het formuleren van hun toekomst. Dit leidde tot een plan om huizen te bouwen in coöperatief eigendom; Homebaked Co-operative Land Trust en een coöperatief gerunde bakkerij; Homebaked Bakery. Dat is inmiddels uitgegroeid tot een succesvol gemeenschapsbedrijf met lokale banen en een plek waar veel verschillende groepen mensen elkaar ontmoeten. Er worden binnenkort in het blok van de Bakkerij, acht sociale woningen gebouwd en drie extra ruimtes voor gemeenschapsbedrijven.

In gesprek met Susanne van Balveren voor Mister Motley vertelde Van Heeswijk meer over haar ‘recept’ voor het organiseren van gemeenschapszin tussen mensen en hun omgeving: “Bij mij in de studio hangt een sjaal waarop staat ‘Check, check, dubbelcheck!’. Dat zeg ik altijd, daarom hebben mijn collega’s die gemaakt en opgehangen. Omdat je jouw eigen positie en aannames continue moet checken. Dat vereist oefening. Je moet trainen, repeteren en fouten maken, daarvan leren en erover praten. Blijf jezelf checken op hoe je positie neemt en wat die positie betekent. Ik vind dat aan dit proces niet genoeg aandacht  besteed wordt.”

Van Heeswijk maakt duidelijk dat bewustwording van je eigen (kunstenaars)positie belangrijk is wanneer je kunst wilt inzetten om letterlijk een thuis te bewerkstelligen voor mensen die vaak niet gezien worden. Ook heeft ze het daarbij over het belang van luisteren. Goed luisteren wordt vaker genoemd als een belangrijk recept, wanneer we spreken over kunst als mogelijkheid voor een thuisgevoel. In ieder geval ook door de Rainbow Soulclub, een collectief dat kunstenaars George Korsmit en Saskia Janssen hebben opgericht in 2005. Dit collectief is een samenwerking tussen kunstenaars, academiestudenten en cliënten van De Regenboog Groep in Amsterdam. Tweemaal per week organiseert Rainbow Soulclub een ‘tekentafel’ in het Regenboog inloophuis Blaka Watra, waar iedereen kan aanschuiven. Al meer dan vijftien jaar lang maken Korsmit en Janssen samen met de groep kunstwerken die ze exposeren door heel Nederland.

Bij de oprichting van dit collectief was het doel om academiestudenten uit hun academie-bubbel te halen en ze in contact te brengen met een andere kant van de samenleving. Saskia Janssen vertelde eerder aan Mister Motley dat dit ook gold ook voor de bezoekers van De Regenboog, die vooral in de ‘inloophuis-bubbel’ zitten. “Onder de bezoekers zijn mensen die het minder getroffen hebben in de samenleving. Soms simpelweg door de plek waar ze geboren zijn, soms omdat ze zelf een rare afslag in het leven genomen hebben. Maar na zoveel jaar is dat niet meer iets dat voorop staat in het contact.” Janssen verwijst naar het gegeven dat veel groepen in onze samenleving ‘onzichtbaar’ zijn. Zij vindt het belangrijk om juist op hen een schijnwerper te richten, er mag niet aan hen voorbij worden gegaan, vindt ze: “De mensen waar wij mee werken zijn vaak een beetje onzichtbaar in onze maatschappij. Ik bedoel niet dat ze op een zielige manier niet meedoen, maar dat ze relatief onzichtbaar zijn in de stad. Wanneer heb jij nou eens een goed gesprek gevoerd met mensen die dakloos zijn of veelvoudig drugs gebruiken? De Rainbow Soulclub is veel meer dan kunst alleen, we zijn een collectief dat van alles onderneemt: van een inloop waar we samenkomen tot excursies naar plekken die cliënten altijd al eens wilden bezoeken.” Het is een interessant gegeven dat een ‘thuis’ ook kan resulteren in een groep mensen. En dat een werk pas slaagt wanneer je er als kunstenaar tijd in investeert en een lange adem hebt.

Saskia Janssen was een van de gasten in de Kitchen Table Conversations rondom het thema HOME in het najaar van 2018. Ze gaf een lezing en een workshop waarin ze de notie van luisteren verder heeft uitgediept. Deelnemers schreven hun bevindingen op picknickbordjes.

Het is een interessant gegeven dat een ‘thuis’ ook kan resulteren in een groep mensen.

 

bordjes gemaakt tijdens Specific: to be – there – or not to be – there?

Vanaf 2018 deelden meer dan twintig kunstenaars, denkers en makers hun ideeën en kennis met betrekking tot de vraag: Hoe kunnen we de ander benaderen en verwelkomen?. De komende weken delen we acht bijdragen van hen: Kevin Osepa, Saskia Janssen, Mounir Samuel, Elaine Mitchener, Arna Mačkić, Lina Issa en Rajae El Mouhandiz. De reeks wordt afgesloten met een podcast waarin met Mister Motley hoofdredacteur Lienke Hulshof, programma maker ArtEZ studium generale Mirjam Zegers en enkele gasten nog eens uitgebreid teruggeblikt wordt op de bijdragen.