Kunst aan de verkeerde kant van de muur

5 januari 2015

Twee mannen in pak kijken alsof het menens is. Beide houden een banaan in de lucht en lijken elk moment te willen gaan schieten. Op een muur in het centrum van London staan John Travolta (als Vincent) en zijn buddy Jules Winnfield (als Samuel L. Jackson) afgebeeld in het moment van hun bekende pose uit de film Pulp Fiction. De Britse Graffiti kunstenaar, Banksy, verving in zijn bewerking van deze pose hun pistool voor bananen, waardoor de indruk van het beeld compleet verandert.

Waar eerst twee stoere, geweldadig kijkende mannen met pistolen stonden, staan nu twee –nog steeds geweldadig kijkende- mannen met een banaan in hun hand, wat de situatie carnavalesk maakt in plaats van dreigend. Spot Banksy via dit werk met de Amerikaanse cultuur door een beeld uit een film te veranderen die zo Amerikaans is als maar zijn kan? Verbeelden de bananen Banksy’s mening over geweld, is het een pleidooi voor vrede? Het is hem moeilijk te vragen.

Over Banksy valt alleen maar te speculeren. Mensen zeggen dat hij een gouden tand heeft. Mensen zeggen dat hij een zilveren tand heeft. Mensen zeggen dat hij in Bristol geboren is. Mensen zeggen dat hij eind twintig is. De mysterieuze kunstenaar houdt consequent geheim wie hij is. Het lijkt iets te zijn dat street artists moeten doen om de politie van zich vandaan te houden. Kunst die zich buiten gallerijen en musea manifesteert op muren die bedoelt zijn om schoon te blijven, lijkt zijn eigen regels te hebben, waardoor kunstenaars uit deze scene nooit écht het lof voor hun werk kunnen ontvangen dat ze verdienen. Banksy neemt afstand van zijn eer en produceert dóór. Zelfs zijn ouders weten niet wat hij werkelijk doet, vertelde hij in een van zijn zeldzame interviews per mail. Ze denken dat hun zoon een schilder is.

Misschien schrikt Banksy op het moment van verdwaalde verfsporen op zijn handen of loopt hij struinend door de straten op zoek naar de plek waar hij zijn nieuwe werk zal plaatsen, wanneer zich een volgend statement ontvouwd heeft. Misschien is hij aan het rennen voor de politie, of heeft hij een lach op zijn gezicht tijdens het uitvoeren van een mogelijke bijbaan. Een lach die klanten niet zouden kunnen plaatsen; in ‘werkelijkheid’ zou hij tevreden zijn over een geslaagde graffiti, lachend om de politie die hem weer niet te pakken heeft gekregen. Misschien.

Al is hij aan zijn uiterlijk niet te herkennen, aan zijn werk is hij dat wel. Banksy’s werk weet zich steeds tot een onmisbaar deel van de straat te maken. Zijn graffiti verbeeldt kernachtige, statementachtige boodschappen. Met humor deelt hij zijn vaak ‘politieke’ visie die in één oogopslag te begrijpen is, net als bij de werken van de Italiaanse street artist Blu, die net als Banksy wereldwijd werken op muren achterliet. Beide houden hun identiteit geheim en gebruiken hun werk om hun politieke en maatschappelijke visie te laten zien, die ze met humor verpakken in een duidelijke beeldboodschap, hoewel ze een andere techniek en stijl hebben. (Ook Blu maakte een werk met bananen; hij maakte ‘Hombre Banano’, The Banana Man, een werk dat verwijst naar het protest van bananenboeren in Managua, Nicaragua.)

Blu-Hombre Banano

Het Pulp Fiction beeld van Banksy heeft er vijf jaar kunnen staan, tot schoonmakers per ongeluk over het werk hadden geschilderd omdat ze er de waarde niet van kenden. Het zou zorgen voor verloedering van het straatbeeld. Toch werd het gauw hersteld en is Banksy erin geslaagd zijn plekken in de straat af te dwingen. De stad is zijn gallerij.

Banksy maakte meerdere werken met bananen, zoals ‘Bananas with psychological problem’, dat een man tegenover een banaan (allebei in stoel gezeten) verbeeldt die met elkaar in gesprek lijken te zijn in een psychiater achtige setting. En de ‘Banana Bomb’, een beeld waarin een aap een bom van bananen bedient, een symbolisch Banksy beeld.