Jurgen Bey: het onbekende wakker maken
‘Niets is geen bedrog’, zegt de Idioot van Dostojevski. ‘Was er maar meer bedrog’ lijkt Sandberg directeur Jurgen Bey te verzuchten: hij wil tot een betere wereld komen door een andere draai aan de werkelijkheid te geven met de kunst als accelerator of vliegwiel. In de slappe klokken en bomen met ogen van Salvador Dali balanceren herkenning en vervreemding in een begrijpelijke mix op het doek. Een ideaal instappunt voor beginners in een andere realiteit. In winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht stapt een man in een zwart pak en een stropdas uit een menigte naar voren en danst met zijn armen wijd vele malen in het rond. Hij geeft de man of vrouw met een boodschappentas vol prei en wortels de kans om geïnfecteerd te raken door de magie van deze soefi dans in een werk van kunstenaar Germaine Kruip. ‘Daar zit de educatie’, zegt Bey, ‘in de taal van wat je niet begrijpt. Kunst is bedoeld om het ‘niet snappen’ te omarmen.’
Misschien kunnen we ook de chaos omarmen als stilte. De stilte – daar waar geen geluid is- is een vreemd gegeven en toch zien we dat als rustgevend. In de jaren ’70 organiseerden radiomakers Stilte op de radio. Er brak paniek uit bij de luisteraars, wat was er aan de hand? Een stilte op de radio is nog altijd een geluid van 24 decibel, de minimum norm. Vervolgens bespraken beschaafde stemmen of de radio weer geluiden moest gaan uitzenden. De vrijheid om zulke experimenten te doen is echter verdwenen.
Bey’s favoriete film The idiots van Lars vonTrier haalt ook die sluier tussen verschillende realiteiten weg. Het idee voor de film lag in de theorie van Rudolf Steiner die mensen met een Down syndroom zag als engelen, als een gift voor de mensheid. In de film gaat een groep volwassenen de straat op om te spelen dat ze geestelijk gehandicapt zijn en ze draaien de duimschroef van het normale flink aan. De reactie van de omstanders laat niets van de engelengedachte over en hun ongemak en irritatie komt ongegeneerd naar boven. Tijdens een bezoek aan de Rockwool steenwol fabriek mag een van de ‘idioten’ de blauwe knop, waarmee de productie wordt stil gelegd, een moment indrukken, en voor even is hij de koning van de isolatie.
Het zoeken naar de ‘innerlijke idioot’ is de tegenzet voor het doorsnee normerende bestaan. Om de wereld vooruit te helpen is het noodzakelijk om buiten de realiteit treden, visionair te denken, ondenkbare gedachten te denken. Dat is het gebied van de kunst.
Ieder mens ziet voortdurend dat wat hij al kent, als een soort alledaagse blindheid. Realiteit? Het aantal werkelijkheden is onvatbaar. De planeet Mars bezit maar een tiende van onze realiteit. Autisten, blinde personen of doven kennen een deel van onze werkelijkheid maar in hun leven is ook veel van onze werkelijkheid eruit gehaald. Bijna ieder mens ziet zijn eigen kleine kring voor ‘het ware’ aan maar het is niet meer dan een mening. Een overtuiging. Zodra je dat huis verlaat en je in de publieke ruimte begeeft openen zich andere normen en mogelijkheden. De buitenwereld geeft je de kans om je eigen beperkte perspectief te verbreden.
‘Daar zie ik de grote kracht van kunst’, zegt Bey, ‘om het onbekende in je wakker te maken, de rek op te zoeken tussen die paar dingen die je wel begrijpt.’ Dat Obama de eerste zwarte president van Amerika kon worden was mogelijk doordat de werkelijkheid was klaargestoomd door TV en film, daar waren al zwarte leiders te zien, vooruitlopend op de werkelijkheid. Met verbeeldingskracht draaien we aan de knoppen van de toekomst. Voor mij is schoonheid die verbeeldingskracht, zegt Bey.
‘Als we ons gedrag willen veranderen hebben we geen technocratische oplossingen nodig maar mensen die weer aardig tegen elkaar gaan doen’, zegt Bey aan het eind van ons gesprek. En daarmee schuift De idioot van Dostojevski weer in beeld die ook onder alle omstandigheden in het goede van de mens blijft geloven.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl