Journeys without Arrivals – Qiu Zhijie

Want als er één ding duidelijk wordt wanneer je zijn tentoonstelling Journeys without Arrivals bezoekt, dan is het wel dat Zhijie veel wil vertellen. Hij verleidt de bezoeker om de werkelijkheid met net zo’n open en bevragende houding tegemoet te treden als hij, teneinde ingewortelde vooroordelen en vastgeroeste opvattingen los te kunnen laten en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Daarin manifesteert zich zijn activisme en dat doet hij met charme, innemend als zijn glimlach op de poster. 

Qiu Zhijie (1969, provincie Fujian, China) is behalve kunstenaar ook kalligraaf, cartograaf, curator, activist en ja, op en top docent. Les geven vormt de basis en inspiratie van zijn kunstenaarschap en daarmee onderricht hij via musea wereldwijd een veel groter publiek dan louter de schoolklassen van de kunstacademie in Hangzou. In een video-interview in de tentoonstelling met curator Davide Quadrio zegt hij er zelf over: “Door te doceren blijf ik leren. Les geven is nooit tijdsverspilling. Als docent organiseer je het leerproces. Ik leer daardoor vaak meer dan mijn studenten. Als ik niet 15 jaar had les gegeven had ik niet zoveel bereikt als kunstenaar.” 

Journeys without Arrivals biedt een overzicht van het totale oeuvre van Zhijie en is ingericht in de oudbouw van het Van Abbemuseum. De zaal tegenover de hoofdingang vormt zowel fysiek als curatorinhoudelijk de spil van de expositie. De route door de tentoonstelling voert de bezoeker via diverse zalen in een lus rond deze ruimte, die in de plattegrond heel passend met The person wordt aangeduid. Onder de titel My hundred objects presenteert Qiu Zhijie allerlei artefacten uit zijn privé archief, vanaf zijn prille jeugd tot heden. Het betreffen zowel persoonlijke eigendommen als objecten die een beeld geven van de dynamische culturele en maatschappelijke context die hem heeft gevormd tot wie hij nu is. Het verhaal dat de artefacten en de begeleidende teksten vertellen is een interessante vermenging van een geschiedenis van een individu met die van een land: het maoïstische China, dat zich tijdens het leven van Qiu Zhijie heeft ontwikkeld van een gesloten communistisch bolwerk  tot een globale speler met een eigen vorm van kapitalisme en kunstenaars die zich globaal manifesteren, velen met zegen van de staat en anderen als dissident (waarvan Ai Weiwei één van de bekendste is).

12 books from my middle school period

Diverse items uit Qiu Zhijie’s jeugd. Linksonder 27 Multi-colored chalks.

Zo is er de tekst 27 Multi-colored chalks te lezen: When I was in high school the multi-coloured chalks were limited and weren’t used much in class. Students who were talented in art were responsible for producing the blackboard newspaper and therefor had the authority to obtain coloured chalks. During the entire period of my high school years, I was the main person producing the blackboard newspaper, which provided me with a good alibi for returning home late. I have a special emotion towards coloured chalks, and when I’m teaching nowadays in a class, I still prefer chalks to writing on a whiteboard with markers.

Cartografie (mapping) en activisme vormen een groot onderdeel van de expositie en zijn belangrijke spelers, die constant met elkaar verbonden zijn, in het oeuvre van Zhijie.

Sinds 2010 tekenen en schildert Zhijie namelijk kaarten en plattegronden van imaginaire en conceptuele werelden, waarin begrippen in een onderlinge ruimtelijke relatie tot elkaar worden geplaatst. Hij ziet kaarten als een bron van kennis, die je niet vanaf de grond maar vanuit de lucht verwerft. Je leert de dingen daardoor niet individueel maar in onderlinge correlatie tot elkaar kennen. De aldus verworven kennis is in zekere zin op te vatten als een tegengif tegen de verbrokkeling en af-gescheidenheid die Zhijie als een ziekte van onze moderne tijd ziet. De tentoonstelling Journey without Arrivals is zelf ook gepland vanuit het concept van een kaartschets.

In de tentoonstelling wordt een reeks cartografische werken gepresenteerd in de zaal The cartographer. Maar je zou daarnaast ook kunnen zeggen, dat ordenen en zichtbaar maken van onderlinge relaties, zoals dat bij het maken van kaarten gebeurt, een werkwijze is die in veel van het werk van Zhijie een rol speelt. Zoals in de zaal The Traveller, waarin Tibet en de in 2006 geopende Qinghai-Tibet Railway centraal staan. In de reeks werken Railway from Lhasa to Kathmandu wordt cartografie ingezet als een subtiele vorm van activisme, waarbij Westerse vooroordelen niet ontzien worden.

Zaaloverzicht The cartoprapher. Wand-vullende kaarten en bamboemanden in de vorm van voeten met diverse soorten groente en fruit die in de loop van de geschiedenis in China zijn geïmporteerd, zoals aardappels, aardbeien en maïs.

Fragment van een kaart op basis van een hand (de hand van de Boeddha), die als een plattegrond voor accupunctuur van punten is voorzien.,

Wand-vullende stadsplattegrond in de entreehal, onderdeel van de presentatie Total Art. Centraal in de plattegrond bevindt zich de rotonde Spiritual Freedom Circus, van waaruit diverse Avenues uitwaaieren, zoals Enlightenment Avenue en Avenue of Reality.

In 1863 verkende de Brits Indiase spion Nain Singh de route naar Lhasa voor het Brise leger. Hij moest leren hoe hij voetstappen van precies 78,5 cm kon maken, om een accurate inschatting van route en afstand te kunnen maken. In 2006 (het jaar waarin de nieuwe Qinghai-Tibet Railway werd geopend) legde Qiu Zhijie dezelfde route naar Lhasa te voet af, 140 jaar nadat Singh hem gelopen had en in omgekeerde volgorde. Hij had boeien om zijn enkels zodat hij precies even grote passen als Nain Singh zou maken. Voor vertrek gaf hij enkele Tibetaanse kunstenaars opdracht om een zestal zogenaamde tangka’s te maken, traditionele boeddhistische schilderingen met voorstellingen van de Boeddha, goden en mandala’s, maar nu met als thema de nieuwe spoorweg. Deze spoorweg ziet Qiu Zhijie als een invasie van de moderne wereld, die direct toegang geeft tot de huidige realiteit van Tibet en daarmee oude mythes en beelden ter discussie stelt.

Qiu Zhijie op zijn voettocht van Lhasa naar Kathmandu, met geboeide voeten. Foto uit een serie van zes. Onderdeel van de reeks werken Railway from Lhasa to Kathmandu (2006).

Tijdens zijn toch van Lhasa naar Kathmandu verzamelde Qiu Zhijie metalen voorwerpen van de plaatselijke bevolking die hij omsmeedde tot de eerste stukken rails van de nieuwe spoorweg die in 2006 werd geopend. De stukken rails meten 1,25 meter. Daarvoor legt hij in de museumzaal de boeien waarmee hij de tocht liep. 

Het activisme van Zhijie is niet die van de opgeheven vinger noch die van de shocktherapie. Hij is meer de acupuncturist, die met analytische precisie ingesleten opvattingen en patronen eerst in kaart brengt en dan met beeldende precisie weet te raken. Niets is wat het lijkt, noch vanzelfsprekend. Hij tracht met zijn werk de conceptuele laag die wij over de werkelijkheid leggen weg te krabben en ons zo weer met de realiteit zoals ze echt is in contact te komen. Daarin schuilt zijn activisme.

Het is belangrijk om Qiu Zhijie niet als Chinese kunstenaar te labelen, maar als kunstenaar uit China, aldus curator Quadrio. Wat in het eerste geval plaats je hem in een etnografische bubbel met alle daaraan verbonden culturele (voor-) oordelen, terwijl de tweede benadering veel opener is, omdat je hem louter met China als vertrekpunt verbindt maar ook beschouwt als wereldburger. Het vertrekpunt China mag dan wel onmiskenbaar aanwezig zijn in de tentoonstelling (zoals in de overal opduikende kalligrafie), wat op de voorgrond treedt bij een bezoek aan Journey without Arrivals is Zhijie als geëngageerd, nieuwsgierig en artistiek veelzijdige kunstenaar. Een ontmoeting met een menselijke ondertoon, zoals de glimlach op de poster.

De tentoonstelling is nog tot en met 24 september te zien. Klik hier voor meer info

Fragment van een veel grotere kaart van Tibet, waarop Qiu Zhijie een overzicht geeft van contacten tussen Tibet en vertegenwoordigers van andere culturen. Waaronder Britse pogingen om Tibet te veroveren. En passant wijst hij ons, Westere mensen, op onze dubbelhartige houding ten aanzien van andere culturen. Tibet is in de 20e eeuw in het Westen synoniem geworden met Shangri-La (door de roman Lost horizon van James Hilton uit 1933) een aardse utopie in de Himalaya, dat daarom ten koste van alles zo authentiek mogelijk behouden moet blijven. Tegelijkertijd hebben westerse mogendheden als kolonisator tal van andere culturen ingrijpend veranderd door invoering van het kaitalisme, westerse ideeën en religie.

Tanka uit een serie van zes. Deze tangka verbeeldt de impact van de nieuwe  Qinghai-Tibet Railway, die in 2006 werd geopend, op het huidige Tibet. Zhijie vermengt een traditioneel Tibetaans boedhistische kunstvorm, die al vele eeuwen lang een min of meer ongewijzigde verbeeldingsvorm kent, met moderne beeldtaal en maakt zo impliciet de impact van de veranderingen opde Tibetaanse cultuur zicht- en voelbaar.